4
daşından hazırlanırdı.Azıx mağarasının alt təbəqələrində Quruçay mədəniyyətinin
ilk dövründəki kimi kobud daş alətlərlə yanaşı,daşlaşmış heyvan sümükləri də ta-
pılmışdır.Bəzi sümüklər itiağızlı alətlər ilə çapılıb sındırılmışdı.Sümük qalıqları
Quruçay mədəniyyətinin ilk pilləsinin heyvanat aləmi haqqında təsəvvür yaradır.”
Ekranda İngiltərə istehsalı olan və milyon il öncə yaşamış insanların həya-
tından bəhs edən “Milyonuncu illər” bədii filmindən səssiz kadrlar görüntülənir.Bu
kadrların fonunda diktor mətni səslənir:
“Bu dövrdə ovçuluq bəsit idi.Əsasən xırda heyvanlar,iri heyvan balaları,
habelə kirpi,tısbağa və sairə ovlanırdı. Çox güman ki,insanlar artıq təbii oddan
isti-fadə edə bilirdilər. İbtidai ovçuluqla yanaşı,giləmeyvə yığmaq vərdişi də
təşəkkül tapmağa başlamışdı.
Quruçay mədəniyyəti dövründə yaranan ibtidai insanların nəsli-icma
dövrünə qədəm qoyması ilkin cəmiyyətin başlanğıcına təsadüf edir.İbtidai icma
quruluşunun Mustye dövründə,yəni 120-100-cü minilliklərlə 40-30-cu minilliklər
arasında formalaşdığı hesab edilir.”
Ekranda yenidən tarixçi alim H.Cəfərov görünür və ekranın altında onun
adı,soy adı və elmi rütbəsi yazılır.O,sözünə belə davam edir:
“Quruçay mədəniyyətinin ikinci inkişaf mərhələsi erkən və orta Aşöl
dövrünü əhatə edir ki,bu dövrün tarixi 700-150 min il arasındadır. Erkən və orta
Aşöl dövründə əmək alətləri xeyli təkmilləşmiş (Ekranda daş alətlər görünür.),eyni
zamanda yeni növ alətlər meydana gəlmişdir. Azıx mağarasın müvafiq təbəqələ-
rindən tapılmış çoxsaylı qəlpələr və istehsal tullantıları əmək alətlərinin elə
yerindəcə, yəni düşərgədə hazırlanmasını sübut edir. Əmək alətləri çay
daşlarından,caxmaq daşı və başqa daş növlərindən hazırlanırdı.Bunların
içərisində əl çapacaqları, habelə itiuclu alətlər,müxtəlif növ qaşovlar,dişli-gəzli
iskənəyə bənzər alətlər və sairə vardı. Bu alətlər kəsmək.deşmək.sıyırmaq işlərində
tətbiq olunurdu.”
Ekranda Balaxanı yaxınlığında yerləşən Yanardağ görünür.Daşlar və
qayalar arasından cıxan təbii alov
öncə ümumi planda,daha sonra isə iri planda gö-
rüntülənir.Bu kadrları Astara rayonu ərazisində yerləşən yanan bulağı və Suraxanı-
dakı atəşgahı müxtəlif planlardan ekrana daşıyan kadrlar əvəz edir.Həmin kadrların
fonunda diktor mətni eşidilir:
“Arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki,Azərbaycanın ən qə-
dim sakinləri hələ ən azı 700 min il öncə süni yolla od əldə etməyi və onu uzun
müddət yanar vəziyyətdə saxlamağı öyrənmişdilər.Ocaqdan isinmək,vəhşi heyvan-
lardan qorunmaq,yemək hazırlamaq üçün istifadə olunurdu.Azıx mağarasında
aparılan qazıntılar nəticəsində aşkar olunanan və yaşı təqribən 700 min ilə
5
bərabər olan ocaq izləri indiyə qədər bütün dünyada tapılan ən qdim ocaq
izidir.Bu fakt ölkəmizin dünyada süni yolla od əldə edərək,onu uzun müddət yanar
vəziyyətdə sax-lamaq texnologiyasının ilk dəfə kəşf və tətbiq edildiyi ərazi
olduğunu söyləməyə əsas verir.Bu da təbiidir.Çünki Azərbaycan ərazisi ən qədim
zamanlardan odun yerdən təbii şəkildə çıxdığı yeganə ərazidir.Bu baxımdan
Balaxanı kəndi yaxınlığındakı Yanardağ və Astara rayonundakı yanan bulaq
deyilənlərə ən gözəl misaldır.Təsadüfi deyil ki,qonşularımız ən qədim zamanlardan
Azərbaycanı “Odlar yurdu” adlandırmışlar.”
Ekranda “Milyonuncu illər” bədii filmindən ibtidai insanların ocaq başında
ət qızartdıqları səhnələr nümayiş etdirilir.Diktor mətni davam edir:
“Maraqlıdır ki,təmiz türk sözü olan “ocaq”kəlməsi bu gün heç bir dəyi-
şikliyə məruz qalmadan və ya cüzi dəyişikliklə qonşu xalqların dilində də işlən-
məkdədir.Bu baxımdan rus,erməni,gürcü,tat, ləzgi,avar,tabasaran,lak,fars,dargin
və sairə dilləri misal gətirmək olar.Bu isə onu göstərir ki,qonşu xalqlar ocaq
qalamaq və onu yanar vəziyyətdə saxlamaq texnologiyasını məhz bizim ulu
babalarımızdan əxz etmiş və bu texnologiya ilə birlikdə “ocaq”kəlməsi də onların
dilinə keçmişdir.Deyiənləri qonşu xalqların,eləcə də qədim yunanların əfsanələri
də sübut etməkdədir...”
Ekranda qədim yunan şairi Esxilin “Seçilmiş əsərləri” kitabınin üz qabığı
görünür.Kitab yavaş-yavaş açılır və aramla səhifələr bir-birini əvəz edir.
Diktor mətni:
“Qədim yunan şairi və dramaturqu Esxil özünün məşhur “Zəncirlənmiş
Prometey”əsərində minilliklərin dərinliklərindən gələn miflərə istinad edərək,odun
tanrılardan oğurlanaraq insanlara təslim edildiyi yer kimi İskitlər,yəni türklər
ölkəsi və Qafqazın adını çəkir.Bu,insanların odla ilk tanışlıq yerinin Qafqazdakı
türklər ölkəsinin olduğu deməkdir.Esxil sözügedən əsərin ən başında Hakimiyyət
və Qüdrətin dili ilə deyir.”
Ekranda aktyor peyda olur.Onun əlində Esxilin kitabı var və o,kitabdan
oxuyur:
“Bir uzaq guşəsinə gəlib yetişdik yerin,
Boş,tənha çöllərinə yırtıcı iskitlərin.
Atanın buyruğuna itaət eyləyərək,
Bu yaramaz canini öz əllərinlə gərək
Mıxlayasan qayaya,Hefest,budur vəzifən;
Ona bir zindan yarat zəncir həlqələrindən.
O sənin çiçək kimi açılan atəşini,
Şəfəqləri dörd yana saçılan atəşini,
Oğurlayıb aparmış,vermişdir insanlara...”