Böyük şəxsiyyətlər bütün dünyaya məxsusdur

88 
 
ilə  risq  etmişlər.  Fotoqrafın  nə  etdiyini  mən  başa  düşürəm,  görən  bu  ləyaqətli 
centlmen orada nə edirmiş?” 
1911-ci ildə o, Admiralteyə keçdi, bu keçid formal qaydada vəzifədən aşağı 
salınma  idi,  çünki  Daxil  İşlər  Nazirliyi  üç  daha  vacib  hökumət  idarələrindən  biri 
hesab olunurdu.  
1911-ci ildə Mərakeş limanı Aqadirə hərbi gəmi göndərməklə Almaniyanın 
provokasiya  xarakterli  hərəkəti,  bu  limana  Fransanın  iddiası  mövcud  idi,  Çörçilli 
inandırdı  ki,  istənilən  fransız-alman  böyük  konfliktində  Britaniya  Fransanın 
tərəfində olmalıdır. 1911-ci ilin oktyabrında Admiralteyə keçəndə, o, ləngimədən 
hərbi donanmanı hazırlıq dərəcəsinə qaldırmaq inamı ilə hərəkət etdi. Onun birinci 
vəzifəsi  donanmanın  müharibə  qərargahını  yaratmaq  idi.  Çörçill  Britaniyanın 
alman hərbi-dəniz qüvvələrini möhkəm şəkildə üstələməsi üçün Britaniya tarixində 
ən  iri  hərbi-dəniz  xərclərinə  nail  olmaqdan  ötəri  Kabinetdə  uğurlu  qaydada 
mübarizə  apardı.  Birinci  Dünya  müharibəsindən  əvvəlki  narahat  illərdə  digər 
siyasətlər üçün hökumətin məsuliyyətinə şərik olmaqdan özünü uzaqlaşdırdı. Onun 
vərəsə kimi qəbul etdiyi İrlandiyaya baxışın əksinə olaraq, daxili idarəetmədə sidq-
ürəklə liberal siyasəti həyata keçirirdi. 
Birinci  Dünya  müharibəsi  Çörçill  üçün  təəccüblü  bir  şey  deyildi.  O,  artıq 
hərbi-dəniz qüvvələrini səfərbərlik sınağından keçirmişdi. 
Almaniyaya müqavimət göstərmək lüzumuna Kabinetin bütün nazirlərindən 
ən  çox  təkid  edən  də  o,  idi.  2  avqust  1914-cü  ildə  öz  üzərinə  məsuliyyət 
götürməklə,  müharibə  elan  edilən  günə  tam  hazır  olmaq  üçün  o,  hərbi-dəniz 
qüvvələrini  səfərbər  etmək  əmrini  verdi.  Müharibə  Çörçillin  bütün  enerjisindən 
istifadə etdi. 1914-cü ilin oktyabrında Antverpen təslim olduqda o, şəxsi qaydada 
şəhərin  müdafiəsini  təşkil  etməyə  atıldı.  Şəhər  işğal  edildikdə  ictimaiyyət  yalnız 
arzuları  puç  edən  məğlubiyyəti  görməli  oldu.  Müqavimətin,  demək  olar  ki,  bir 
həftəliyə uzanması Belçika ordusunun aradan çıxmasına, həlledici La-Manş boğazı 
limanlarının xilas olunmasına şərait yatardı. 
1915-ci ildə Çörçill Dardanel ekspedisiyasının möhkəm tərəfdarına çevrildi, 
bu,  Qərb  cəbhəsində  baha  başa  gələn  pat  vəziyyətindən  çıxmaq  yolu  idi.  Birinci 
dəniz  lordu  Fişer  bu  planı  bəyənmirdi.  Kampaniya  boğazlara  hücum  etmək  və 
Rusiya  ilə  birbaşa  kommunikasiyaları  açmaq  məqsədini  güdürdü.  Donanma 
hücumu uğursuz olduqda və admiral de Robel tərəfindən geri çağırıldıqda, Askvit 
Çorçilldən çox de Robeli dəstəklədi. 
Çorçill  ağır  siyasi  hücuma  məruz  qaldı,  hücumlar  Fişer  istefa  verdikdən 
sonra  daha  da  gücləndi.  Departamentin  işləri  ilə  möhkəm  məşğul  olduğundan 
Çörçill tufan üçün tam hazır deyildi. Mühafizəkarlar Lankaster hersoqunun xeyrinə 
Çorçillin  Admiralteydən  uzaqlaşdırılmasına  israr  etdilər.  Burada  ona  Qalliopoli 
kampaniyasına görə xüsusi məsuliyyət qoyuldu (boğazlara qurudan hücuma görə), 
lakin ona birbaşa səlahiyyət verilmədi. Əlavə qüvvə olduqca az idi və çox gecikmiş 
idi. Kampaniya uğursuz oldu və itki çox ağır idi. Payızda evakuasiya əmri verildi. 
1915-ci  ildə  Dardaneldə  britaniya-fransız  hücumu  uğursuzluğa  uğradıqda, 
Uinston Çorçill Dəniz naziri vəzifəsindən getdi və hərbi xidmətə qayıtdı. Baş nazir 
Herbert  Henri  Askvit  Kabineti  yenidən  təşkil  edib,  milli  koalisiya  hökumətinə 

---

89 
 
çevirdi.  Çörçill  Fransada  6-cı  Royal  Şotland  Fuzilerlərinə  polkovnik-leytenant 
rütbəsində daxil oldu. 1916-cı ildə özəl üzv kimi parlamentə qayıtdı. 1917-ci ilin 
martında  Dardanel  komissiyasının  məlumatı  dərc  olundu,  sənəd  onun  biabırçı 
məğlubiyyət  üçün  ən  azı  başqa  kolleqalarından  heç  də  çox  qaydada  məzəmmət 
olunmağa layiq olmadığını nümayiş etdirdi. 
Çörçillin  1917-ci  ilin  iyununda  Hərbi  sursat  naziri  təyin  edilməsi  torilərin 
etiraz  tufanı  ilə  qarşılaşdı.  Kabinetdən  xaric  edildiyindən,  Çörçillin  rolu,  demək 
olar ki, bütünlüklə inzibatçılıq idi. Onun güclü enerjisi tank istehsalından və onun 
inkişafından  uzağa  gedirdi  (tank  istehsal  edilməsi  təşəbbüsü  ilə  o,  hələ 
Admiralteydə  olanda  çıxış  etmişdi).  Bu  həmin  silahdan  istifadəni  xeyli 
sürətləndirdi və Qərb cəbhəsindəki ağır vəziyyətə son qoydu. Müharibə qurtaranda 
Çörçill xidmət departamentinə qayıtdı. 1919-cu ilin yanvarında o, Müharibə katibi 
(Müdafiə naziri) oldu, həm də Royal Hava Qüvvələri üçün məsuliyyəti öz üzərinə 
götürdü.  Burada  o,  çox  həvəslə  çalışırdı,  “on  il  qaydası”  ideyası  üçün  işləyirdi. 
Buna  görə  Britaniya  sonrakı  on  il  ərzində  hansısa  iri  müharibə  aparmayacaqdı. 
Müdafiə naziri vəzifəsində onun əsas məşğuliyyəti inqilabi Rusiyaya müttəfiqlərin 
müdaxiləsi  idi.  Çörçill  qızğın  anti-bolşevik  idi,  Kabineti  bölünməkdən  və  sərbəst 
qaydada  təşkil  olunmaqdan  qoruyurdu.  Ona  görə  də  leyboristlərin  acı 
düşmənçiliyini  qazandı.  1920-ci  ildə  isə  axırıncı  Britaniya  qüvvələri  Rusiyadan 
geri  çəkildikdən  sonra,  Çörçill  orduları  Ukraynaya  müdaxilə  edən  Polşaya 
göndərdi. 
1921-ci ildə Çörçill Müstəmləkə Nazirliyinə keçdi, burada onun əsas marağı 
Şərqdəki  ərazilərin  mandatları  ilə  əlaqədar  idi.  Bu  zonada  baha  başa  gələn 
Britaniya  qüvvələrinin  saxlanması  əvəzinə  o,  dayaq  nöqtəsi  kimi  hərbi-hava 
qüvvələrindən  istifadə  etdi.  Ərəblərin  işlərini  həll  etməkdə  o,  məşhur  casus 
T.E.Lourensin  məsləhətinə  arxalanırdı.  Fələstin  üçün  o,  yəhudilərlə  ərəblərin 
münaqişəli  vədlərini  miras  götürmüşdü.  1922-ci  ildə  o,  “Ağ  Kağız”  yazdı,  bu, 
Fələstini  yəhudilərin  milli  vətəni  hesab  edirdi.  Bu  vaxt  həm  də  ərəblərin 
hüquqlarını tanımaqda davam edirdi. 
Hələ də davam edən İrlandiya probleminin həlli üçün Çörçill heç vaxt vəzifə 
məsuliyyətini  daşımalı  olmamışdı.  1921-ci  ildə  irland  müqaviləsinin  bağlanması 
üçün  danışıqlarda  fəal  rol  oynamışdı,  ona  görə  də  yeni  irland  hökumətinə  tam 
dəstək  verdi.  İrland  lideri  Maykl  Kollinz  demişdi:  “Uinstona  deyin  ki,  onsuz  biz 
heç vaxt heç nə etməyəcəyik”. 
1922-ci  ilin  payızında  türklərin  qiyamı  Dardanel  neytral  zonasını  yenidən 
işğal etmək vəzifəsini qoydu. Az saylı Britaniya qoşunu Çanakda (indi Çanakkala 
adlanır)  bu  zonanı  qoruyurdu.  Çörçill  onlara  qarşı  möhkəm  dayanmaq  lüzumunu 
irəli  sürürdü,  lakin  Kabinet  ictimai  rəyi  əsas  götürərək  belə  qərara  gəldi  ki,  baş 
döyüş risqli olacaqdır. Siyasi qarmaqarışıqlıq hökuməti viran qoydu, Çörçill daha 
pis itkilərdən birinə çevrildi. Əlavə qüvvələrin qəflətən hücumunu o, seçkilərə iki 
gün  qalmış  başlamağı  bacarmadı.  O,  seçkilərdə  10  min  səslə  alçaldıcı  qaydada 
məğlub  oldu.  O,  özünün  dediyi  kimi,  nəticədə  bütünlüklə  “vəzifəsiz,  kreslosuz, 
partiyasız və hətta hansısa əlavəsiz” qaldı. 

---