B o t a n I k a (O‘smliklar anatomiyasi va morfologiyasi )
Yüklə 1,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Alkaloidlar
. Geterotsiklik tuzulishi azotli organik moddalar. Ular achiq ta’m beradi. Hujayra shirasida tuzlar shaklida uchraydi va ishqoriy xossaga ega. Odatda rangsiz, ba’zan rangli bo‘ladi. Alkaloidlar yuksak o‘simlik hujayralari uchun xos boshqa organizmlarda juda kam uchraydi. Glikozidlar . Shakarning spirtlar, aldegidlar, fenollar yoki boshqa moddalar bilan birikishidan hosil bo‘lgan tabiiy moddalar guruhi. O‘simlikdan olinadigan bir necha glkozidlar tibbiyotda foydalaniladi. Glikozidlarga hujayra shirasidagi 35 pigmentlar – flavonoidlar ham kiradi. Ularning biri antotsianlar hujayra shirasiga qizil, ko‘k yoki binafsha rang beradi, ikkinchisi flavonlar sariq rangga ega. Vakuolalar hujayraning osmotik hodisasida muhim rol o‘ynaydi. Hujayra shirasida erigan molekulalar va ionlar to‘xtovsiz harakatda bo‘ladi. Shuning uchun ular sitoplazma va hujayra qobig‘iga ma’lum bosim hosil qilgan holda ta’sir etadi. Buni osmotik bosim deb ataladi. Uning kuchi hujayra shirasining konsentratsiyasiga bog‘liq. Hujayra qobig‘ining unga qarshi qo‘rsatadigan kuchi turgor bosim deyiladi. Osmotik va turgor bosimlarning o‘zaro nisbati hujayraning shimish kuchini belgilaydi. U quyidagi formula bilan ifodalanadi: S q P – T; bunda S – hujayraning shimish kuchi; P – osmotik bosim; T – turgor bosim. Bu ko‘rsatkichlar hujayraning fiziologik holatiga qarab o‘zgarib turadi. Vakuolaning hujayra osmotik jarayonlardagi roli va sitoplazmaning ba’zi bir fizik xususiyatlari, plazmoliz hodisasida ko‘rinadi. Plazmoliz – vakuolalarning o‘zidan suv yo‘qotishi natijasida hujayra qobig‘idan sitoplazmaning qochishidir. Plazmoliz hujayrani biror gipertonik eritmaga tushirganda kuzatiladi. Buning uchun saxaroza, glitserin, kaliy nitrat tuzi eritmasi va boshqalardan foydalaniladi, plazmolitiklar deb shularga aytiladi. Sitoplazma faqat suvni o‘tkazadi. Plazmolitiklarning molekulalarini o‘tkazmaydi. Osmos qonuniga ko‘ra tashkaridagi gipertonik eritma vakuoladan suvni “so‘rib” oladi. Natijada uning hajmi qisqaradi. Uning ketidan elastik holdagi sitoplazma ham qisqiradi. Plazmoliz hujayra shirasi bilan tashqaridagi eritma konsentratsiyalarnig tenglashishiga qadar davom etadi. Plazmoliz jarayoni sekin borganda uning burchaklaridan boshlanadi va bu boshlang‘ich holat burchakli plazmoliz deyiladi. Keyinchalik botiq va oxirida qabariq plazmolizlar kelib chiqadi. Tez sodir bo‘lgan qovushqoq sitoplazmadagi plazmoliz changak ko‘rishida bo‘ladi. Plazmoliz holiga o‘tgan hujayralar tiriklik xususiyatini saqlab qoladi. Bunday hujayralar gipotonik eritmaga tushirisa, avvalgi holatiga qaytishi, ya’ni deplazmoliz hodisasini tekshirish bilan sitoplazmaning yarim o‘tkazuvchanlik, qovushqoqlik va elastiklik xususiyatlari haqida hujayranig tugror holatini yo‘qotishi o‘simlikning so‘lishiga olib keladi. O‘silikda suv tanqisligi 36 natijasida hujayralarning noziq qobig‘i burishadi va shu vaqtda protoplast ham burmali ko‘rinishni oladi. Yüklə 1,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|