Азярбайъан Республикасынын
Yüklə 1,63 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Abid Tahirli
- Bütün türklərin tərcümanı
Abid Tahirli ~ 178 ~
üç-beş fransız risaləsi oxuyandan sonra hay-küylə kürsüyə qaçmasına bənzəyir («Məzhəbi-iştirakıyyun»). Bizim halımız sağ, məqbul deyil. Ən yaxşısı budur ki, yapon ziyalılarından öyrənək. Mənim etiqadım belədir və buna görə də belə söyləməyə məcburam («Məzhəbi-iştirakıyyun»). Fransa ilə Afrika müsəlmanları arasında nəhəng Ağ dəniz var. Digər islam ölkələri ilə Fransa arasında daha böyük dənizlər, qitələr və başqa millətlər var. Buna görə də, fransızlar müsəlmanlara qarşı yeritdikləri siyasətin əsaslı olub-olmadığını araşdırmağı lüzum gördükləri halda, Rusiya Asiyada Altın dağlarından Avropada – Kara dəniz sahillərinədək həmhüdud olduqları və bir sərhəd içərisində yaşadıqları 20 milyon islam əhalisi olan müsəlman millətləri və dövlətləri ilə bağlı politikasını daha ziyadə araşdırmağa, təftiş etməyə borcludur («Rusiyanın islam siyasəti»). Rusiyanın içərisində və hüdudlarında olan müsəlmanların yüzdə doxsanı türk olduğundan, müsəlman politikası demək, elə türk politikası deməkdir («Rusiyanın islam siyasəti»). Rusiya ilə İslam ölkələri Avropadan xeyir güdməməlidir. Onların arasındakı çəkişmədən avropalılar qazanır. Rusiya ilə müsəlmanların arasında əsrlərlə sürən düşmənçilik onların hər ikisini eyni vəziyyətə salmışdır, necə deyərlər, iki çılpaq bir hamama yaraşır. İndiki dəmir dövründə ağac daxmalarda ömr edən, ağac araba ilə yol gedən, ayağı yalınğaç (çılpaq), yaxud çarıqlı gəzən yalnız rus və müsəlmanlardı («Rusiyanın islam siyasəti»). Rus və müsəlman millətləri arasında düşmənçilik, dözümsüzlük, soyuqluq, qorxu və əndişə yoxdur, lakin «rəsmi Rusiya»ya gəlincə belə deyildir («Rusiyanın islam siyasəti»). Bütün türklərin tərcümanı ~ 179 ~
Rus hökuməti bir dəfə də olsun, Avropa aclarından islam toplumunu müdafiə etməmişdir. Qədim Rumeli xristianlarını müdafiə etmiş, lakin yanıb qovrulan türk milləti üçün bir söz deməmişdir («Rusiyanın islam siyasəti»). Gələcəkdə millətlər orduları ilə deyil, mədəniyyət və kəmalət ilə iş görəcəklər («Rusiyanın islam siyasəti»). Rus mətbuatı Şərqdən bixəbərləri olan Afinadan və ya Sofiyadan yayılan yalanlara, istinadlara etimad göstərib, Osmanlılar əleyhində ağzına gələni yazdığı və nəşr etdiyi materiallarla Rusiyanın ictimai fikrini bulandırmaqla yanaşı, müsəlmanları da bezdirməkdən başqa bir nəticə əldə etməmişdir. Rus mətbuatının bu işlərə rus gözü ilə baxmayıb, bolqar, yaxud da yunan gözlüyü taxıb baxması üzücüdür («Rusiyanın islam siyasəti»). …iyirmi-iyirmi beş il əvvəl (məqalə 1911-ci ildə qələmə alınmışdır – T.A.) elm və ədəbiyyata dair dilimizdə yalnız üç risalə (kitabça – T.A.) var idi: biri Qərb alimi Radlofun «Bilik» (Kazan, 1872), digəri Qəyyum Əfəndi Nəsirovun «Kalendar» (cəmi 23 ədəd olmaqla, hər il 1 təqvim-salnamə – T.A.) və üçüncüsü də Mirzə Fətəli Axundovun komediyalarıdır (1859-cu ildə «Təmsilat» adı ilə Tiflisdə nəşr edilmişdir (T.A.) («Rusiya müsəlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»). Bakı şəhərində Həsən bəy Məlikov cənabları tərəfindən «Əkinçi» adında türkcə qəzet təsis edib az müddət davam etmiş isə də, donmuş və buzlamış fikirlərə ildırım kimi ziya vermiş idi («Rusiya müsəlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»). Oxumuş, ziyalı müsəlmanlar rusca, fransızca bilirlər: doktorluq, mühəndislik, mədənçilik, vəkillik edirlər, lakin milli dildən məhrumdurlar! Ziyalı bir rus yoxdur ki, rusca yazı yazmasın, Abid Tahirli ~ 180 ~
ziyalı bir nemes, polyak, ya gürcü, erməni yoxdur ki, öz dilində yazı yaza bilməsin. Bu hal yalnız bizlərə məxsusdur («Rusiya müsəlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»). İslamiyyət üçün ilk öncə iki vəzifə vardır: biri təhsil, digəri ibadətdir. Bunun nəticəsi kimi müsəlman olan hər yerdə təhsil üçün məktəb, ibadət üçün cami olmalıdır. Məktəb və cami yerinə görə daşdan, ağacdan, yaxud keçədən düzəldilir. Oturaq müsəlmanların məktəb və camiləri öz yaşayış yerlərində, bədəvi müsəlmanların (köçərilərin) məktəb və camiləri özləri ilə birgə hərəkət, köç edər («Rusiya müsəlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»). Bir neçə il müəllimlik etdim, məktəb həyatı ilə tanış oldum. Zavallı çocuqların 5-6 il, gündə 6-7 saat ərəbcə əzbərçilikdən, dini təhsildən başqa heç nə ilə məşğul olmadığını görüb əsəb və təəssüfdən yatmadığım gecələr çox olmuşdur (Rusiya müsəlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı). Beş illik təhsil dövründə şagird elm, hünər, kamal bir yana, heç dürüst namaz qılmağa, hətta bir məktub yazmağa nail ola bilmir. Bu dərdə bir dərman lazım idi. Bunun üçün 1883-cü ildə təsis etdiyim «Tərcüman» qəzetində 1884-cü ildə üsuli-cədid – yeni təhsil üsulu mövzusunu qaldırdım. Yeni əlifba kitabı nəşr olundu və Baxçasarayda yeni üsullu məktəb fəaliyyətə başladı. Hazırda bu üsulla işləyən məktəblər Şərqi Türkistana qədər yayılmış və sayı 500-ü keçmişdir («Rusiya müsəlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»). Bir sıra şəhərlərdə, məsələn, Baxçasaray, Şəki, Kulca, Şamaxı, Naxçıvanda yeni üsulla işləyən məktəblərə rus dili müəllimi dəvət edilir və onlar çox rahat bir şəkildə rus dilini də Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|