Böyük şəxsiyyətlər bütün dünyaya məxsusdur

90 
 
Siyasi gücsüzlük Çörçilli fırçaya və qələmə qaytardı. Onun rəsmləri heç vaxt 
istedadlı  həvəskar  səviyyəsindən  yuxarı  qalxmadı.  Lakin  yazıları  bacarığı  ilə 
birlikdə onu siyasətin tələb etdiyi müstəqillik brendi ilə təmin etdi. Avtobioqrafik 
müharibə tarixi olan “Dünya böhranı” əsəri 20 min funt sterlinqlik qazanc gətirdi. 
Bu vaxtdan etibarən o, Keltdə yamağa başladı. O, siyasətə qayıtdıqda anti-sosialist 
səlibçi  idi,  lakin  1923-cü  ildə  Stenli  Bolduin  proteksionist  proqram  ilə  aparıcı 
mühafizəkar  olduqda,  Çörçill  Lesterdə  azad,  liberal  tacir  idi.  O,  4  min  səs  itirdi, 
azlıqdakı leyborist hökumətini dəstəkləmək barədə Askvitin qərarı Çörçillin daha 
sağ tərəfə keçməsinə səbəb oldu. 
1924-cü ilin ümumi seçkilərində o, asanlıqla qələbə çaldı. Bolduin Çörçillə 
icraiyyə kansleri vəzifəsini təklif etdi. Çörçill təklifi qəbul etdi. 
Sonrakı  beş  ildə  Çörçillin  erkən  liberalizmi  yalnız  sərt  laisser-faire 
(hökumət  müdaxilə  etmədən)  iqtisadiyyatının  tərəfdarı  olmaqda  üzə  çıxdı.  O, 
maliyyə işləri üçün təbii istedada malik  deyildi,  görkəmli iqtisadçı Con Moynard 
Keyns  onu  amansız  qaydada  tənqid  edirdi,  qəbul  etdiyi  məsləhət  isə  ortodoks  və 
zəruri  xarakter  daşıyırdı.  İlkin  hərəkəti  qızıl  standartını  bərpa  etmək  oldu.  Bu 
məhvedici  tədbir  olmaqla  deflyasiyaya,  işsizliyə  və  1926-cı  ilin  ümumi  tətilinə 
aparan şaxtaçıların tətilinə yol açdı. Çörçill ümumi tətilə kvaziinqilabi tədbir kimi 
baxırdı və danışıqlarla məsələnin həllinə böyük müqavimət göstərirdi. Onun relikt 
xüsusiyyətli  radikalizmi  həm  də  Səhiyyə  naziri  Nevil  Çemberlenə  sosial 
xidmətlərin ehtiyatlı genişlənməsi sahəsində müttəfiqlik etməsi idi, bu, əsasən dul 
qadınların pensiya təminatını əhatə edirdi. 
1929-cu ildə hökumət yıxıldıqda Çörçillə tori-liberal birləşməsi xoş gəldi və 
Bolduinin azlıqdakı leyborist hökumətini qəbul etmək qərarına təəssüfünü bildirdi. 
Hindistan  liderləri  ilə  Dəyirmi  Masa  konfransının  aparılmasını  Bolduinin  təsdiq 
etməsinə  görə  Çörçill  kölgə  kabinetindən  çıxdı  və  özünü  Hindistan  qanuni 
hökuməti  əleyhinə  ehtiraslı,  bəzən  isə  hay-küylü  kampaniyaya  atdı.  Bu  qanun 
Hindistana dominyon hüququ verirdi. 
Beləliklə,  1931-ci  ildə  milli  hökumət  formalaşdı,  buna  dəstək  verən 
olmasına  baxmayaraq,  Çörçill  onun  şurasının  qurulmasında  nə  ələ,  nə  də  yerə 
malik olmadı. 
Bu situasiyada o, yüngüllük tapdı. Bunun faydasını öz əsəri olan “Malboro: 
onun həyatı və dövrü” təsvir edir və XIX əsr tarixçisi Tomas Babinqton Makaleyin 
tənqidinə  qarşı  öz  əcdadını  güclü  surətdə  reabilitasiya  edir.  Hitler  Almaniyasının 
təhlükəsinin  böyüdüyünə  görə  də  onun  qayğısı  və  Hindistana  görə  onun  təşvişi 
artırdı.  O,  alman  təhlükəsinin  ciddi  olduğunu  ardıcıl  olaraq  qeyd  edirdi.  Royal 
Hava  Qüvvələri  ilə  Lyuftvaffenin  bərabərliyə  çatmasının  qarşısını  almağa  ciddi 
ehtiyac  olduğunu  diqqətə  çatdırırdı.  1935-ci  ildə  Bolduin  baş  nazir  vəzifəsini 
tutduqda,  o,  Çörçillin  vəzifədən  getməsini  təkid  etdi  və  ona  hava  hücumundan 
müdafiə  üzrə  məxfi  komitədə  üzvlüyün  müstəsna  imtiyazını  verdi.  Bu  onu  bəzi 
həyati  milli  problemlərin  həlli  üzərində  işləməyə  qadir  etdi.  Lakin  Çörçill  bu 
sahədəki cəhdlərində elə də böyük uğur qazanmadı. 
1935-ci  ildə  İtaliya  Efiopiyaya  müdaxilə  edəndə  böhran  xeyli  böyüdü, 
Çörçillin  isə  buna  pis  hazırlaşdığı  üzə  çıxdı.  O,  iki  istəyin  arasında  qalmışdı,  bu, 

---

91 
 
Millətlər Liqasının, kollektiv təhlükəsizlik konsepsiyası üzrə qurulması və Benito 
Mussolininin  Hitlerin  ağuşuna  atılmasından  irəli  gələn  qorxu  idi.  İspan  vətəndaş 
müharibəsi (1936-1939-cu illər) dövründə bu məsələyə müdaxilə etməmək fikrinə 
özünü inandırmışdı. İlk anda Fransisko Frankonun müdafiəçisi, sonralar isə onun 
tənqidçisi  oldu.  1936-cı  ildə  VIII  Eduard  taxt-tacdan  istefa  verdikdən  sonrakı 
böhran  vaxtı  o,  əbəs  yerə  Bolduinin  kral  hadisəsinin  ictimai  tərəfdarı  olmasının 
əleyhinə çıxdı. 
Nevil  Çemberlen  Bolduini  əvəz  etdi,  Kassandraya  oxşar  Çörçill  ilə 
Mühafizəkarlar partiyasının liderləri  arasındakı  uçurum genişləndi. Çörçill ardıcıl 
olaraq  Almaniyanın  təcavüzkar  qisası  haqqında  məlumat  verirdi  və  hadisələr  bu 
prosesin  getdiyinin  düzgünlüyünü  təsdiq  edirdi.  Lakin  onun  xəbərdarlıqlarına 
ardıcıl olaraq məhəl qoyulmurdu. Onun bir ovuc ardıcılı da siyasi cəhətdən kiçik 
bir  qüvvə  olaraq  qalırdı.  Çemberlen  onlara  əhəmiyyət  verməməkdə  özünü  daha 
təhlükəsiz  hesab  edirdi.  Bu  vaxt  Almaniyanın  Çexoslovakiya  üzərinə  təzyiqi 
artırdı. 
1938-ci 
ilin  sentyabrında  Hitlerlə  Münxen  sazişi  bağlandıqda, 
Çexoslovakiya  natsistlərə  qurban  verildi.  Çörçill  təkid  edirdi  ki,  bu,  “ümumi  və 
yumşala bilməyən bir məğlubiyyətdir”. Baş nazir Nevil Çemberlen və onun fransız 
kolleqası  Eduard  Deladye  Hitlerlə  belə  mənfur  sazişi  imzalamışdılar.  Çemberlen 
Londona  dönərkən  özünü  məşhur  baş  nazir  Bencamin  Dizraeli  kimi  aparmaq 
istəmiş,  sazişi  hava  limanında  nümayiş  etdirərək,  sülh  gətirdiyini  bəyan  etmişdi. 
Bu  açıq  aldanma  idi.  Dizraeli  isə  1878-ci  ildə  Berlin  konfransından  uduşla 
qayıtmışdı,  Kipr  adası  Böyük  Britaniyaya  verilmişdi  və  Londonda  o,  təntənə  ilə 
qarşılanmışdı.  
Çörçill  isə  Çemberlen  hökumətinin  Hitleri  sakitləşdirmək  siyasətini  kəskin 
tənqid  edirdi  və  Münxen  sazişi  imzalandıqdan  sonra  İcmalar  Palatasındakı 
çıxışında demişdi: “Sizin müharibəni və şərəfsizliyi seçmək imkanınız var idi. Siz 
şərəfsizliyi  seçdiniz,  indi  isə  siz  müharibəni  alacaqsınız”.  1939-cu  ilin  martında 
Çörçill və onun qrupu həqiqi milli koalisiyanın yaradılmasını təkid etdi və ölkədəki 
bu istəyə görə onu millətin sözçüsü kimi tanıdılar və onun vəzifəyə qaytarılmasını 
təbliğ etməyə başladılar. Sülh az müddət ərzində dayana bildi, Çemberlen isə bütün 
belə əqidələrə məhəl qoymurdu. 
Düşündükdə  görünür  ki,  Çörçillin  bütöv  əvvəlki  karyerası  müharibə 
dövründəki  liderliyə  hazırlanmaq  olmuşdu.  Sarsılmaz  vətənpərvər;  öz  ölkəsinin 
böyüklüyünə  və  Avropadakı,  imperiyadakı  və  dünyadakı  tarixi  roluna  inanan 
romantik; özünü fəaliyyətə həsr etməklə çağırışlar və böhranlar əsasında mübarizə 
aparan;  tələbə,  tarixçi  və  müharibə  veteranı;  uzun  müddətli  siyasi  sürgündə 
olmasına  baxmayaraq  və  ya  məhz  bu  səbəbə  görə  dəmir  bədənə  malik  olan; 
taqətdən  düşməyən  enerji  və  bütövlüklə  özünü  cəmləşdirən  bir  adam  kimi  o,  elə 
görünürdü ki, bütün qabiliyyətlərlə elə bolluqla qidalanmışdır ki, zaman gəldikdə 
Britaniyanın  və  dünyada  onun  dərdlərinin  xilası  naminə  onları  bədxərcliklə  israf 
etməkdən çəkinməyəcəkdir. 
3  sentyabr  1939-cu  ildə  Britaniya  Almaniyaya  müharibə  elan  etdiyi  gün 
Çemberlen  Çörçilli Admiralteydə  - köhnə vəzifəsinə qaytardı.  Donanmaya  siqnal 

---