Azərbaycan xalq cümhurġYYƏTĠ VƏ qafqaz ġslam ordusu

75 

 

 

 

Rus-alman əlavə müqaviləsi imzalandıqdan sonra "Le Journal d'Orient‖-in müxbiri Qafqaz respublikalarının problemlərinin həlli ilə bağlı Ermənistanın xa-rici ĠĢlər naziri 

A.Ġ.Xatisovdan müsahibə aldı. O bildirdi ki, əgər bolĢeviklər bizim müstəqilliyimizi tanımasalar da vəziyyət dəyiĢmir. Ermənistanın müstəqilliyi baĢ vermiĢ faktdır. Necə olur ki, bu 

bolĢeviklər  Ermənistanın  və  Azərbaycanın  müstəqilliyini  tanımırlar,  Gürcüstanın  isə  müstəqilliyini  tanıyırlar.  Rusiya  Ermənistanın  və  Azərbaycanın  müstəqilliyini  tanısa  da, 

tanımasa  da,  Osmanlı,  Al-maniya,  Avstriya  və  Bolqarıstan  Qafqaz  Respublikasını  tanıyacaqlar.  O  bildirdi  ki,  Rusiyanın  Ermənistan  və  Azərbaycanın  müstəqilliyini  tanımaması 

Osmanlını çətin vəziyyətdə qoyur. Ġmperialist Rusiyası ilə  qonĢuluq Osmanlı imperiyası üçün daim təhlükə olacaqdır. Ermənistana  gəlincə, onun Osmanlı ilə dinc  yaĢamaq üçün 

uzat-dığı əl havada qalmayacaqdır və vicdanla qəbul ediləcəkdir (116). 

Türkləri Bakıya buraxmaq istəməyən yalnız bolĢeviklər və almanlar deyildi. Bu, ingilislərin də istəyi idi. Türkləri Bakıya buraxmamaq üçün ingilislər almanlarla da gizli 

separat sövdələĢməyə getməyə cəhd etdilər. Hətta bəzi ingilis arxiv sənədlərində göstərilir ki, Ġngiltərə hərbi sənaye naziri U.Çörçill bununla əlaqədar olaraq general Lüdendorfla da 

əlaqə saxladı. Lakin bu dövrdə üstün mövqedə olan almanlar Güney Qafqazda ingilislərlə hər hansı razılaĢmaya getməyi yolverilməz saydılar. Bütün müqavimətlərə baxmayaraq, 

Qafqaz Ġslam Ordusu Bakını azad etdi. 

 

 

 

 

Rusiya-Almaniya-Osmanlı diplomatik-siyasi münasibətlərində Bakı məsələsi. BolĢevik Rusiyasının cəhdləri 

 

Bakının  azad  edilməsinə  ən  mənfi  münasibəti  bolĢevik  Rusiyası  bildirdi.  Sol  partiyaların  orqanları  olan  "Trudovoe  znamya"  və  "Borba"  qəzetləri  türk-Azərbaycan 

qüvvələrini  qara  qüvvələr  adlandırdılar.  Bakının  azad  edilməsini  bolĢevik  qəzetləri  qəmli  xəbər  kimi  dərc  edərək  xilaskarları  iĢğalçı  kimi  qələmə  verdilər.  Rus  diplomatiyası 

Almaniyaya  və  Osmanlı  dövlətinə  müxtəlif  vasitələrlə  təzyiqlər  etməyə  baĢladı.  Təzyiq  vasitələri  iki  ölkə  arasında  intriqalar  yaratmaq,  münaqiĢə  salmaq  və.s  idi.  Bakı  Soveti 

üzvlərinin qaçması ilə bağlı Çiçerin Niderlandın Petroqraddakı nümayəndəsi Udendinə 1918-ci il sentyabrın 19-da nota verdi (117). Notada deyilirdi: "Bakını boĢaldarkən ingilislər 

keçmiĢ Bakı Soveti hökumətinin üzvləri olan ġaumyanı, Caparidzeni, ali baĢ komandan Petrovu və baĢqalarını özləri ilə aparmıĢlar. Qəti etiraz edirik. Litvinovla eyni vaxtda onların 

qaytarılmasını tələb edirik. Çiçerinin Niderland hökumətindən bu məsələdə vasitəçi olmağı xahiĢ etdi. Lakin bu xahiĢlərin elə bir nəticəsi olmadı. 

Sentyabrın  20-də  RSFSR  XKĠK  Osmanlı  XĠN-ə  nota  verdi.  (118)  Osmanlı  dövlətinin  Moskvada,  Rusiyanın  isə  Ġstanbulda  səfiri  olmadığı  üçün  rus  diplomayası  notanı 

Rusiyanın  Almaniyadakı  səlahiyyətli  nümayəndəsinə  göndərdi.  Nota  Berlindəki  türk  səfiri  vasitəsi  ilə  Osmanlı  hökumətinə  çatdırılmalı  idi.  Nota  sentyabrın  21-də  "Ġzvestiya" 

qəzetində dərc edildi və radio ilə oxundu. Notada Rusiya Osmanlı hökumətinin diqqətinə Qars, Ərdəhan, Batum və baĢqa Ģəhərlərdəki hərəkətləri çatdırdı. Notada "Bakının Rusiya 

Federasiyasının çox mühüm Ģəhəri‖ olduğu vurğulanırdı. Rus diplomatiyasına görə, "Bakı Ģəhəri alındıqdan və türk ordusu Ģəhərdə olduğu bir zamanda müdafiəsiz əhali və bütün 

Ģəhər  türk  ordusu  və  ona  qoĢulan  tatar  bandaları  tərəfindən  bir  neçə  gün  ərzində  dəhĢətli  dağıntıya  və  qarətə  məruz  qalmıĢdır.  Rusiya  Federasiyasının  ərazisi  Brest-Litovsk 

müqaviləsinin mütəmadi pozulması nəticəsində birbaĢa iĢğala və soyğunçuluğa məruz qalmıĢdır‖ Notada deyilirdi: "Sovet hökumətinin bütün etirazlarına baxmayaraq ötən yarım il 

müddətində  Osmanlı  hökuməti  fasiləsiz  olaraq  Brest-Litovsk  müqaviləsini  pozmuĢdur.  Ġndi,  nəhayət,  o,  Rusiya  Federasiyasının  mühüm  Ģəhərlərindən  birini  tutmuĢ  və  dəhĢətli 

dağıntıya  məruz  qoymuĢdur.  Osmanlı  hökuməti  bununla  göstərdi  ki,  Türkiyə  ilə  Rusiya  arasında  Brest-Litovsk  müqaviləsi  artıq  mövcud  deyildır.  Rusiya  Federativ  Sovet 

Respublikası hökuməti etiraf etməyə məcburdur ki, Osmanlı hökumətinin hərəkətləri Rusiya ilə Türkiyə arasında dinc münasibətləri quran Brest-Litovsk müqaviləsini bu iki dövlət 

arasında faktiki olaraq ləğv etmiĢdir" (119). 

Almaniya  Xarici  ĠĢlər  Nazirliyi  sentyabrın  20-də  A  39423/139030  №  notanı  rus  hökumətinə  verdi  (120).  Nota  rus  rəsmi  mətbuatında  Brest  sülh  müqaviləsinin  2-ci 

maddəsinə  zidd  olan  məqalələrin  çap  olunmasına  etiraz  idi.  Buna  baxmayaraq,  Almaniya  üzərinə  rus  mətbuatının  hücumu  davam  edirdi.  Notada  bildirilirdi  ki,  bu  məlumata  rus 

hakimiyyət dairələrində xüsusi siyasi əhəmiyyət verilir. Məlum olduğu kimi, Xəzər dənizində və Volqa çayında bütün gəmiçilik, həmçinin, bütün sənaye Bakı neftindən asılıdır. Bakı 

neft mədənlərinin məhvi bütün rus sənayesini uzun müddətə iflic edər. Digər tərəfdən, Bakının tutulmasına rus hakim dairələrində belə bir siyasi əhəmiyyət verilir ki, Rusiya üçün 

çox önəmli olan öhdəliyin Almaniya tərəfindən yerinə yetirilməməsi Rusiyanı da götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirməkdən azad edir. 

Almaniya hökuməti bu notasında öz gücündən istifadə etdiyini bildirərək Rusiyanın ittihamlarını rədd etdi. Almaniya rus mətbuatında gedən yazılara da qəti etiraz edərək 

Bakıya münasibətdə Almaniyanın öhdəliklərini yerinə yetirməməsinə dair gedən fikirlərin tezliklə təkzib olunmasını tələb etdi. Notada bildirilirdi: "əgər belə düzəliĢ edilməzsə, onda 

imperator hökuməti növbəti addımlar atmaq hüqu-qunu özündə saxlamağa məcburdur" (121). 

---