Damğalar, rəmzlər… mənimsəmələr
- 105 -
Məsələyə türk xalqlarının birliyi kontekstindən yanaşılanda «Turan»
anlayışı təkcə məhdud coğrafi ərazi ifadə etmir. O, daha geniş sahələri
əhatə edən etnomədəni məkan kimi qəbul olunmalıdır. İranşünasların və
avrosentrizm nəzəriyyəsi tərəfdarlarının formalaşdırdıqları mövqeyə görə,
türklər Qafqazın, Ön Asiyanın avtoxton sakinləri deyil, yalnız eramızın ilk
əsirlərində buraya işğalçı qismində gəlmiş və yerli mədəniyyətləri məhv
etmiş köçəri tayfalar olmuşlar. SSRİ dönəmində də türk xalqlarının tarixinin
obyektiv öyrənilməsinə və onların milli mədəniyyətlərinin təbliğinə qarşı
yönəldilən ciddi maneələrin dərin siyasi kökləri vardır. Təməli hələ Çar
Rusiyası tarixçiləri tərəfindən qoyulan belə münasibət, təəssüf ki, bu gün də
davam etməkdədir. Məsələn, Rusiya İmperiyası Elmlər Akademiyasının 1855-
ci ildə nəşr olunmuş illik hesabatında tədqiqatçılar üçün nəzərdə tutulmuş belə
bir təlimat açıq şəkildə yer almışdır: «Türklər dünya tarixində heç vaxt yüksək
mövqe tutmamalıdırlar».
160
Bu ənənə sovet hakimiyyəti illərində, xüsusilə
SSRİ-nin süqutu ərəfəsində geniş vüsət almışdır.
Digər bir misal. Rusiyalı akademik B.Rıbakovun rəhbərliyi altında
işıq üzü görmüş «SSRİ meşə zolağında tunc dövrü» əsərində burada
qədim dövrlərdə məskunlaşmış etnik qruplar arasında türk tayfalarının
nəinki adları çəkilmiş, hətta onların bu regionda tarixən mövcudluğuna
da toxunulmamışdır. Kitabda bu «unutqanlığın» səbəbi belə izah olunur:
«Məlumdur ki, Tunc dövrü ərzində müasir türkdilli və monqoldilli
xalqların əcdadları Şərqi Sibirin aşağı hissəsində, Baykal gölünün
cənubunda məskunlaşdıqları üçün nə Sibirin, nə də Şərqi Avropanın
etnik tarixində fəal rol oynamışlar».
161
Başqa bir əsərdə - T.Qamkerilidzenin
və V.İvanovun SSRİ-nin ali - Lenin mükafatına layiq görülən «Hind-avropa
dilləri və hind-avropalılar» kitabında da regionun qədim tarixi irandilli
etnik qrupların xeyrinə məqsədli şəkildə saxtalaşdırılmışdır.
162
1980-ci
ildə Daşkənd şəhərində keçirilmiş III Ümumittifaq Türkoloji Konfransda
tanınmış tatar türkoloqu Mirfatah Zəkiyev belə yanaşma tərzinə qəti etirazını
bildirərək demişdir:
«Türk xalqlarının hunlara qədər olan dövrlərə –
skif-saklara, sarmatlara, kuşanlara və digərlərinə aid olan linqvistik
materiallarının etimologiyasının əsas etibarilə iranşünaslar tərəfindən
160
«Ученые записки», СПб,1855.
161
«Эпоха бронзы лесной полосы СССР», изд.Институт Архиологии АН СССР, 1987.
162
«Индоевропейский язык и индоевропейцы», Тбилиси, 1984.
Damğalar, rəmzlər… mənimsəmələr
- 106 -
öyrənilməsi nəticəsində həmin xalqlar məqsədli şəkildə «irandilli»
elan edilmişlər. Nəticədə, Şimali Qafqazda, Volqaboyu və Uralda,
Şərqi Sibirdə, Mərkəzi Asiyada, Qazaxıstanda aşkar edilmiş unikal
arxeoloji mədəniyyətlər türk kontekstindən çıxarılaraq İran etnosuna
aid edilmişdir». Dağıstan alimləri Qazi Laypanov və İsmayıl Miziyevin
etnoqrafik tədqiqatlarının da əsas məqsədi Turan etnomədəni məkanının
öyrənilməsində birtərəfli yanaşmaları, türkdilli xalqların tarixinin məqsədli
şəkildə saxtalaşdırılmasını, onların maddi-mədəni irsini mənimsəmə
səylərini ifşa etməkdir. Araşdırmalar zamanı süni maneələr və siyasi
xarakterli təzyiqlərlə üzləşən «millətçi», «pantürkist» və «turançı» stereotip
ittihamlarına məruz qalan tədqiqatçılar yazırlar:
«Bir çox tarixçi türklərin
sosial-iqtisadi və mədəni inkişafını, onların dünya sivilizasiyasına
töhfələrini məqsədli şəkildə inkar etməkdədir. Hətta eramızdan əvvəl
I minillikdə Qazaxıstan, Mərkəzi Asiya ərazilərində yaşamış sakların
mənşə etibarilə türk olmaları barədə mütəxəssislərin qənaəti hələ də
müəyyən dairələrdə qıcıq oyatmaqdadır. Belələri türklərin yaradıcı
deyil, dağıdıcı xalq olduğunu bəyan edir, Sibir, Altay, Mərkəzi Asiya
və Qazaxıstandakı türk tayfalarının qədim mədəniyyət nümunələrini
istisnasız olaraq irandilli qəbilələrin nailiyyətləri kimi tanıdırlar.
Onların fikrincə, türklər bu torpaqlara yaxın dövrlərdə Şərqdən gəlmiş
və «yerli İran tayfalarını» sıxışdırıb türkləşdirmişlər. Axı, o da yaxşı
məlumdur ki, nə İranda yaşayan çoxsaylı azərbaycanlılar farsları, nə də
Volqaboyu tatarları qonşu xalqları assimilyasiya etmişlər».
163
Digər saxtakarlıq səyləri türk xalqlarının etnogenezini bir xalq olaraq
XI-XII əsrlərdə müxtəlif tayfalar əsasında formalaşan monqollarla
bağlamaq, Avropanın tarix və mədəniyyətində, etnik mənzərəsində
türk tayfalarının izlərini gizlətməkdir. Bu tipli səylərə, eləcə də Çingiz
xanın yürüşlərini şərti «monqol-tatar basqınları» adlandırmaq cəhdlərinə
qarşı çıxış etmiş görkəmli qazax maarifçisi, türkoloq Sarsen Amanjolov
(1903-1958) vurğulayırdı:
«Bu gün hər kəsə yaxşı aydındır ki, tatarlar
(qıpçaqlar)
türk xalqıdır, onları monqollarla eyniləşdirmək düzgün
deyildir. Onlar arasında qan qohumluğu yoxdur. Yəni biri türk, digəri
isə monqol dilində danışır və bir-birilərini başa düşmürlər. Bununla
163
К.Лайпанов, И. Мизиев. «О присхождении тюркских народов». Черкеск, 1993.
Dostları ilə paylaş: |
