Böyük şəxsiyyətlər bütün dünyaya məxsusdur
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
74 inzibatçılığın dəyişilməsinə səbəb oldu. Birləşmiş Ştatların gələcəyi bundan sonra daha az sabitliklə xarakterizə olundu. Onun prezidentliyinin ən böyük nailiyyəti Luiziananın Fransadan satın alınması oldu. 1803-cü ildə Luiziana ərazisinin əldə edilməsi ölçüyə sığmayan bir əhəmiyyət daşıyırdı, çünki bu, Birləşmiş Ştatların ərazisini demək olar ki, ikiqat böyüdürdü. Ceffersonun əvvəlcə planı Missisipi çayının mənsəbində olan kiçik zonanı satın almaq idi. Napoleon isə bütöv ərazini satmağı təklif etdikdə, Cefferson bunda öz uduş şansını gördü və təklifi qəbul etdi. Onu da özü yaxşı bilirdi ki, bu sövdələşməni aparmağa onun heç bir konstitusiya səlahiyyəti yoxdur. Ancaq o, inanırdı ki, bu satınalma qitəni başlıca əcnəbi dövlətlərdən uzaqlaşdırmaqla, Birləşmiş Ştatların təhlükəsizliyinə kömək edəcək, nəsillər boyu respublika hökumətinin stabilliyinə əminlik yaradacaqdır, çünki məskunlar üçün nəhəng torpaqlar mənbəyinə malik olmaq imkanı verəcəkdir. Cefferson 1804-cü ildə yenidən prezident seçildi. Corc Klintonu vitse- prezidentlikdə Börr əvəz etdi. Ceffersonun ikinci administrasiyası Börru inandırmaqda uğursuzluğa düçar olduğuna görə məşhurluq qazandı. Börr cənubi- qərb ərazilərində xəyanətkar hərəkətlərə yol vermişdi. Digər bir uğursuzluq isə Napoleon müharibələri dövründə prezidentin neytrallıq siyasətini güdmək cəhdləri və okeanlarda neytrallıq hüququnu dəstəkləmək oldu. Müharibədən uzaqlaşmaq sahəsindəki aşıb-daşan istəyi onun cəsarətsizlikdə və qətiyyətsizlikdə ittiham edilməsinə gətirib çıxardı. Cefferson Napoleon müharibələri dövründə Amerikanın neytrallığını qoruyub saxlamağa ümid edirdi, lakin neytrallıq ingilis-fransız zorakılığını olduqca ağırlaşdırırdı. Nəticədə, yeni döyüşən tərəflər Atlantik okeanı neytral kommersiya üçün bağladıqda o, 1807-ci ildə Konqressi Embarqo Aktını qəbul etməyə inandırdı. Bu Akt xarici limanlara bütün ixracları qadağan edirdi. 1807-ci ildəki Embarqo Aktı şəxsi azadlıq prinsiplərinə zidd olduğuna və güclü milli hökumət ideyasına onun keçmişdəki müxalifliyinə görə tənqid olunurdu. Qanun xarici millətlərlə kommersiya əlaqələrini nizamladığına görə Konqressin səlahiyyət dairəsinə daxil idi, Cefferson prezident olmamışdan əvvəl bu qaydanı uzun müddət dəstəkləmişdi. Lakin Aktın tətbiq edilməsinin israr edilməsi və onun Dördüncü düzəlişə zidd olduğuna görə sual doğura bilərdi. Dördüncü düzəliş isə evlərdə səbəbsiz axtarışları və həbs edilməni qadağan edirdi. Cefferson prezidentliyi tərk etdikdən sonra Konqress embarqonu ləğv etdi. Cefferson ölkənin guşələrinin tədqiq edilməsinə böyük əhəmiyyət verirdi. 1804-cü ildə tədqiqatçılar Merieter Lyuis və Uilyam Klark Missuri çayının hövzəsini öyrənməyə yollandılar və Sakit okeana tərəf 12,5 min kilometr məsafə qət etdilər. Missuri ərazisinin öyrənilməsinin təşəbbüsçüsü hələ 1786-cı ildə Tomas Cefferson olmuşdu, həmin vaxt o, Fransada səfir idi. Amerikanlar qorxurdular ki, britaniyalılar Missuri çayının yuxarılarına soxula bilərlər. Cefferson özünün gənclik dostu Lyuisi ekspedisiyaya yollanmaq üçün dilə tutdu. Konqress səyahət planını 1803-cü ilin sonunda bəyənmişdi. Ceffersonun prezidentliyi dövründə Baş hakim Con Marşallın rəhbərliyi altında Ali Məhkəmənin qüdrəti və nüfuzu artdı. 1803-cü ildə baxılan Merburi 75 Medisona qarşı işdə məhkəmə özünün ədalət baxışını dəqiq müdafiə etdi. Marşall Ceffersonun qohumu olmaqla yanaşı onun barışmaz düşməni idi. Cefferson üçüncü dəfə də uğurla prezident seçilə bilərdi, lakin o, Vaşinqton kimi hərəkət edib, bundan imtina etdi və Montiçellodakı malikanəsinə istirahətə yollandı. Cefferson azadlıq idealına ürəkdən bağlı idi və hesab edirdi ki, “Azadlıq ağacı vaxtaşırı vətənpərvərlərin və tiranların qanı ilə suvarılmalıdır. Bu onun təbii gübrəsidir”. O, özünə qarşı bütün hücumlara mərdliklə sinə gərirdi və güman edirdi ki, “həqiqətdən qorxmayan adam yalandan da qətiyyən qorxmamalıdır”. O, həyata yüksək ideallar nöqteyi-nəzərindən yanaşırdı, heç vaxt maddi fayda barədə düşünmürdü. Ona görə də ona atasından böyük var-dövlət qalmasına baxmayaraq, öləndə onun çoxlu borcu var idi və atasından qalmış 500 akrlıq (226 hektar) torpaq sahəsi də satılmalı oldu. Dövlətin maliyyə resursları barədə isə olduqca qənaətcil idi. Onun administrasiyası dövründə (1801-1809-cu illər) bu sahədə yaxşı nailiyyətlər əldə edilmişdi. Daxili vergilər ləğv edilmişdi, lakin milli borc 83 milyon dollardan 59 milyon dollara enmişdi. Birinci berber müharibəsi də onun prezidentliyi dövründə baş verdi. ABŞ müstəqilliyini elan etdikdən sonra Aralıq dənizində maneəsiz üzmək və ticarət aparmaq üçün Əlcəzairə, Tunisə və Tripolitanaya ianə ödəməli idi. Bu ianə ölkə gəmilərini dəniz quldurlarından mühafizə etmək naminə ödənilirdi. Cefferson Atlantik okeanı ticarətinin əleyhdarı olduğundan Tripoli paşası Karamanlıya ianə verməkdən imtina etdi. Bu ianə prezidentlər Vaşinqtonun və Adamsın vaxtında daim ödənmişdi. Üçüncü prezidentin bu hərəkəti diplomatik münasibətlərin kəsilməsinə səbəb oldu. Aralıq dənizinə kiçik hərbi donanma göndərildi və 1802-ci ildə o xeyli gücləndirildi. 1803-cü ildə hərbi əməliyyatlar başlandı və limanlar mühasirə edildi. 1805-ci ilin aprelində amerikanlar mühüm liman şəhərini tutduqda Tripolinin işğal edilməsi təhlükəsi yarandı. Bu, Karamanlını sülh müqaviləsi imzalamağa məcbur etdi. 1814-cü ildə ikinci berber müharibəsi baş verdi və Şimali Afrikada dəniz quldurluğu qəti şəkildə ləğv edildi. Ceffersonun şəxsi kitabxanasında 6 min kitab var idi, bu kolleksiyanın əsasında ABŞ Konqressinin kitabxanası yaradıldı. Onun fəaliyyətinin ən nəcib nümunələrindən biri Virciniya universitetinin əsasını qoyması idi. Ölümündən on gün əvvəl İstiqlaliyyət Deklarasiyasının 50 illiyini bayram etmək üçün Vaşinqton şəhəri (Kolumbiya mahalı) sakinlərinin onlara qoşulmaq barədə təkliflərinə cavab verdi. O, xəstəliyinə görə ora gedə bilməzdi, ona görə də ən xoş arzularını göndərdi və bayram edilən Deklarasiya barədə belə yazmışdı: “Bəlkə də o bütün dünyaya, başını yuxarı qaldıran adamlara, rahib cəhaləti və xurafatı ilə özlərini bağladıqları zəncirləri qırıb dağıtmaq və özünüidarənin xoşbəxtliyini və mühafizəsini öz üzərinə götürmək barədə siqnal idi. Mən inanıram ki, bu belə olardı (dünyanın bəzi hissələri üçün tezliklə, digərləri üçün sonra, ancaq nəticədə bütün dünya üçün)”. Cefferson Montiçelloda çox zəifləyəndə köhnə dostu Con Adams Massaçusetsdə ölüm ayağında idi. Onların hər ikisi öz ömürlərinin mərkəzi cəhdini Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|