Çobanoğullari uc beyliĞİ DÖnemine ait gideros fetiHNÂmesi (683 / 1284): ÇEVİRİ ve değerlendirme
Yüklə 11,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ekler
- 2. Haritalar Harita 1)
Çobanoğulları Uc Beyliği Dönemine Ait Yeni Bulunmuş…
Trabzon Komnenlerinin Karadeniz sahilleri üzerinde yürüttükleri politika ve Bizans’la olan müttefiklik durumları da fetihnâmedeki bilgilerle teyit edilmektedir. Bahsi geçen fetihnâmenin yazarı Hasan el-Hôyî’nin bizzat fetihte hazır bulunmuş olması ve olaya şahitlik etmesi, söz konusu belgenin ehemmiyetini daha da artırmaktadır. Onun gibi tecrübeli, kalemi güçlü, eserler sahibi olan bir Selçuklu münşîsinin ifadeleri, belgenin tarihçiler açısından güvenilirliğini sağlamaktadır. Yavlak Arslan’ın yanında her zaman bir münşî bulundurması, bu bağlamda onun bir sultan kadar kültürel seviyeye sahip olduğunun göstergesidir. Ek olarak bu fetihnâmenin ve yazarı olan münşînin varlığı, bize Çobanoğullarının kendi tarihlerini kayıt altına alma anlayışına sahip olduklarını da ispat etmektedir. Ayrıca el-Hôyî’nin en azından 1284 tarihi itibariyle Yavlak Arslan’ın hizmetinde Kastamonu’da ikamet ettiğini ve Çobanoğullarının resmî münşîsi olduğunu yine bu fetihnâmeden öğrenmiş bulunuyoruz. Bunun yanında, adı geçen münşînin fetihnâme başlığında Yavlak Arslan’ı merhum tabiriyle anması, bu münşînin söz konusu Uc beyinin ölümünden (1291) sonra da hayatta olduğunu kanıtlamaktadır. İlaveten Gideros Fetihnâmesi, kendisini bünyesinde barındıran Kavâ‘idü’r-Resâ’il isimli inşâ mecmuasının da tarihî vesikalar içermesi bakımından zannedildiğinden daha fazla öneme sahip olduğuna işaret etmektedir.
alınmış olan muadil vesikalarla karşılaştırdığımız zaman, burada fetihnâme geleneğinin usul ve erkânına genel manada riayet edildiği, belgenin dönemine özgü süslü bir dille kaleme alındığı ve Kur’an-ı Kerim’den ayetlerle ve özlü sözlerle desteklendiği görülmektedir. Ele almış olduğumuz bu fetihnâme, XIII. yüzyılın sonlarında Selçuklularda fetihnâme yazma geleneğinin sürdüğünü belgelemekte olup, Selçuklu dönemine ait bu türün son örneklerindendir. Fetihnâme yazarı Hasan el-Hôyî’nin, Yavlak Arslan’ın ordusunun kendi beylerinin komutası altında savaşa giden Türk kabilelerinden teşekkül ettiğine vurgu yapması ve bunların kahramanlıklarını övmesi, ondaki ve içinde bulunduğu Çobanoğulları muhitindeki yüksek Türklük bilincinin bir ifadesidir. Esasen ilgili bu bölge, dönemin kaynaklarında da “Türkmen merkezi” diye tarif edilmekteydi. Fetihnâmenin değerlendirilmesinden çıkan diğer bir sonuç ise bu belgede sayısı az olmakla birlikte yer, şahıs ve silah isimlerinin zikredilmesidir. Bu çerçevede, fetihnâmede Bizans imparatoru için Fasilius (Vasılius), Bizans’ın Anadolu’daki toprakları için Kişver-i Leşkerî, bir devlet tanımı olarak Bizans için Mülk-i Rum ifadeleri geçmektedir. Buna ilaveten fetihnâmede olayın başkahramanı Yavlak Arslan’ın isminden başka C. YAKUPOĞLU ve N. MUSALI
122 babasının adı da bulunmaktadır. Burada ilginç olan, onun babasının isminin harekeli bir şekilde Alp Yürek olarak gösterilmesidir. Çobanoğullarına dair literatürde bu hükümdarın adı Alp Yörük, Alp Yürük gibi telaffuzlarla ifade edilmiştir. Bu belgedeki Alp Yürek adının net olarak harekelenmiş olması, ismi bu şekilde okumamızın doğru olduğunu kanıtlamaktadır. Ayrıca fetihnâmede, yukarıda bahsi geçen Selçuklu savaş teknolojisinin ayrıntılarına işaret eden silah ve mühimmat terimlerine de yer verilmiş olduğunu söylemekte fayda vardır. Şöyle ki mancınık ve bu silahın çeşitleri olan mağribî, frengi, arrâde isimli mancınıklar ile neft diye adlandırılan yanıcı maddeler fırlatan makineler ve ok fırlatan çarklar, fetihnâmede yer yer anılmıştır.
Türkçe, Arapça ve Farsça ibarelerin de dilciler açısından önemi haiz olduğunu son olarak burada zikretmeliyiz. Kanaatimizce yukarıda birkaç madde ile önemine vurgu yaptığımız Gideros Fetihnâmesi’nin Türkçeye kazandırılması; siyasi, askerî, sosyal ve kültürel açılardan incelenmesi, bunun sonucunda ortaya çıkan bulgular, dönemin tarihinin aydınlatılmasına katkı sağlayacaktır.
Çobanoğulları Uc Beyliği Dönemine Ait Yeni Bulunmuş…
KAYNAKÇA Abû’l-Farac, Gregory (Bar Hebraeus), Abû’l-Farac Tarihi. Cilt: 2. Çev. Ömer Rıza Doğrul, TTK, Ankara 1999.
Kum 1389. Ahmed b. Ali b. Ahmed, Kenzü’l-Letâif, Balıkesir İl Halk Ktp., Nr. 641. Aksoy, H., “Tarihî Bir Belge ve Türk-İslâm Edebiyatında Bir Tür Olarak Fetihnâmeler”, İLAM Araştırma Dergisi, Cilt: II, Sayı: 2 (Temmuz-Aralık 1997), s.7-19. Anooshahr, A., The Gazi Sultans and the Frontiers of Islâm: A comparative study of
and New York 2009. Ayönü, Y., Selçuklular ve Bizans, TTK, Ankara 2014. Bakır, A., Yazıcızâde Ali’nin Selçuk-nâme İsimli Eserinin Edisyon Kritiği, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2008.
BDAGM Yayınları, Ankara 1994. Belıy K.V: “Vzaimootnaşeniya Vizantii i İkoniyskogo sultanata v pravleniye Mixaila VIII Paleologa”, Materialı po arxeologii i istorii antiçnogo i srednevekovogo Krıma, Vıp. III, Sevastopol-Tümen 2011, s.304-309. Beşerî, C., “Kitâb ve Kitâb-pejûhî (pâberg-i 6)”, Âyine-i Pejûheş, XXI/124 (1389), s.43-65. Bozkurt, N., “Mancınık”, TDV. İA, Cilt: 27 (2003), s.564-567. ----------: “Silah”, TDV. İA, Cilt: 37 (2009), s.186-188. Cahen, C., Osmanlı’dan Önce Anadolu’da Türkler, Çev. Yıldız Moran. E Yayınları, İstanbul 1994. ----------, “Questions d’Histoire de la Province de Kastamonu au XIIIe Siecle”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, III, Ankara 1971, s.145-158. Ebû’l-Ferec İbnü’l-İbrî: Tarihu Muhtasari’d-Düvel, Çev. Şerafeddin Yaltkaya, Maarif Matbaası, İstanbul 1941. Ebû’l-Fidâ (İmâdüddîn İsmail b. Muhammed b. Ömer): Takvîmü’l-Büldân, Haz. M. Reinaud ve Baron Mac Guckin De Slane, Dâru’t-Tıbaati’s-Sultaniyye, Paris 1840.
Er, H., “Türk İslâm Geleneğinde Fetihnâmeler”, Diyanet İlmî Dergisi, Cilt: 48, Sayı: 2 (2012), s.93-107. C. YAKUPOĞLU ve N. MUSALI
124 Erdem, İ., “İlhanlılarda Ahmed Teküder Dönemi ve Selçuklular”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 22/35 (2004), s.103-111. Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nden Seçmeler. Cilt: I. Haz. H. Nihal Atsız. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001. Göksu, E., Türkiye Selçuklularında Ordu, TTK, Ankara 2010. Grignaschi, M., “L'administration Des Saljuqiyan-i Rum D'apres Les Rosum Al- Rasail De Hasan-i Khoi”, Ferheng-i Îrân-zemîn, No. 28, Zimistân-ı 1368, s.338-351. Hasanzâde, Ş., “Derbâr-ı Edebî-yi Âl-i Cûpân (Selcûkî) ve Hüsâmeddîn-i Hôyî: Mebde’-i Mültemisât-ı Şiirî”, Bahâristân-ı Suhan (Fasılnâme-i İlmî-Pejûheşî- yi Edebiyât-ı Farsî), Sâl-ı 9, Şomâre-i 22, Tâbistân-ı 1392, s.47-64. Hôyî, Hüsâmeddîn Hasan b. Abdülmü’min: Mecmû’a-i Âsâr, Mukaddime, tashîh ve tahkîk: Suğrâ ‘Abbâszâde, Mîrâs-ı Mektûb, Tahran 1379. ----------: Gunyetu’l-Kâtib ve Munyetu’t-Tâlib; Rusûmu’r-Resâ’il ve Nucûmu’l- Fazâ’il, Yayınlayan: Adnan Sadık Erzi, TTK, Ankara 1963. ----------: “Rüsûmu’r-Resâ’il ve Nücûmu’l-Fezâ’il”, be kûşiş-i Mario Grignaschi, Ferheng-i Îrân-zemîn, No. 28, Zimistân-ı 1368, s.104-135. ----------: Kavâ‘idu’r-Resâ’il, İstanbul Süleymaniye Ktp., Fatih, Nr. 5406, v.59a- 71b. ----------: Kavâ‘idu’r-Resâ’il, İstanbul Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, Nr.3369, v.32b-96b. ----------: Kavâ‘idu’r-Resâ’il, Tahran Melik Milli Ktp., Nr.1196, s.105-221. ----------: Tuhfe-i Hüsâm, Haz. Tayyibe Elesgerova ve Cemile Sadıgova, Elm Neşriyatı, Bakü 1996. ----------: Tuhfe-i Hüsâm (kadîmîterîn lüğatnâme-i manzûm-i Farsî be Türkî), Mukaddime, tahşiyye ve bâznevîsî: Hüseyin Muhammedzâde Sadîk ve Perviz Zâre’ Şahmeresî, İntişârât-ı Tekdireht, Tahran 1389. Hüseynî, S., Zübdetü’t-Tevârîh (Ahbâr-ı Ümerâ ve Pâdişâhân-ı Selcûkî), Mütercim: Ramazân Ali Rûhullâhî, İl-i Şâhseven-i Bağdâdî Press, Tahran 1380. İbn Bibi: el-Evâmiru’l-Alâiyye fi’l- Umûri’l-Alâiyye, Cilt: I. ve II. Çev. Mürsel Öztürk, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996.
MCO.), Nr. 75. Karagözlü, Ali Rıza Zekâvetî, “Mecmû‘a-i Âsâr-ı Hüsâmeddîn-i Hôyî”, Kitâb-ı
Çobanoğulları Uc Beyliği Dönemine Ait Yeni Bulunmuş…
Karasalihoğlu, M., “Antikçağ Kaynaklarında ve Sonraki Seyahatnamelerde Kastamonu Kıyıları”, Mediterranean Journal of Humanities, Cilt: IV, Sayı: 2 (2014), s.151-165. Karpov, S. P., İtalyanskiye morskiye respubliki i Yujnoye Priçernomorye v XIII-XV vv. Problemı torgovli, İzdatelstvo Moskovskogo Gosudarstvennogo Universiteta, Moskva, 1990. ----------: “Trapezundskaya imperiya v Vizantiyskoy istoriçeskoy literature XIII-XV vv.”, Vizantiyskiy vremennik, Tom XXXV (1973), s.154-164. Kâtib Çelebi: Keşfüz-Zunûn, Arapçadan tercüme eden: Rüştü Balcı, Cilt: 3. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2015. Keçiş, M., Trabzon Rum İmparatorluğu ve Türkler (1204-1404), Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009. Kerimüddin Mahmud-i Aksarayî: Müsâmeretü’l-Ahbâr. Çev. Mürsel Öztürk. TTK, Ankara 2000. Kesik, M., “Mesud II”, TDV. İA., Cilt: 29 (2004), s.342-344. Khoniates, N., Historia, Çev. Fikret Işıltan, TTK, Ankara 1995. Kinnamos, Ionnes: Historia, Çev. Işın Demirkent, TTK, Ankara 2001. Kopraman, K. Y., “Memlûk Kaynaklarına Göre XV. Yüzyılda Kastamonu ve Çevresi”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Kastamonu. Tebliğler, Ankara 1989, s.17-33. Korobeinikov, D. A., “The Cumans in Paphlagonia”, Karadeniz İncelemeleri
----------: “The Revolt in Kastamonu, C.1291-1293”, Byzantinische Forschungen, Internationale Zeitschrift für Byzantinistik, herausgegeben von Walter E. Kaegi, Jr. Band XXVIII, Verlag Adolf M. Hakkert, Amsterdam 2004, p.87- 118. Kortel, S. H., Delhi Türk Sultanlığında Teşkilat (1206-1414), TTK, Ankara 2006. Köksal, M. F., “Divan Şiirinde Okçuluk Terimleri’ne Ekler”, TÜBİAR, Sayı: 10 (2001), s.234-253. Kütükoğlu, M., Osmanlı Belgelerinin Dili, Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı, İstanbul 1994. Müntecebeddîn-i Bedî, Ali b. Ahmed: ‘Atebetü’l-Ketebe (Mecmua-i Mürâsilât-ı
İkbâl Âştiyânî, İntişârât-ı Esâtîr, Tahran 1384. Ostrogorsky, G., Bizans Devleti Tarihi, Çev. Fikret Işıltan, 5. Baskı, TTK, Ankara 1999.
C. YAKUPOĞLU ve N. MUSALI
126 Öden, Z. G., “Türkiye Selçuklu Sultanı II. Gıyâseddin Mesud Hakkında Bazı Görüşler”, Belleten, Cilt: LXI, Sayı: 231 (Ağustos 1997), s.287-300. Ölker, P., “Klâsik Edebiyatımızda Manzum Lügat Geleneği ve Mahmudiyye”,
Öz, Y., “Tuhfe-i Vehbî Şerhleri”, İlmî Araştırmalar, Sayı: 5, İstanbul 1997, s.219- 232. Pala, İ., Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Akçağ Yay., Ankara 2004. Peacock, Andrew Charles Spencer: “Cide and its region from Seljuk to Ottoman times” in Bleda S. Düring and Claudia Glatz (eds), Kinetic Landscapes. The Cide Archaeological Project: Surveying the Turkish Western Black Sea Region, De Gruyter, Berlin 2015, p.375-391. Pedani-Fabris, Maria Pia. "Ottoman Fetihnâmes: The Imperial Letters Announcing A Victory", Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 1 (2015), s.181-192. Pitcher, D. E., Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Çev. Bahar Tırnakçı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001. Reşidüddin Fazlullah: Câmiu’t-Tevârih (İlhanlılar Kısmı). Çev. İsmail Aka, Mehmet Ersan, Ahmad Hesamipour Khelejani, TTK, Ankara 2013. Sevim, A., Makaleler, Cilt: 3, Haz. E. Semih Yalçın ve Süleyman Özbek, Berikan Yayınevi, Ankara 2005. Sevim, A., ve Merçil, E., Selçuklu Devletleri Tarihi; Siyaset, Teşkilat ve Kültür, TTK, Ankara 1995. Smetanin, V. A., “Rasxodı Vizantii na armiyu i flot (1282-1453)”, Antiçnaya drevnost i sredniye veka, Vıp. XII (1975), s.117-125. ----------: “Turetskoye naşestviye i voyennıye izderjki Vizantii (1282-1453)”, Antiçnaya drevnost i sredniye veka, Vıp. XIII (1976), s.97-113. Şerbînî, Zekiyye A., “Gunyetü’l-Kâtib ve Münyetü’t-Tâlib” ve “Rüsûmu’r-Resâ’il ve Nücûmu’l-Fezâ’il” li’l-Hasan b. Abdülmü’min el-Hôyî: derâse ve tercüme,
Coşguner, Atıf Yayınları, Ankara 2014. Togan, Z. V., Umumî Türk Tarihine Giriş, Enderun Kitabevi, İstanbul 1981. Turan, O., Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1993. ----------: Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1993.
Çobanoğulları Uc Beyliği Dönemine Ait Yeni Bulunmuş…
----------: Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, 6. Baskı, Cilt: I, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1993. ----------: Türkiye Selçukluları Hakkında Resmî Vesikalar, 2. Baskı, TTK, Ankara 1988.
Turan, R., “Selçuklular Döneminde Kastamonu”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Kastamonu. Tebliğler, Ankara 1989, s.1-7. ----------: “Türkmenlerin Anadolu’ya Gelişi”, Anadolu’da ve Rumeli’de Yörükler ve Türkmenler Sempozyumu Bildirileri, Tarsus 2000, s.241-245. Turan, Ş., Selçuklulardan Bizans’ın Sona Erişine Türkiye – İtalya İlişkileri I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2000.
Çev. Hrand D. Andreasyan, TTK, Ankara 2000. Usta, A., Haçlı Seferlerinde Kuşatma, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2015. Uyar, M., “Âdab el-Harb ve’ş-Şeca’a’ya Göre Hisar ve Kuşatma Geleneği”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 25/40 (2005), s.215-224. Uzunçarşılı, İ. H., Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, 4. Baskı, TTK, Ankara 1988. ----------: Osmanlı Tarihi, 5. Baskı, Cilt: I, TTK, Ankara 1988. Yakupoğlu, C., Kuzeybatı Anadolu’nun Sosyo-Ekonomik Tarihi (Kastamonu-Sinop- Çankırı-Bolu) XIII-XV. Yüzyıllar, Gazi Kitabevi, Ankara 2009. ----------: “II. İzzeddin Keykâvus Devrinde Tosya’da Selçuklu Mülk Toprakları ve Osmanlılar Devrinde Bunların Tımara Dönüşümü”, Tarih ve Uygarlık-
----------: “Kastamonu Adının Ortaya Çıkışını Anlatan En Eski Kaynak: Saltuknâme”, Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, Prof. Dr. Refik
Yakupoğlu, C. ve Musalı, N., "Beylikler Döneminde Kastamonu'da Çalışmış İki Azerbaycanlı Bilgin: Hasan el-Hôyî ve Fethullah eş-Şîrvânî", I. Milletlerarası
Yayınları, 2016, s.681-692. ----------: “Kastamonu’da Yaşamış Azerbaycanlı Bilgin ve Şair Hasan el-Hôyî’nin Manzum ve Mensur Eserleri”, III. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu, Kastamonu Üniversitesi Yayınları, 2016, s.501-513. Yaman, T. M., Kastamonu Tarihi, Halkevi Yayınları, Kastamonu 1935. Yazıcı, T., “Hûî, Hasan b. Abdülmü’min”, TDV. İA, Cilt: 18 (1998), s.311-312.
C. YAKUPOĞLU ve N. MUSALI
128 Yinanç, M. H., İbn Bîbî, Selçuknâme, Haz. Refet Yinanç ve Ömer Özkan, 3. Baskı, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2015. Yücel, Y., Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar, 2. Baskı, Cilt: I. TTK, Ankara 1991. Zachariadou, E. A., “Pakhymeres’e Göre Kastamonu’da Amourioi Ailesi”, Çev. Z. Günal Öden, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt: 16, Sayı: 1 (2001), s.225-237. http://www.malekdlib.org/UI/Search/BasicSearch.aspx?PageNo=1 (14.11.2017) http://www.malekdlib.org/UI/Search/BasicSearch.aspx?HomeQuery=%D8%AE%D 9%88%DB%8C%DB%8C&AllFields=true&InnerSearch=false&Fazi=false&t ype1=0&SelectField=-1&HasDigital=0&Index=home (14.11.2017) http://www.ttk.gov.tr/genel/tarih-cevirme-kilavuzu/ (erişim tarihi: 28.11.2017)
Çobanoğulları Uc Beyliği Dönemine Ait Yeni Bulunmuş…
Ekler
Gideros Fetihnâmesi (Tahran Melik Milli Ktp., Nr.1196, s.199-206) C. YAKUPOĞLU ve N. MUSALI
130 Çobanoğulları Uc Beyliği Dönemine Ait Yeni Bulunmuş…
C. YAKUPOĞLU ve N. MUSALI
132 Çobanoğulları Uc Beyliği Dönemine Ait Yeni Bulunmuş…
2. Haritalar Harita 1) Yavlak Arslan’ın 1284 Gideros Seferi Tahminî Güzergâhı
Harita 2) Gideros Koyu’nun Kuzey Yönünden Uydu Görüntüsü
C. YAKUPOĞLU ve N. MUSALI
134
Yüklə 11,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|