Azsayli xalqlarin folkloru

 
 
44 
                                                           
6
 yararsız adam deməkdir 
Xuribul,  
Xurikul,  
Xurutur – xurutul. 
 
Qamata qalmada, 
Qamata kalnataa. 
Qamda, qamda qamata, 
Qam qamata qalmada. 
 
Məxta exta, 
Məx tada. 
Məxta, məxta, 
Məx tada. 
Sa məxə məxe qala 
Sadene məğ tada. 
 
Kibala bəə kibala, 
Uşa beyin kibala? 
Kibi, kibi kıbale, 
Kibi, kibi qibale. 
 
Uca muca muca uka, 
Muca muca uca uka. 
Uçki metər mucane, 
Uça ukatan muca uka. 
 
Ögbеgеn ög ögnaxadul 
tunеl, ögogеukça 
(Ədəbiyat:  2,  varaq:  VI; 
Taranedi: 5, 6) 
Xəbənin ögxəxən ögеn ög, 
xəxən ögxəxəti 
 
Mugəl muğə mukaləmе 
 
Oğul öğül qoğoli döğoli 
Xırdabaş, 
xirda əl,  
xırda ayaq – qarışqa. 
 
Bardağa dəymə, 
Bardağı nənəyə ver. 
İsit, isit bardağı, 
İsti bardağa dəymə.
 
 
Ovucla götür,  
Palıd ver. 
Ovucla, ovucla, 
Yenə palıd ver. 
Bir ovuc palıd yerinə 
Bir dənə mahnı ver. 
 
Qorxağa bax, qorxağa, 
Görək odunu yararmı? 
Yarıb, yarıb, yaracaq, 
Yarıb, yarıb, qorxacaq. 
 
Balı şirin-şirin ye, 
Şirin-şirin balı ye. 
Bal ki belə şirindi, 
Bal yeyəndə şirin ye. 
 
Altı donuz altı qoz ağacının 
altında  altı  qoz  yеyir    (Ə:  2; 
Əlavələr, s: VI; Tr:5, 6) 
 
Xəbən
6
 altı yumşaq qabıqlı    
qozla altı qoz sındırdı 
 
Vəl
 
buynuzludu  
 
Oğul damda böcəyin altındadı 

---

 
 
45 
Tapmacox 
(Exlətepi: 1, Taranedi: 1) 
Tapmaca
 
(S:1; Tr: 1) 
 
Eki eki nexsu, tene eysa, 
Meki, meki nexus enesa.     (Cicir) 
 
Gəl, gəl deyirəm, gəlmir, 
Gəlmə, gəlmə, deyirəm, gəlir.  (Dodaq) 
 
İzdoxnoqo tsitsiqе, (Ədəbiyat: 2, varaq: VI; Taranedi: 5) 
Malpana mitsiqе,  
 
 
Ğеzaxun çukalamе, 
 
 
Bucurqе ukalamе, 
 
 
Oxayan bukalamе. 
  (qadjoli) 
 
 
Burnunda çiçəyi var, (Ə: 2; Əlavələr. S: VI)    
Dеməyin ki, balacadı,  
Tağdan qoparılmalıdı, 
Soyulub yеyilməlidi,  
Hələ turşuya da qoyulmalıdı  (xiyar) 
 
Qori – mori mukənе, 
 
Xazal do mukanе, 
Ul bokodi çukayn, 
Zoğal aki ukayn, 
Cəri du, cığınu du, 
Va aruğu banadu.   
(bimpil) 
 
Əyri – üyrü buynuzdu, 
Yarpaqların da altındadı, 
Əl uzadıb qopartsan, 
ağzına qoysan, 
Səni yandırar, 
yaxar, oda salar. 
(bibər)
  
 

---

 
 
46 
Sa  xunçi  saal  viçine  baksa,  sun-sunay  koya  qonağ  tayes  tetun 
baksa. Upanan şo hikə? (Ği saal şü)
 (Exlətepi: 8; taranedi: 4)
 
 
Bir bacı, bir qardaş olur. Onlar bir-birinin evinə gedə bilmir. 
O nədir?  (Gecə və gündüz) (S: 8; Tr: 4) 
 
Savaxtan cenesa, biyəsin bateksa.Upanan şo hikə? 
(Beğ) 
Səhər çıxır, gecə batır.  
O nədir?  
 
 
(Günəş) 
 
Tubul pehlevani nağılxo
 
Curumesi xodrux 
Sanci nağıl
 (Exlətepi:5; Taranedi:5)
 
 
Soğo buney, soğo tenoy, aize Tubul ciyen elmuxla sa amdaroy. 
Çəiluğa  biti-exebsay,  qa  eqatanal  hema-hema  zorbatoqayol  oka 
duqeney.  Samalal  kür  akalqan,  şip  amdarey.  Əciqon  bikestan 
pelinqine  cureqoniy,  iz  beş  ceqaltu  şulkute  boney.  Camatal  xeyrəl 
qelene  be.  Daxtak  zabsun  xureqaltin  kotukxoy  alabbseyna  sivtə 
Tubulatun kəvexoy. Ocina bafti arabina tək icin kebekoney. Sa ədətəl 
buney Tubuli. koya kul amsi etenexoy. İz kiye bitaltu tərəngül, xodi 
tay əmnə bel laxi məlne eneconiy. 
Uş eştena araba ğackal akal tene be. Uşa şalakene econey. Pə 
şalak  sa  araba  uşey.  Ğimxoy  sa  ğine  Tubul  iz  kiye  mix  exti  birinz 
exbsa taysay. Xane yaka cobakatan aneki ki, cile ğuytu sa nəjnə xoda 
zabi tumexun şinesa cebki koval kine curumbi yake akeqala sa qala 
boserene. Avane baki mo sa hetər, aamdar tene, manisa sa pehlivani 
əşe. Tə vaxtmağo aize beş bakala yaqmoqo pehlivanxon nişan laxsun 
ədətey. Curumecisi sa xoda, dəmirə,  yal ki, sa xoda tumexun cevki 
yaka boseri tatunsay. Moşobseneneyki me yakaxun pehlivane cobake 
üklə sa ğar bunesa cerekan. 
Tubulen xoda aki əş hekala baksuna kamişe baki. Tə tərəfe me 
tərəfe  beği.  İz  biye  kele  ozane  boyda  sa  qaraağace  lafti.  Şoto 
tumexun  cuneki.  İz  turin  oka  laxi  hema  kanuxun  curumebi,  nəynə 
xodi toxun laxi ceri taneci iz əşla. Əycindəri savaxtan Qəbəlinə sa 

---

 
 
47 
karvan  covaksoy.  Sarvan  curumesi  sun-sunay  tox  laxeci  xodurxo 
akalakine karvan enefi. 
– 
Me  aize  peylivano,  ical  kala.  Şoto  bəbi  beş  peylivanaxun 
buşuresten.  Curbi  covakaltoxun  zomtun  bayki,  aize  Tubul  cien 
oğuzi ğaro. İcal exnu birinze exbsa. Karvana citundi exnu. Tubula 
kaltunbi sa kala xodi xojina. 
Sarvanen bine: 
– 
Karvana  pis  amdarxoxun  qorişsana  zaxun  peylivanez 
tarasta. Şotine curumbi yaka bosereyne nəjninə. 
Qara  ağacal  hunen  bosere.  Şoto  görəl  purananal  buşuruka-
lanan. Beş peylivana sakayvax nu toesi mandi ko şalak şiklama va 
tadaylan, şotin va sakayn vaxun ko şalak birinz extaylan. 
Tubulen bine lazim tene. Sarvan irəzi tene bay. 
– 
Yan  həmşəhəriyoxtun  ukon,  nu  buşurukayn,  taşevken.  Ko 
şalak birinza tadan taxen. 
Tubulen beneği ki keraz yak butene. Kavrannaxun eqaloraxal, 
Tubulaxune exbalaroxal kirtunsi. Buşurkaltoxoy hərəmine kırtunsi. 
Şotoconal  alin  loxol  bakala  paltorxo  cevki  burtunki  buşurupsa. 
Samci  burupsunaxun  Tubulen  kamişe  baki,  qonaq  icixin  kele 
zorsuze. Amma saksunal curtenesay. Şoto görəki, qonaqqey. Qonaq 
taysen  icixun  cenesay,  şotay  kula  curumenay,  kula-cola  zıq-
zıqebsay, kula kaşeney. Tubul sa kije ciqilti zabi qonaqa iz bel exti, 
pəmci ciqıltina iz zora laki boneseri balankoyi zacluğa, qonaq kele 
cətinluqaxun  cacluğaxun  ceri  muzen  lecuresun-lecuresun  yoldaşxo 
bine: 
– 
Şiklame  şalakoxo  xaybanan,  cifkanan  oka.  Zalimi  qar 
Rüstəm Zaleymiş. 
Tubulen şiklame sa şalaka exti bine: 
– 
Mandi  şiklama  şalaklayşanan  buşurxo,  qonaqnan,  vəx 
halalesbsa. Qonağa boşksun yasta qoraxo baysune. 
Sarvan sal  iz  yoldaşqo  Tubuli sa zora tə, iz akula görə, diris 
baka  bi,  Xane  yaka  beg  batkala  tərəf  tatunsi.  Te  ğinaxun  Tubul 
samalal qele calxeci. 
 
 
 

---