Böyük şəxsiyyətlər bütün dünyaya məxsusdur

106 
 
deyildi.  Bu  vaxt  o,  üç  böyük  səhv  buraxdı.  Birincisi,  referendum  regional 
yenidənqurmanın  və  Senatın  islahatının  həllini  seçicilərin  üstünə  atırdı,  həm  də 
söhbət  hər  iki  məsələnin  qəbul  edilməsi  ilə  onun  özünün  istefası  arasındakı 
seçimdən  gedirdi.  İkincisi,  birinci  müddət  ərzində  diplomatik  metod 
alqışlanmışdısa, lakin sonrakı bir neçə ildə böyük dövlətlər arasında münasibətlər 
çətinləşmişdi. Fransa Atlantika Alyansına nə fəal cəlb olunurdu, nə də ondan rəsmi 
qaydada  tam  uzaqlaşırdı.  Üçüncüsü,  “De  Qolldan  sonra  kim?”  sualına  prezident 
özü  cavab  vermişdi.  Jorj  Pompidunu  o,  altı  il  baş  nazir  işlətdikdən  sonra  həmin 
vəzifədən azad edəndə, prezidentliyə güman edilən və qəbul edilən bir varis kimi 
ona öz namizədliyini sərbəst qaydada irəli sürmək imkanı yaratmışdı. 
27  aprel  1969-cu  ildə,  referendumda  məğlub  olduqdan  sonra  de  Qoll  öz 
qərarını verməli idi. Bir gün sonra Şarl de Qoll qədəhdən bir az bordo şərabı içib, 
qəmli şəkildə demişdi: “Fransa məndən yorulub. Mən də fransızlardan”. Heç vaxt 
hakimiyyət kürsüsünə yapışıb qalmağa çalışmayan de Qoll bu dəfə də öz prinsipinə 
xilaf çıxmadı və Beşinci respublikanın prezidentliyindən istefa verdi. 
De Qollun mövqeyi 1968-ci ilin may həyəcanları vaxtı zəifləmişdi. Əvvəlki 
seçkilərdə  o,  fransızların  əksəriyyətinin  ölkənin  stabilliyində  və  qayda-qanunda 
maraqlı  olduğu  səbəbindən  qalib  gəlmişdi.  Referendumdakı  cavabla  fransızlar 
onun  əleyhinə  səs  verməklə  de  Qollun  istefasına  razılıqlarını  bildirdilər.  Onun 
təklifinin  ikinci  maddəsi  –  Senatın  islahatı  əhalidən  neqativ  cavab  aldı.  Artıq  de 
Qollun siyasəti fransızların onu artan dərəcədə anlamamaları və mənfi münasibəti 
ilə üzləşirdi. 
Fransanın  NATO-nun  hərbi  təşkilatından  çıxması  (1  iyul  1966-cı  il) 
gözlənilən  nəticəni  vermədi.  Fransanın  “Atlantika  okeanından  Urala”  qədər  olan 
Avropada  da  aparıcı  yer  tutması  barədə  de  Qollun  iddiası  əsasən  havadan  asılı 
qaldı. Çünki, bunun üçün ölkədə nə siyasi razılıq, nə də maliyyə imkanları var idi. 
Özünün  nüvə  proqramı  da  böyük  vəsait  tələb  edirdi,  hətta  sosial  və  iqtisadi 
islahatları keçirməyə də vəsait çatmırdı. 
Beşinci respublikanın ikinci prezidenti gözlənildiyi kimi de Qollun silahdaşı 
Jorj Pompidu oldu. 
Bəziləri üçün de Qoll XIX əsr ənənəsini davam etdirən və ya millətçi idi. O, 
həqiqətən  də  Fransanın  statusunu  dirçəltmək  istəyirdi.  O,  yazırdı  ki,  “Mən 
Fransanın  nə  düşündüyünü  bilmək  istəyəndə,  bunu  özümdən  soruşuram”. 
Digərlərinə  görə  isə  o,  uzağı  görən  dövlət  xadimi  idi,  ayıq  və  fərasətli  adam  idi; 
sadəcə  populyar  mifdən  istifadə  edirdi,  öz  həmvətənlərini  inandırırdı  ki,  onun 
liderliyini qəbul etsinlər. De Qollun ideyalarının özü də həmçinin ən azı, özünün 
müəyyən qədər istifadə etdiyi populyar bir mif idi. Siyasi alət kimi o, şəraitlərdən 
maksimum  fayda  götürməyə  qadir  idi.  İnqilab  dövründən  sonra  ilk  dəfə  bütün 
rejimlərin  ondan  uzaq  qaçdığı  siyasi  stabilliyə  nail  olmaq  üçün  o,  yalnız  ümid 
təklif edirdi. 
Tarix onun inkar edilməz keyfiyyətlərini dəqiq şəkildə tanıdı. Prezident kimi 
o,  respublika  qanunçuluq  rejimini  dəstəklədi.  O,  Əlcəzair  problemini  həll  etdi, 
bunu  yəqin  ki,  heç  kəs  edə  bilməzdi.  O,  Fransa  Afrikasının  ərazilərinin  dinc 
qaydada  “dekolonizasiyasına”  –  müstəmləkəlikdən  azad  olmasına  nail  oldu. 

---

107 
 
Bunların  hər  biri  siyasi  və  fərdi  risqlə  əlaqədar  idi.  Ancaq  həm  də  post-qollist 
dövlət xadimləri üçün problemlər yaratdı. O, komandaya və ya müşavirlərə ehtiyac 
duyan adam deyildi, tənha adam idi. O, hətta hakimiyyəti və etimadı nazirləri ilə, 
parlamentlə və partiyalarla bölüşməyi sevmirdi. 
Memuarlarında  açıb  göstərdiyi  kimi,  onun  şəxsiyyəti  dövlət  xadimi  və 
liderlikdə üzə çıxmışdı. Onun müasirləri də de Qollu məhz belə görürdülər. Onun 
şəxsiyyəti  həmin  dövrün  “qaranlıq  saatında”  digər  milli  qəhrəmanla  kəskin 
kontrastda  idi.  Uinston  Çörçill  karyeralı  siyasətçi,  parlamentə  dərin  inamı  və 
müdafiədə  ehtiraslı  marağı  ilə  seçildiyi  halda,  ekspansiv,  hərarətli  ürəyə  malik, 
həm  də  şıltaq  adam  olduğu  halda,  Şarl  de  Qoll  karyeralı  hərbçi  idi,  siyasətdə 
ehtiraslı  olduğu  halda,  siyasətçi  karyerasına  dərin  nifrət  bəsləyirdi.  O,  kənarda 
dayanan  uzaq  adam  idi,  öz  sözləri  ilə  dediyi  kimi  “hakimiyyət  prestij  tələb  edir, 
prestij isə uzaqda dayanmağı”. Gələcək təcrümeyi-hal yazanlar onun əcdadlarının 
nə etdiklərini tapmaqla yanaşı, de Qollun “özəl sifətinin” naməlum olaraq qalan və 
güman ki, dərk edilməyən olduğu qənaətinə gələcəklər.  
3  noyabr  1970-ci  ildə  general  de  Qoll  79  yaşında  vəfat  etdi.  Onun  ulduzu 
siyasi  üfüqdə  Fransa  1940-cı  ildə  natsist  Almaniyasına  təslim  olandan  sonra 
Müqavimət  hərəkatına  başçılıq  edəndə  parladı.  Beşinci  respublikanın  prezidenti 
kimi  (1959-1969-cu  illər)  de  Qollun  idarəçiliyi  adətən  avtoritar  üsul-idarə  kimi 
qiymətləndirilir. Xarici siyasətdə o, Fransanın dünya dövləti kimi nüfuzunu bərpa 
etməyə  cəhd  edirdi.  Nümayişkaranə  qaydada  ABŞ-dan  uzaqlaşaraq  o,  milli  nüvə 
qüvvələrini yaratmaq niyyətini bəyan etmişdi. Əlcəzair müharibəsinə 1962-ci ildə 
son qoymuşdu. 
Böyük  liderin  matəmi  ilə  əlaqədar  televiziya  ilə  çıxış  edən  prezident  Jorj 
Pompidu demişdi: “General de Qoll ölmüşdür. Fransa dul qalmışdır”. Həqiqətən də 
o,  Fransaya  sədaqətli  oğul,  fransız  xalqına  qayğıkeş  ata  olmuşdu.  Onu  millətçi 
adlandırsalar  da,  başqa  millətlərə  o,  loyallıqdan  başqa  heç  bir  hiss  bəsləmirdi. 
Müstəmləkə  xalqlarının  mübarizəsinə  onun  vicdanlı  münasibəti  bunu  bir  daha 
sübut  edir.  O,  imperiyanın  deyil,  doğma  Fransanın  mühafizəçisi  idi.  Əgər  Hitler 
özünün  irqçilik  siyasətini  hələ  1922-ci  ildə  natsistlərin  yığıncağında  “Burada  heç 
bir güzəşt ola bilməz, burada yalnız iki imkan vardır: ya arilərin qələbəsi, yaxud da 
arilərin  məhv  edilməsi  və  yəhudilərin  qələbəsi”.  Hitler  qəddar  irqçiliyi  ilə 
Almaniyanın vətəndaşları olan yəhudilərə divan tutacağını az qala iki onillik əvvəl 
vəd edirdisə, de Qoll yalnız Fransa uğrunda ölümcül mübarizəyə atılmış, sonradan 
da  müstəmləkə  ölkələrinin  xalqlarına  irqçilikdən  çox-çox  uzaq  olan  hərarətli 
münasibət göstərmişdi. 
Fransada tarixi müharibədən sonrakı əsrin bir rübünə bərabər olan dövr bir 
adamın  –  Şarl  de  Qollun  aparıcılıq  rolu  ilə  əlamətdar  idi.  Müharibə  dövründəki 
nəhəng fəaliyyəti ilə yanaşı o, qələbədən sonrakı illərdə də öz dövlətinin stabilliyi 
və inkişafı üçün yorulmadan mübarizə aparırdı. Parlament sisteminə keçirilməsi ilə 
Dördüncü  respublikanın  elan  edilməsi  de  Qollun  nisbətən  zəif  olduğu  partiyalar 
sisteminə əsaslanırdı və onu siyasətdən geri çəkilməyə vadar etdi. O, Fransa Xalq 
hərəkatını  yaratdı,  bu  tam  sağ  təmayüllü  təşkilat  idi.  Hərəkat  Fransanın  siyasi 

---