Çobanoğullari uc beyliĞİ DÖnemine ait gideros fetiHNÂmesi (683 / 1284): ÇEVİRİ ve değerlendirme
Yüklə 11,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Selçuklularda Fetihnâme Geleneği ve Gideros Fetihnâmesi ’nin Paleografik Özellikleri
Çobanoğulları Uc Beyliği Dönemine Ait Yeni Bulunmuş…
Böylece, Yavlak Arslan’ın özel kâtibi (münşîsi) ve bahse konu fetihnâmenin yazarı olan el-Hôyî, lirik şiirlerin yanı sıra inşa risalelerinin, manzum sözlüklerin, edebiyat ve ahlak üzerine çalışmaların da müellifidir. 19
3. Selçuklularda Fetihnâme Geleneği ve Gideros Fetihnâmesi’nin Paleografik Özellikleri Türk ve İslâm tarihinde beldelerin fethini ve düşmana karşı kazanılan zaferleri anlatan belge ve eserler genel olarak fetihnâme adıyla tanımlanmışlardır. Bu bağlamda fetihnâmeler ikiye ayrılmaktadır: a) gerçekleştirilmiş olan bir fetih hareketine dair padişahlar veya devlet ileri gelenleri tarafından ilgililere gönderilen resmî mektup ve fermanlar; b) herhangi bir fetih olayını anlatan tarihî ve edebî nitelikli manzum ve mensur eserler. Gideros Fetihnâmesi, vesika tarzı fetihnâme örneklerinden olduğu için burada ilk gruba dâhil olan fetihnâmeler hakkında kısaca bilgi vermek istiyoruz. Bir belge türü olarak fetihnâmeler, hükümdarların kendi zaferlerini içte ve dışta duyurma ihtiyacından doğmuştur. Bu eylem sadece gelişmelerle ilgili iyi haberlerin yakın uzak yerlere duyurulması amacıyla sınırlı kalmayıp, aynı zamanda devletin ihtişamını ve gücünü dosta düşmana göstermeyi hedeflemekteydi. Uluslararası düzeyde komşu ülkelerin ve yabancı devletlerin hükümdarlarına, ülke içinde ise şehzadelere, valilere ve diğer yöneticilere gönderilen fetihnâmeler dostlara müjde, düşmanlara ise tehdit maksadıyla kaleme alınırdı. Fetihnâmeler inşâ memurlarının yanı sıra diğer önemli makam sahiplerine, dönemin meşhur âlimlerine ve ediplerine de yazdırılabiliyordu. Fetih sonrasında süslü bir dille kaleme alınan bu mektuplar çoğu zaman zaferin görsel kanıtları olan ganimetler, esirler ve düşmanların kesik başlarıyla beraber gönderilirdi. Fetihnâme yazılması için ele geçirilen toprakların bir gayrimüslim devlete ait olması şart değildi. Buna rağmen komşu Müslüman bir devletten toprak alınmasını ifade eden fetihnâmelerin diğer Müslüman hükümdarlar nezdinde çok da büyük bir saygınlık kazandığı da söylenemez. Nitekim Sultan Melikşah, Semerkant’ı Karahanlılardan almasına ilişkin Abbasî halifesi Muktedî’ye gönderdiği fetih müjdesinden dolayı halifenin veziri Ebû Şücâ tarafından tenkit edilmişti. 20
İslâm devletlerine de intikal etmiş ve Gazneliler, Selçuklular, Harizmşahlar, İlhanlılar, Memlûkler, Timurlular, Safevîler, Osmanlılar gibi Türk
19 Yakupoğlu ve Musalı, “Kastamonu’da Yaşamış Azerbaycanlı Bilgin ve Şair Hasan el- Hôyî’nin Manzum ve Mensur Eserleri”, III. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu, Kastamonu Üniv. Yay., 2016, s.501-513. 20 A.Sevim ve E. Merçil, Selçuklu Devletleri Tarihi, TTK, Ankara 1995, s.124. C. YAKUPOĞLU ve N. MUSALI
86 hanedanları zamanında sürdürülmüştür. Fetihnâmeler, ilgili oldukları bir savaşın tarihçesini ihtiva ettiklerinden ve zaferin hemen arkasından kaleme alınmış olduklarından dolayı önemli birer tarihî vesika ve birinci elden kaynak niteliği taşırlar. Fakat kazanılan zaferin ehemmiyetini artırmak amacıyla eklenmiş olan abartılı ifadeler ve sübjektif değerlendirmeler nedeniyle bu tür belgeleri titizlikle ele alarak ilmî açıdan iyice tahlil etmek gerekir. 21
Yukarıda zikrettiğimiz üzere, Büyük Selçuklular zamanında fetihnâme geleneği ile ilgili çok sayıda örnekler meydana gelmiştir. Bu bağlamda 1064 yılında Doğu Anadolu’da Ani kalesini fetheden Alp Arslan, Abbasî halifesine fetihnâme göndermiş ve halife de ona Ebû’l-Feth unvanını vermişti. Nizamülmülk, 1067 yılında Fars eyaletinin hâkimi Fazlun'u esir edince Alp Arslan, Şeyh Ali b. Hasan Baharzî'den bir fetihnâme yazmasını istemişti. 22 1130 yılında Sultan Sancar Semerkant'ı fethettiğinde Atebetü'l- Ketebe yazarı Müntecibeddin-i Bedî'ye bir fetihnâme hazırlatarak, bunu Halife Müsterşid'e yollamıştı. 23
fetihnâmeler göndermiştir. Fetihnâmede kuşatmanın nasıl gerçekleştiğinden, neft ve taş atan mancınıkların kullanıldığından ve mektubun kime gönderildiğinden bahis vardır. 24
I. Alâaddin Keykubâd, Yassıçemen Zaferi sonrası (1230) Erzurum’u ele geçirince, ülke içindeki meliklerine ve komşu hükümdarlara, bu zafer sayesinde “devletinin geliştiği, sevincinin arttığı, makam ve mevkiinin güçlendiği, padişahlık işlerinin yoluna girdiği” haberlerini ulaştırmak amacıyla fetihnâme hazırlatmıştır. Bu belgeyi müşrif-i memleket ve tuğraî görevlerinde bulunan Sâhib Şemseddin Muhammed İsfehanî kaleme almış, müsveddesini okuyup düzelttikten sonra çoğaltılması için sultana göndermişti. Ancak bu fetihnâme, dil ve üslup bakımından sultan tarafından beğenilmemiştir. Çünkü burada Celâleddin Harizmşah, Erzurum meliki ve Şam melikleri kötülenmişti. Bundan dolayı Vezir Mahmud’un oğlu Ârız
21 Fetihnâme geleneği ile ilgili kullandığımız literatür için bkz.: H. Aksoy, “Tarihî Bir Belge ve Türk-İslam Edebiyatında Bir Tür Olarak Fetihnâmeler”, İLAM Araştırma Dergisi, C. II, Sayı: 2 (Temmuz-Aralık 1997), s.7-19; H. Er, “Türk İslam Geleneğinde Fetihnâmeler”, Diyanet İlmî Dergisi, C. 48, Sayı: 2 (2012), s.93-107; M. P. Pedani-Fabris, "Ottoman Fetihnâmes: The Imperial Letters Announcing A Victory", Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XIII, Sayı 1 (2015), s.181-192. 22 Sadreddîn-i Hüseynî, Zübdetü’t-Tevârîh (Ahbâr-ı Ümerâ ve Pâdişâhân-ı Selcûkî), Mütercim: R. A. Rûhullâhî, İl-i Şâhseven-i Bağdâdî Press, Tahran 1380, s.77 23 Müntecebeddîn-i Bedî, ‘Atebetü’l-Ketebe, Tashîh ü ihtimâm: M. Kazvînî ve A. İ. Âştiyânî, İntişârât-ı Esâtîr, Tahran 1384, s.4-5. 24 İbn Bibi, el-Evâmiru’l-Alâiyye, C. I, s.167; Turan, Vesikalar, s.101-108. Yüklə 11,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|