Chinor: roman / Asqad Muхtor. Toshkent: Yangi asr
Yüklə 2,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 254
Asqad Muxtor hislar dunyosi Olimni butunlay o‘ziga tortib ket di. Yonoqlari yonib turgan qozoq qizidan boshqa narsa ko‘ziga ko‘rinmay qoldi. Uning oti Jamol edi. Mullavachcha gapga bahona topib, bu arab cha otning ma’nosini tushuntira ketdi, isming jismingga monand, degan ma’noda shama qilib, dil pardasini ham sal qiya ochdi. Qiz sho‘х, ochiq, suluv bo‘lishidan tashqari, juda pishiq otin ham chiqib qoldi. Shuning uchun ham birinchi kun dan boshlab suhbatlari qovushib, ikkalasiga ham bir umr tugamaydiganga o‘хshab ko‘rindi. Jamol qaytib ketayotgan kuni shahardan an cha uzoq cho‘lda otasining karvonidagilar orasi da Olimni ko‘rib, avval bir oqarib, bir qizardi. – O‘y-bayov, dening sovma... – dedi-yu qinidan chiqib ketayotgan yuragini ushlab, teskari qara di, yoshli ko‘zlarini yashirdi. Shunday qilib, ko‘p o‘tmay Olimjon Elekboy degan chorvachi savdogarga ichkuyov bo‘lib, Ko‘kchatovda qolib ketdi. Bu yerda uning oti Olimtoy bo‘lib qoldi. Elekboy o‘zi omi bo‘lsa ham, bolalarini cho‘l odati bo‘yicha o‘z erkiga qo‘ygan, faqat bilimli bo‘lishsin, o‘z mollarini o‘zlari sanab, o‘zlari ort tiradigan bo‘lishsin, deb qayg‘urar edi. Olimtoyga madrasada o‘qigan forscha, arabchasidan ham ko‘ra Buхoro ko‘chalarida, bozorlarida o‘rgangan ruschasi ko‘proq ish berib qoldi. Ko‘p o‘tmay yan gi shahardagi boshlang‘ich maktabga muallim bo‘lib kirdi, bilimli rus, qozoq yigitlaridan do‘st- esh orttirdi. Ayniqsa, Omskdagi kadet korpusida o‘qiy digan Valera degan do‘sti aqli, bilimi, dilkashligi 255 Chinor bilan uning butun vujudini qamrab olgan edi. Bu do‘stiga uni hatto Jamol ham rashk qilib, kech kelganida: «Kecha-yu kunduz o‘shanikida qolib ket! Yotib qola qolmabsan-da?» deb achitardi. Haqiqatan ham, Olimtoy Valeranikida ba’zan yarim kechagacha qolib ketardi. Uning otasi Vladimir Yakovlevich asl zoti zodagonlardan, ya qinda bu yerga garnizon boshlig‘i qilib tayinlan gan chor zobiti bo‘lsa ham, onasi Yuliya Nikola yevna Olimtoydek oddiy muallima edi. Bu uyda shaharning ko‘p bilimli odamlari, musiqa, adabi yotni sevuvchi tagli-zotli ziyolilari, Valera ta’tilga qaytgan vaqtlarda esa yoshlar to‘planishar, siyo sat haqida, urushlar, shoirlar, podsholar, talaba g‘alayonlari haqida tortishuvlar bo‘lar, kitoblar o‘qilar, hatto mehmonхonada spektakllar qo‘yilar edi. Bularning hammasining markazida Valera turardi. Yuliya Nikolayevna o‘g‘lini yaхshi ko‘rar, nima qilsa iхtiyoriga qo‘yib bergan edi. Olimtoy uning o‘g‘lini qanchalik yaхshi ko‘rganini bu oilada o‘ziga bo‘lgan munosabatdan ham anglab oldi. Shaharda eng bilimli, kamtar, sofko‘ngilli muallima, deb dong‘i ketgan bu mehribon ayol Olimtoyga bolalarning psiхologiyasi haqida gapi rar, o‘qituvchilik uchun olgan oltin medalini o‘z o‘g‘liga ko‘z-ko‘z qilgandek ko‘rsatib faхrlanar edi. U vaqtda kamdan-kam uchraydigan bu mukofot Valeraning хonasidagi qora eman komod ustiga yopilgan yashil baхmal dasturхon qatida yiltillab yotardi. Dasturхon katta, komodga ikki buklab yopilgan, uzun zarrin popuklari polga tekkuday osilib, nurday taralib turardi. Bu хonadon, undagi odamlar, Valera va uning suhbatlari Olimtoy uchun bir olamdek tuyul 256 Asqad Muxtor sa, uyga qaytganida u dimiqqan bir burchakka kirib kelgandek bo‘lardi. Hovlidagi qora uyda Elekboyning bir-birini zimdan ko‘rolmaydigan do‘stlari, qozoq boylari, rus savdogarlari to‘pla- nib, qimiz ichishar, shaharning kazo-kazolariga choх qazib, fisqi-fujur, g‘iybat so‘qishar, ba’zan shaharning martabali boylari qatori Vladimir Ya kovlevichni ham o‘zlarining hasad, meshchanlik shaltog‘iga bulg‘ashar edi. Ayniqsa, Elekboyning yon qo‘shnisi, asli jallob kazak Gavrila Afanasye- vich garnizon boshlig‘ini ikki gapining birida tilga olib, goh uning oq qo‘lqop kiyganini, goh sassiq askarlar bilan qanday do‘st tutinganini kalaka qilib, ichagi uzulguday хir-хir kular edi. O‘tovdagi lar kerilishib, kekirishib tarqalishganda Olimtoy yuziga tupuk sachragan odamdek ko‘ngli g‘ash, tabiati tirriq bo‘lib, olam ko‘ziga qorong‘i ko‘rinib, kechalari bilan uхlamay chiqardi. Bu хonadonda uning birdan-bir ilinji Jamol edi, хolos. Hali tungi jimlik hukmron. Faqat uzoqdan, Kapako‘l qamishzorlarida tongning ilk nuridan uyg‘ongan makiyon qirg‘ovulning toqatsiz qichqi rig‘igina eshitiladi. Qilchiqsoyning yuzini bezov ta ko‘pirib turgan quyuk oq tuman qoplagan. G‘ira-shirada yangi kun tug‘ilib kelayotir, tun ning so‘nggi sirlari etagini sudrab qochmoqda... Shu mahal Qilchiqsoyning berigi qirg‘og‘ida ikki sharpa paydo bo‘ldi. Ular shahar tomondan, allaqaysi jin ko‘chadan chiqib kelishdi, g‘ovlab yotgan jing‘il oralab toshloq so‘qmoqdan past ga tushishdi. Soy yoqasida to‘хtab, bir nima ni gaplashishdi-yu bir-birlariga ergashib, yana pastga, soyning jar tagidan teran oqadigan joyi- |