34
2.4.O’zbekistonda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik
faoliyatini rivojlantirish yo’nalishlari.
Rivojlanayotgan mamlakatlarda kichik biznes va tadbirkorlikni
rivojlantirishda rivojlangan mamlakatlarda qo‘llaniladigan kichik
biznesni rivojlantirishni tartibga solish shakllaridan nusxa olishga katta
qiziqishlar uchrab turadi. Biroq, tahlillarning ko‘rsatishicha,
mamlakatimiz hududlarida qo‘llaniladigan, bunday mexanik ravishda
amalga oshiriladigan xorijiy tajribalar, ko‘pincha bu sohani
rivojlantirishga yordam bermasdan, balki uning haqiqiy xususiyatlari-
ning deformatsiyalanishiga va tadbirkorlikning ilg‘or shakllarining
zaiflashuviga olib kelmoqda. O‘zbekistonda mavjud bo‘lgan shart –
sharoitlarning o‘ziga xosligi, ishlab chiqarish tuzilmasinig joriy ahvoli,
ularni o‘zgartirishga yetarli darajada katta xarajatlarni talab qiladi.
Ishlab chiqarishda monopollashtirish darajasining yuqoriligi kichik
biznesni rivojlanishiga to‘sqinlik qiluvchi omillardan hisoblanib – u
narxlarning o‘sib borishi, shartnoma munosabatlarini bajarishda
loqaydlik
qilish,
ishlab
chiqarishni
takomillashtirish
uchun
rag‘batlarning yo‘qligi, mahsulot sifatini oshirish va xarajatlarni
kamaytirish ko‘rinishida namoyon bo‘ladi. Ishlab chiqarishdagi
raqobatbardoshlikning pastligi aksariyat sohalarda texnologik bazaning
ortda qolganligi, quvvat va resurslar sig‘imining yuqoriligi, mahsulot
sifatining pastligi va xarajatlarning ko‘pligi sababli sodir bo‘lmoqda.
Ayni paytda mamlakat iqtisodiyotida ishlab chiqarishning o‘sishi
ta’minlanayotgan bo‘lishiga qaramasdan buni talab darajasida deyish
qiyin. Yangi iqtisodiy munosabatlar uchun huquqiy asosni shakllantirish
va ular ijrosini ta’minlash masalasi to‘liq amalga oshirilgan emas.
Normal bozor muhitining shakllanishi uchun iqtisodiy islohotlar
jarayonida yetarlicha nazorat tizimi shakllantirilmagan. Salbiy hodislar
va vaziyatlarni bartaraf etish mexanizmi hali yaratilmagan. Kichik
biznes passiv sharoitlarda, yetarlicha davlat ko‘magisiz ishlab
chiqarishning kuchli rag‘batlantiruvchi omiliga aylana olmaydi, boshqa
rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotida egallagan o‘rniga chiqa olmaydi.
G‘arbning yuqori rivojlangan mamlakatlarida kichik biznes uchun
issiqxona sharoitlarini yaratish tajribasi doim ham sodir bo‘lavermasligi
35
kutilmagan imkoniyatlarni ko‘rsatib berdi. Mamlakatimizdagi yirik va
kichik samarasiz davlat korxonalarining uzoq vaqtdan beri davom
etayotgan qo‘llab – quvvatlashning natijalari bo‘lsa mutlaqo aksi bo‘ldi.
Ushbu holatda korxonaning hajmi mohiyatni o‘zgartirmaydi. Bunday
sharoitda davlat tomonidan qo‘llab – quvvatlashning asosiy tamoyili
kichik biznesni ma’muriy va boshqaruv jihatidan nazorat qilishni
bosqichma–bosqich qisqartirish va bozor iqtisodiyotini yaxshi
shakllantirish uchun iqtisodiy va huquqiy sharoitlarni yaratish kerak
bo‘ladi. Davlatning kichik biznesni qo‘llab – quvvatlashi soha,
geografik, milliy, tarixiy ustunliklari va odatlarini, shuningdek xalqaro
tajribani hisobga olgan holda kichik biznesning rivojlanish va
raqobatbardoshligi uchun zarur iqtisodiy va huquqiy shart-sharoitlarni
shakllantirish orqali namoyon bo‘lishi kerak.
Kichik biznesni davlat tomonidan qo‘llab – quvvatlashning asosiy
vazifasi shundan iboratki, kichik va yirik korxonalar o‘rtasidagi
iqtisodiy imkoniyatlar yuzasidan bo‘shliqni kamaytirish, kichik
korxonalarning haqqoniy huquqlarini ta’minlash, O‘zbekistonda bozor
tizimini boshqarishni shakllantirish jarayoni tarkibida kichik va yirik
biznesning optimal nisbatini ta’minlashdan iborat. Bu, birinchi navbatda,
bozorning raqobat kurashida huquqiy jihatdan teng sharoitni yaratish,
uning turi va shakli tanlovini mustaqil amalga oshirish va tadbirkorlikni
namoyon qilish usullarida erkin harakatlanish, biznesni amalga oshirish
uchun teng imkoniyatlarni yaratish, huquq va javobgarliklarni belgilab
qo‘yish masalasida namoyon bo‘ladi. Bu esa o‘z navbatida, kichik
biznesning muvaffaqiyatli rivojlanishi faqatgina qulay ijtimoiy,
iqtisodiy, huquqiy, siyosiy va boshqa sharoitlar mavjud bo‘lgandagina
ta’minlanishi mumkinligini anglatadi.
Ushbu jarayonda hamma narsa muhim ahamiyat kasb etadi, siyosiy
barqarorlikdan
tortib
hokimiyatning
vakillik
va
ijro
etuvchi
organlarigacha, tadbirkorlarning xususiy faoliyatini jinoiy elementlar
himoyasidan keng ma’noda fuqarolik huquqlarini ta’minlashgacha.
Bunday sharoitlarning yo‘qligi kichik biznesni qo‘llab–quvvatlash tizimi
faoliyatini
samaradorligiga
putur
yetkazadi.
Bugungi
kunda
O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning asosiy
36
maqsadlaridan biri - bu iqtisodiy o‘sishga erishish, aholi uchun yuqori
darajadagi turmush tarzini ta’minlaydigan samarali iqtisodiyotni yaratish
va global iqtisodiy hamjamiyatda faol ishtirok etishini ta’minlashdir.
Bugungi kunda mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiyot-
ning etakchi tarmoqlarni modernizatsiyalash va yangilash, tarkibiy
o’zgarishlar va diversifikatsiya jarayonlarini samarali amalga oshirishda
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarining ishtirokini yanada
faollashtirish uchun quyidagi chora-tadbirlarni amalga oshirish muhim
hisoblanadi:
-kichik biznesning texnologik, tashkiliy, funktsional va tarmoq
jihatidan tarkibiy tuzilmasini takomillashtirish. Xususan, zamonaviy
texnika va texnologiyalardan foydalanib, zamonaviy talabga javob
beruvchi tayyor mahsulot ishlab chiqaruvchi, innovatsion loyiha va
ishlanmalarni amalga oshiruvchi kichik korxona va mikrofirmalarni
ustuvor darajada rivojlantirish zarur;
-kichik korxonalarning «hayotiy sikli»da ko’lam jihatidan
rivojlanish yo’nalishini kuchaytirish. Ya’ni, ularning sekin-asta yirik
korxonalarga o’sib o’tishini rag’batlantiruvchi iqtisodiy mexanizmni
ishlab chiqish va yo’lga qo’yish muhim hisoblanadi;
-yirik korxonalarning kichik biznes bilan kooperatsiya aloqalarini
yanada mustahkamlash va boshqalar. Yuqoridagi fikr-mulohazalardan
kelib chiqqan holda ta’kidlash mumkinki, mamlakatimizda iqtisodiyotni
tubdan isloh etish, bozor munosabatlari asoslarini shakllantirish va
kengaytirish, tarkibiy o’zgartirishlar orqali zamonaviy tarmoq va
sohalarni yaratish, ishlab chiqarishni modernizatsiyalash va diversifikat-
siyalash orqali barqaror iqtisodiy o’sishni ta’minlash, yangi ish
o’rinlarini tashkil qilish, bandlik muammosini hal etish, aholining
daromadlari va farovonligini oshirishda kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikning imkoniyatlaridan keng foydalanib kelinmoqda. Ushbu
jarayonlarning
muvaffaqiyati
va
yuqori
samarali
bo’lishida
Prezidentimiz tomonidan belgilab berilgan islohotlar strategiyasining
aniq va izchil amalga oshirilganligi mustahkam asos bo’lib xizmat
qilmoqda.
37
Qisqa va oʼrta muddatli istiqbolda kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikni
davlat
tomonidan
qoʼllab-quvvatlashning
asosiy
yoʼnalishlari qoʼyidagilar boʼlishi maqsadga muvofiqdir:
1. Kichik biznes subʼektlarini tomonidan ishlab chiqarilgan
mahsulotlarga
talabni
qoʼllab-quvvatlash
va
yangi
bozorlarni
oʼzlashtirish. Kichik biznes subʼektlari ishlab chiqargan mahsulotlarini
sotish imkoniyatlarni izlab topishda koʼp hollarda muammoga duch
kelishadi. Ularning mahsulotlariga talabni ragʼbatlantirish uchun
quyidagi vazifalar hal etilishi zarur:
-
kichik
korxonalarni
taʼminotchilar
zanjiriga
kirishini
ragʼbatlantirish;
-
kichik korxonalarning davlat xaridlari tizimidan foydalanish
samaradorligini oshirish;
-
mahsulotlarni oʼtkazish va logistika infratuzilmasini yaratish;
-
kichik korxonalarning eksport faoliyatini qoʼllab-quvvatlash
tizimini takomillashtirish.
2.
Kichik
biznesni
davlat
tomonidan
qoʼllab-quvvatlash
samaradorligini oshirish. Raqobatni rivojlantirish uchun davlat mulki
obyektlarini xususiylashtirish tartibini takomillashtirish, ularni sotish
mexanizmlari va tartibotlari samaradorligini oshirish, shuningdek tabiiy
monopoliya subyektlari faoliyati shaffofligini oshirishga yoʼnaltirilgan
amaliy chora tadbirlar:
-
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasida davlat institutini
tashkil qilish.
-
kichik
biznesni
qoʼllab-quvvatlash
boʼyicha
dasturi
samaradorligini oshirish.
-
kichik biznes subyektlariga nisbatan nazorat-kuzatuv faoliyati
sifatini oshirish.
-
kichik biznes subyektlariga nisbatan monopoliyaga qarshi
meʼyorlarni asossiz qoʼllash amaliyotini tugatish.
-
tadbirkorlik faoliyatini olib borish uchun mulkiy asoslarni yanada
mustahkamlash.
-
kichik biznes subyektlarining axborot olish imkoniyatlarini
kengaytirish.
38
-
muhandislik-texnik ta’minot tarmoqlariga ulanish sohasida
ma’muriy to‘siqlarni bartaraf etish.
3.
Kichik
biznes
subyektlariga
nisbatan
soliq
siyosatini
takomillashtirishning qo‘shimcha yo‘nalishlarini aniqlash.
4. Kichik biznes subyektlarini moliyaviy qo‘llab-quvvatlash
mexanizmi samaradorligini oshirish.
5. Kadrlar bilan ta’minlash va mehnat munosabatlarini tartibga
solish tizimini takomillashtirish.
Dostları ilə paylaş: |