Böyük şəxsiyyətlər bütün dünyaya məxsusdur

72 
 
1789-cu  ilin  payızında  Virciniyaya  qayıdanda  ABŞ-ın  birinci  prezidenti 
seçilmiş Corc Vaşinqton Ceffersondan yeni hökumətdə Dövlət katibi olmağı xahiş 
etdi. O, xahişi xeyli könülsüzlüklə qəbul etdi. Vəzifəsinin icrasına başladıqdan az 
sonra  o,  Aleksandr  Hamiltonla  ziddiyyətə  cəlb  olundu,  axırıncı  isə  hökumətdə 
Xəzinə  katibi  –  Maliyyə  naziri  idi.  O,  Hamiltonun  həyata  keçirdiyi  maliyyə 
sisteminə  qarşı  çıxdı,  bu  sistemə  görə  Konstitusiyaya  uyğun  olaraq  səlahiyyətlər 
mərkəzə ötürülürdü, bu isə xalqın əksəriyyətinin mənafeyinə zidd idi və respublika 
institutları üçün  müəyyən təhlükəni təmsil  edirdi. Cefferson  və Hamilton həm də 
xarici  siyasət  məsələlərində  razılaşmırdılar,  çünki  əvvəlcə  Cefferson  Fransaya 
tərəf, Hamilton isə Böyük Britaniyaya tərəf meyl edirdi. 
ABŞ-ın birinci Dövlət katibi Tomas Cefferson 1793-cü ildə Maliyyə naziri 
Aleksandr  Hamiltonla  bir  sıra  konfliktindən  sonra  vəzifəsindən  istefa  verdi. 
Hamilton  güclü  mərkəzləşdirilmiş idarəetmə tərəfdarı  idi, əsl demokratiya carçısı 
olan Cefferson isə ştatların böyük müstəqilliyinin bərqərar olmasına can atırdı. O, 
həmçinin  Hamiltonu  xarici  siyasət  sferasına  müdaxilə  etməkdə  ittiham  edirdi. 
Ceffersonun  istefasının  digər  bir  səbəbi  də,  əlbəttə  ki,  Britaniya  və  Fransa  yönlü 
istiqamətlərin  tərəfdarları  arasındakı  mübahisə  idi.  Cefferson  Fransa  yönlü  xətti 
müdafiə edirdi. Aleksandr Hamilton da öz vəzifəsindən istefa verdi.  
İki  adam  arasındakı  mübahisə  heç  də  şəxsi  münasibətlər  məsələsi  deyildi. 
Bu  mübahisə  ölkəyə  yayılırdı və  milli  siyasi  partiyaların  bir  siyasət  və  prinsiplər 
kimi, şəxsiyyətə əsaslanmaq üzərində formalaşmasına aparırdı. Beləliklə, iki milli 
partiyalı  sistemin  pretsedenti  və  nümunəsi  yarandı.  Corc  Vaşinqtonun 
prezidentliyinin  birinci  müddəti  başa  çatana  yaxın  artıq  nə  Cefferson,  nə  də 
Hamilton  Kabinetin  üzvü  deyildilər.  Lakin  hər  ikisi  yeni  partiyaların  simvoluna 
çevrildilər.  Cefferson  demokrat-respublikaçıların,  Hamilton  isə  federalistlərin, 
indiki  dildə  desək,  sifəti  idi.  Hər  iki  tərəf  elektorat,  Konqress  və  ştatların 
qanunvericilikləri  arasında  öz  təşkilatçılıq  bacarıqlarını  inkişaf  etdirir  və 
mətbuatdan  səmərəli  qaydada  istifadə  edirdilər.  Gələcək,  4-cü  prezident  Ceyms 
Medison isə Ceffersonun adətən ən bacarıqlı köməkçisi hesab olunurdu (o, həm də 
Konstitusiyaya əlavə  edilmiş  insan  haqları haqqındakı  Billin əsas  müəllifi idi) və 
axırıncı Con Adamsın prezidentliyində vitse-prezident kimi fəaliyyət göstərən vaxt 
milli siyasətin mərkəzinə qayıdana qədər partiyada fəal liderlik edirdi. 
1798-ci  ildə  Birləşmiş  Ştatlar  Fransa  ilə  müharibəyə  çox  yaxın  olanda  (bu 
XYZ  işi  ilə  əlaqədar  idi,  Fransa  tərəfi  ilə  danışıqlar  aparan  amerikan  nümayəndə 
heyətindən  fransız  diplomatları  rüşvət  istəmişdilər),  federalistlərin  nəzarət  etdiyi 
Konqress  Əcnəbilər  və  Qiyama  Çağırış  Qanunlarını  qəbul  etdilər.  Axırıncını 
xüsusən  federalist  hakimlər  tətbiq  edirdi  və  onlar  hökumətin  demokrat-
respublikaçılar tərəfindən tənqidini boğurdu. Cefferson və Medison inanırdılar ki, 
bu Konstitusiyaya olan birinci əlavəyə ziddir və ona görə də qeyri-konstitusiondur. 
1800-cü il prezident seçkiləri federalistlərin məğlubiyyəti ilə başa çatdı. Bu 
yeni  millətin  inkişafında  həlledici  bir  dövr  idi.  Siyasətçilər  kəskin  surətdə 
bölünmüşdü,  bu,  fövqəladə  düşmənçiliklə  bağlı  idi.  Cefferson  Hamiltonu 
respublika  hökumətinə  düşmən  kimi  qiymətləndirirdi.  Hamilton  da  Ceffersonu 

---

73 
 
radikal demaqoq hesab edirdi. Hamilton elə bir böyüklük arzu edirdi ki, burada o, 
fərdlərin bilavasitə maraqlarını da tabe etməyə hazır idi. 
Cefferson  hökumətin  niyyətini,  yaşamaq  üçün  fərdlərin  haqqını,  azadlığını 
və xoşbəxtliyini himayə edən kimi görürdü. Ceffersonun  münasibəti  və davranışı 
məhz  bu  dövrdə  aşkarlandı.  O,  heç  də  Olimpiya  sakitliyini  nümayiş  etdirmirdi, 
onun məktubları bəzən öz opponentlərinə və onların bəzilərinə fərdi qaydada qəzəb 
və ehtiras ifadə edirdi. Konfutsi demişkən “Hirsli adam həmişə zəhərlə dolu olur”. 
Ziddiyyətlərin  çox  acılığı  onu  narahat  edirdi.  O,  nizamlanmayan  ideoloji 
münaqişənin bölücü və dağıdıcı effektini hiss edir və ondan  qorxurdu. Bu nəinki 
Ceffersonun belə yüksək qiymətləndirdiyi sosial harmoniyanı dağıda bilərdi, həm 
də bütövlükdə respublika hökumətinin quruluş parçasını cıra bilərdi. 
Respublikaçılar  onu  1796-cı  ildə  prezidentliyə  namizəd  irəli  sürmüşdülər, 
lakin o, Con Adams tərəfindən məğlub edilmişdi. O, vitse-prezident kimi fəaliyyət 
göstərməyə başladı. XYZ işinin arxasınca prezidentin Fransa ilə müharibə tərəfdarı 
kimi  mövqeyi,  nizami  ordunun  yaradılması  və  Əcnəbilər  və  Qiyama  Çağırış 
Barədə Qanunlar (1798-ci il) Adamsla onun uzunmüddətli dostluğunu pozdu. 
1800-cü il prezident seçkilərini federalist namizədlər açıqca uduzsalar da, bu 
vaxt respublikaçı namizədlər olan Ceffersonun və Aaron Barrın heç birinin üstün 
olmadığını  da  üzə  çıxardı.  Seçki  qabağı  kampaniyanın  özü  çox  sərt  keçmişdi. 
Ceffersona  ən  ədalətsiz  hücumlar  olurdu.  Yel  universitetinin  prezidenti  Timoti 
Duayt  onun  haqqında  deyirdi  ki,  “əgər  bu  adamı  prezident  seçsələr,  biz 
arvadlarımızın  və  qızlarımızın  qanuniləşmiş  fahişə  olacaqlarını  görəcəyik,  onlar 
soyuqqanlılıqla  namussuzlaşacaqlar,  onların  könülü  bu  niyyətə  müvafiq  olaraq 
sadəlik  və  ləyaqətdən  məhrum  olacaq,  Allahın  və  insanın  söyülməsi  hesabına 
qurbanlara çevriləcəklər”. 
Tomas Ceffersonla Aaron Barrın hər ikisi seçkilərdə 73 elektor səsi almışdı 
və  bu,  seçim  etməyi  Nümayəndələr  Palatasının  üzərinə  qoydu.  Burada  isə 
federalistlər  Barrı  müdafiə  edir  və  ölkəni  Konstitusiya  böhranı  ilə  hədələyirdilər. 
Ancaq Cefferson nəticədə otuz altı səs üstünlüyü ilə prezident seçildi. Bu qələbədə 
onun  ideya  əleyhdarı  olan  Aleksandr  Hamiltonun  Ceffersondan  xoşu 
gəlməməsindən daha çox Barra inanmaması öz müsbət təsirini göstərdi. Hamilton 
öz tərəfdarlarını Ceffersona səs verməyə sövq etdi. Bu hadisədən üç il sonra Aaron 
Barr  dueldə  Aleksandr  Hamiltonu  öldürdü.  Beləliklə,  demokratların  lideri  olan 
Cefferson birinci dəfə prezident seçildi və 21 mart 1801-ci ildə inauqurasiya andı 
içdi.  O, ilk prezident  idi ki, onun inauqurasiyası yeni paytaxt  şəhəri Vaşinqtonda 
keçirilirdi. 
Ceffersonun inauqurasiya müraciətinin ruhu barışdırıcı idi və beləliklə xeyli 
geniş olmaqla, onun ilk administrasiyasının siyasətini ifadə edirdi. Onun sonralar 
Luiziana  Satınalınması  və  Embarqo  Aktının  qəbul  olunması  kimi  addımları  da 
özünün dediyi kimi, federalistlərin özündən daha çox federalist münasibətin ifadəsi 
idi. 
Onun  inauqurasiyası  güclü  təsir  etməklə  radikal  dəyişikliklər  meydana 
gətirdi.  Ceffersonun  daha  çox  doktrinaçı  və  təhlükədən  az  hali  olmasından  asılı 
olmayaraq,  ilk  partiyanın  yaratdığı  bu  incə  situasiya  yeni  idarəetmə  tarixində 

---