Baku Law Journal indd
Yüklə 6,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
25
№4 | OKTYABR 2013 cümlələrdən qaçmaq lazımdır – məhkəmə qərarlarının böyük əksəriyyəti konkret şəxslər arasında konkret problemi həll etmək məqsədi daşıyır və məchul cümlələrin çox olması heç də yaxşı praktika deyil. Yuxarıda qeyd etdiyimiz 2-ci qayda – mətni başlamaq – məhkəmə qərarlarında çox mühüm əhəmiyyət kəsb edir, hərçənd bu qayda prak- tikada nadir hallarda tətbiq olunur. Bir qayda olaraq, məhkəmə qərarı qərarın qısa xülasəsi ilə başlamalıdır. Misal üçün, “A B-yə qarşı filan-filan əsaslarla iddia qaldırmışdır. Məhkəmə iddianı təmin edir, çünki....”. Sonra daha ətraflı yazmaq olar. Bu məqamda sizin diqqətinizi ABŞ Ali Məhkəməsinin geniş
müzakirə olunan
qərarlarından birinə çəkmək istərdim. Qərarın adı: United States v. Windsor. 8 Öncədən qeyd edim ki, qərarın mövzusu hörmətli oxucular üçün o qədər də maraqlı görünməyə bilər. Ancaq əsas, əlbəttə ki, qərarın yazılışıdır. Biz də diqqətimizi buna yönəldəcəyik. Bu qərarı seçməkdə məqsəd isə onun nisbətən daha yeni olmasıdır. Məhkəmənin qərarına baxsaq, görərik ki, qərardan əvvəl məhkəmə qərarın xülasəsini – onun qısa formasını verir. Sonra məhkəmə qərarın bütöv mətnini təqdim edir. Qərar 9 özü bu qısa abzasla başlayır: Nyu-Yorkun rezidentləri olan iki qadın 2007- ci ildə Kanadanın Ontario vilayətində qanuna uyğun olaraq evlənmişlər. Edit Vindzor və Tea Spayer evlərinə, Nyu-Yorka qayıtmışlar. 2009- cu ildə Spayer dünyasını dəyişən zaman bütün mülkünü Vindzora vərəsə etmişdir. Vindzor sağ qalan həyat yoldaşına tətbiq edilən vergi azadolmaları üçün müraciət etmişdir. Ancaq onun müraciətindən imtina etmişlər – bu im- tina federal qanun olan “Evliliyin Müdafiəsi” Qanununa uyğun olaraq verilmişdir; bu Qa- nun eyni cinsdən olan partnyoru [yəni həyat yoldaşını - əlavə müəllifindir] bu federal qanu- nun məqsədləri üçün “həyat yoldaşı” tərifindən istisna edir. 10
isə bu maddənin konstitusiyaya uyğunluğunu mübahisələndirmişdir. ABŞ Dairə Məhkəməsi və Apelyasiya Məhkəməsi qanunun bu maddəsinin konstitusiyaya uyğun olmadığını qət etmiş və Birləşmiş Ştatlara ödənilmiş vergiləri Vind- zora qaytarmağı əmr etmişdir. Bu məhkəmə işi icraatına qəbul edir və indi qərarları Vindzorun xeyrinə olaraq, qüvvədə saxlayır. Biz bu başlanğıc abzasdan (i) işin qısa faktlarını, (ii) hüquqi sualı və (iii) məhkəmənin qərarını öyrəndik. Hamısı çox qısa və aydın formada. Diqqət edin, məhkəmə demək olar ki, bütün cümlələri məlum formada qurmuşdur – iki şəxs evlənmiş, onlar Nyu-Yorka dönmüşlər, Vind- zor vergi azadolması üçün müraciət etmişdir və s. Məhkəmə yalnız bir cümləni məchul for- mada qurmuşdur – “onun müraciətindən imtina etmişlər”. Aydındır ki, imtinanı ABŞ-ın vergi orqanları etmişdir və bəlkə də, bu cümləni də məlum formada qurmaq olardı. Ancaq digər cümlələr yaxşı qurulduğundan, bu cümlə ümumi keyfiyyətə çox təsir etmir. Nəhayət, məhkəmə son qərarının da nədən ibarət olduğunu qeyd edir – qanunun maddəsi konstitusiyaya uyğun deyildir. Məhkəmə qərarının səbəbini qeyd etmir. Hesab edirik ki, səbəbin (və ya əsaslandırmanın) bu cür başlanğıc abzaslarda qeyd olunması məqsədəuyğundur. Çox güman ki, burada qeyd olunmamağın səbəbi əsaslandırmanın kifayət qədər mürəkkəb olmasıdır.
Bir çox mütəxəssislər bunları deyir: “Öyrənməli, sonra isə daim təcrübədə tətbiq etməli”. Hesab edirəm ki, hüquqi yazı ölkəmizin hüquq fakültələrində tədris olunmalıdır. Özü də birin- ci ildən. Əlbəttə ki, tədris müasir hüquqi yazı praktikasından agah olan və onu öz fəaliyyətində tətbiq edən şəxslərə həvalə edilməlidir. Əks hal- da, hüquqi yazının tədrisi formallıqdan uzaq getməyəcəkdir. Praktiki fəaliyyətlə məşğul olan hüquqşünaslar və xüsusən də hakimlər və onların katibləri üçün bu sahədə təlimlər təşkil olunmalıdır. 8 570 U.S. ___ (2013) (DocketNo. 12-307) 9 Burada biz “qərar” dedikdə çoxluğun qərarına istinad edirik. Bu iş üzrə son qərar Ali Məhkəmənin 9 hakimindən5 hakimins təsdiqi ilə qəbul olunmuşdur. 4 hakim xüsusi rəydə qalmışlar. 10 Tərcümənin bu hissəsi bir qədər Azərbaycan dili qrammatikası qaydalarına uyğun gəlməyə bilər – biz bu cür tərcümə etməyə məcbur olduq. Burada Məhkəmə demək istəyir ki, qanunda “həyat yoldaşı” sözlərinin tərifi verilmişdir, və qanunda açıqca qeyd olunur ki, eyni cinsdən olan ər-arvad bu təriflə əhatə olunmular; mahiyyət etibarı ilə qanun onlara tətbiq olunmur. 26 Bakы
HUQUQ
Jurnalы XXI əsrdə dünyanın daha çox qloballaşması, ölkələrarası əlaqələrin güclənməsi, müxtəlif ölkələrin iqtisadiyyatının kapital idxal və ixracından, nəticə etibarilə bir-birindən daha çox asılı olmasına səbəb olmuşdur. Ölkələrin iqtisadiyyatında öz sözünü deyən kapital axımı, başqa sözlə desək, investisiya axımı nədir, nə ilə xarakterizə edilir? Kapital idxal və ixracı xüsusi tənzimlənməyə ehti- yac duyurmu? Bütün bu suallara aşağıda cavab verməyə çalışacağam. Gündəlik həyatımızda “investisiya”, “xa- rici investisiya”, “investisiya müqaviləsi” kimi terminlərlə tez-tez qarşılaşırıq. Bəs investisiya nədir və nələri əhatə edir? Azərbaycan Respublikasının “İnvestisiya fəaliyyəti haqqında” Qanununun 1 1-ci maddəsi investisiya anlayışına daxil olan vəsait və sərvətlərin siyahısını ehtiva etsə də, konkret olaraq “investisiya” termininə anlayış nəzərdə tutmur. “İnvestisiya” termini kapital axımını xarakterizə edir. Tarixən bu kapital axımı müstəmləkəçi ölkələrin öz koloniyalarına gəlir əldə etmək məqsədi ilə maliyyə vəsaiti qoyması və yaxud ticarətlə məşğul olması ilə eyniləşdirilmişdir. Belə kapital axımı XVI-XVII yüzilliklərdə yaranmış, zaman keçdikcə daha mühüm əhəmiyyət kəsb etməyə başlamışdır. Beləliklə, bu cür kapital axımının hüquqi cəhətdən tənzimlənməsinə də ehtiyac yaranmışdır. Buna səbəb isə müstəqillik qazanan keçmiş müstəmləkə ölkələrinin bu ölkələrə qoyulmuş maliyyə vəsaitlərini və digər sərvətləri müsadirə etməsi olmuşdur. Beləliklə, xüsusi hüquqi vasitələrin formalaşdırılması zərurətə çevrilmişdir. Bu cür hüquqi vasitələrə misal olaraq, ikitərəfli və çoxtərəfli investisiya müqavilələrini misal göstərə bilərik. Təəssüf ki, hüquq ədəbiyyatlarında “inves- tisiya” termininin ümumi qəbul olunmuş anlayışı yoxdur. ICSID Konvensiyasının 25-ci maddəsi (In- ternational Center on Settlement of Investment Disputes) İnvestisiya Mübahisələrinin Həlli üzrə Beynəlxalq Mərkəzin (ICSID) səlahiyyətinə ancaq birbaşa olaraq investisiyanın mahiyyətindən irəli gələn mübahisələrin (“any dispute arising directly out of investment”) aid olduğunu vurğulasa da, “investisiya” termininin anlayışı barədə susur. 2 İnvestisiyalar üzrə ilkin
beynəlxalq müqavilələrdə investisiya terminindən istifadə edilməsə də, “xarici mülkiyyət” (“foreign pro- perty”) anlayışı ilə kapital idxalı və uzun müddət ölkədə rezident olan xaricilərin əmlakı nəzərdə tu- tulurdu.
3 Hazırkı İkitərəfli İnvestisiya Müqavilələri in- vestisiyaya tərif verərkən bir qayda olaraq, qeyri- məhdud anlayışlardan istifadə edir, məsələn: “istənilən növ əmlak”. İİM, eyni zamanda “istənilən növ əmlak” anlayışına daxil olan əmlak siyahısını da nəzərdə tutur. 4 Belə tipik quruluşa malik olan müqavilələrdən biri Alman Model İkitərəfli İnvestisiya Müqaviləsidir (bundan sonra Model İİM). Bu müqavilənin 1-ci maddəsi aşağıdakıları müəyyən edir:
Hamburq Universitetinin magistr mяzunu (LL.M) 1
2 Recent Developments in the Definition of Investment in International Investment Agreements, Mahnaz Malik, International Institute for Sustainable Develop- ment. Səh, 9 3 OECD, Definition of Investor and Investment in İntenational İnvestment Agreements, səh 47 4 Recent Developments in the Definition of Investment in International Investment Agreements, Mahnaz Malik, International Institute for Sustainable Develop- ment, səh 2
Yüklə 6,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|