Azərbaycan xalqinin maddi VƏ MƏNƏVİ MƏDƏNİYYƏTİNİn qəDİm köKLƏRİ
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
196 Törən iliq tenqrilərkə tapınalım, Tört uluq emgəkdə kurtulalım. Tört iliq tenqrilərdə tanıqmalar, Tenqri nomun todaqmalar. Tünerliq yeklərkə tapunuqmalar, Tümənliq irincü kılıqmalar Tüpüntə olunma ölməki bar, Tünərliq tamuğa tüşməki bar. Tümərlq yeklər gəlir tiyür, Tumanlıq yeklər ayar tiyür." Aktyor şeri oxuduqca, alt tərəfdə onun çağdaş Aərbaycan tükcəsində ərcüməsi yazılır: " Düzülun bilikli kişilər,nəfəs dərəlim, Tanrının kitabını biz eşidəlim. Təntənə ilə tanrılara tapınalım, Dörd ulu əzabdan qurtulalım. Dörd ...tanrını tanımayanlar, Tanrı qaydasına uymazlar. Dörd zülm iblisinə tapınanlar, On min günaha baş vurarlar. Dibində olumun ölməyi də var, Qaranlıq cəhənnəmə düşməyi də var. Zülmət iblisləri gəlir deyir, Duman iblisləri iş görür deyir." Ekranda manixey mətnləri və ardınca da onların fonunda Maninin şəkli peyda olur. Diktor: "Bu şerdə "Tenqri bitiyini", yəni Tanrı kitabını eşitməyə dəvət olduğu üçün onun maniçiliyin müqəddəs kitabından, yəni Maninin öz qələminə məxsus kitabdan bir parça olduğuna heç bir şübhə yoxdur.Şerin leksik bazası da Şərqdə yaranan və içi soğd və soğd dili vasitəsi ilə alınan arami sösləri ilə dolu olan maniçi ədəbiyyatın dilindən fərqli olaraq, bütünlüklə türk kəlmələrindən ibarətdir. Yalnız qayda mənasını verən "nom" kəlməsi istisnalıq təşkil edir ki, bu söz də fars-Pəhləvi dilindən götürülmüşdür. Bu dil Sasanilər dövlətinin rəsmi dili idi və mətndə bu dildən alınan bir kəlmənin olması təbiidir. Mətnin dilinin saflığı onun məhz Mani tərəfindən yarandığını təsdiq edir.Çünki şərq uyğurları soğd mədəniyyətinin təsiri altında idilər, əlifbalarını soğdlardan əxz etdikləri kimi, dillərinə də bu dildən çox sayda söz keçmişdi. Əlbəttə, uyğurlar yalnız şərqdə yaşamırdılar, Avropa və Qafqazda da çox sayda uyğur yaşamaqda idi.Məsələn Prisk və Menandr onlardan "oqur" adı alında bəhs 197 etmişlər. Bu müəlliflərin əsərlərində hazırda Şərqi Türküstanda yaşamaqda olan sarı uyğurların adına da "saroqur" formasında rast gəlinir." Ekranda Əlisa Nicatın "Ruhların Məhkəməsi" televiziya tamaşasından səs- siz kadrlar görüntülənir. Diktor: "Maninin dili özündən 1000 il öncə ərsəyə gəlmiş "Alp Ər Tonqaya ağı"nın dili ilə cüzi fərqlə eyniyyət təşkil etsə də, Minillər öncə, Eneolit və Tunc dövrlərində yaanmış folklor dilimizdən önəmli dərəcə də fərqlənir.Bu da təbiidir. Söhbət ədəbi dildən, elitanın, xaqanların dilindən gedir.Alp Ər Tonq böyük türk xaqanı idi və ona həsr edilən ağı da məhz ona layiq olan dildə-türk elitasını dilində yaranmalı idi.Mani isə 500 ildən artıq Ön və Mərkəzi Asiyada qüdrətli bir dövlət quran, dünyanı Roma imperiyası ilə öz arasında bölən Arsak xaqanları sülaləsinə mənsub idi və təbii ki, elitanın dilində yazmalı idi.Məhz bu dil sonrakı əsrlərdə ümumtürk ədəbi dili rolunu oynamış,Türk xaqanları bu dildə fərmanlar vermiş və Kaşğarlı Mahmud da onu "Xaqaniyyə türkcəsi" adlandırmışdır.Həmin dil Göytürkləriin və Qaraxanlıların rəsmi dili kimi də çıxış etmişdir. Eneolit və Tunc dövrlərində formalaşan folklor nümunələrimizin saf, gözəl və baldan şirin dilinə gəlincə isə, bu dil maldarların, əkinçilərin, sənəkarların,bir sözlə,sadə xalqın dili idi." Ekranda "yağış çağırma" və "yağış kəsmə" ilə bağlı səhnəcik yenidən təkrarlanır,çay qırağında durmuş milli geyimli qızlar görünür.Onlar xorla deyirlər: “Suda daşım, Baba daşım, Gələr,getməz Yağışım. Suda daşım, Yaş başım, Yaş oldu Üst-başım.” Ekranda ocaq başına yığışmış milli geyimli qızlar görünür.Onlardan biri ocaqdakı daşların üstünü közlərlə örtə-örtə oxuyur: “Qodu daşı, Odu daşı, Qodu kəssin Yağışı.” Sonra qızlar birlikdə oxuyurlar: “Budu daşı, Bulutların Kudu daşı, 198 Bişirmişəm Xəmiraşı. Qonaq gəlsin Godu başı, Gətirsin Qızıl günü, Aparsın Yağışı. Qodu daşı, Odu daşı, Qodu kəssin Yağışı.” Ekranda hərəkətdə olan karvan görünür və Soltan Hacıbəyovun eyniadlı əsəri səslənir. Bu görüntünün fonunda yazılır: 6-CI SERİYANIN SONU 7-ci seriya Yarıya qədər doğmuş günəşin fonunda hərəkət edən dəvə karvanının silu- eti. Bu kadrların fonunda filmin adı və ardınca da yaradacı heyət və şirkət barədə məlumat verən titrlər göünür.Bütün bunlar Soltan Hacıbəyovun “Karvan” simfonik suitasının müşayiəti ilə cərəyan edir. Bütöv Azərbaycanın xəritəsi.Kadr arxasından diktorun səsi: “Azərbaycanın maddi və mənəvi mədəniyyəti,incəsənəti,ədəbiyyatı xalqı- mızın tarixi qədər qədim və zəngindir.Yaxın və Orta Şərqin qədim tarixinin bütün istiqamətlərdə öyrənilməsi və tədqiqi nəticəsində əldə edilən bilgilər ölkəmizin is- tər cənubunun,istərsə də şimalının ən qədim sivilizasiyaların təşəkkül tapıb inkişaf etdiyi ərazilərdən olduğunu göstərməkdədir.Arxeoloji qazıntılar nəticəsində ən qə- dim zamanlardan günümüzə qədər Arazın hər iki tərəfində eyni mədəniyyətə sahib olan,eyni dildə danışan,eyni inancları paylaşan vahid bir etnosun yaşadığını birmə-nalı şəkildə sübut edən çox sayda əvəzsiz maddi mədəniyyət nümunəsi tapılmış-dır.” Ekrandakı xəritə öncə müxtəlif təbiət mənzərələri,daha sonra isə Qobustan və Gəmiqayanın qayaüstü təsvirlərindən seçmələrlə əvəz olunur.Təsvirlər növbə ilə ekranda canlanır.Buna paralel olaraq diktor mətni davam edir: “Əlverişli təbii-coğrafi şəraiti olan Azərbaycan ərazisi dönyada insanın for-malaşdığı ilk məskənlərdəndir.Arası kəsilmədən yaşayış məskəni olmuş bu Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|