Damğalar, rəmzlər… mənimsəmələr
- 107 -
belə, hələ də onları bir xalq kimi təqdim etməyə çalışır, «tatar»
əvəzinə «monqol» və ya əksini yazır, bəzən isə «monqol-tatar» və ya
«tatar-monqol» kimi eyniləşdirirlər. Bu «birləşdirmə» halları artıq
ənənə xarakterini almışdır. Ondan imtina edilməli, hər xalq öz adı ilə
çağırılmalıdır». Vaxtilə akademik A.Qrekov və professor A.Yakubovski
də təəssüflə bildirmişlər ki, Cənub Şərqi Avropanın, xüsusilə Çindən
Əndəlisə
(İspaniyada Andaluziya vilayəti) doğru uzanan Dəşti-Qıpçağın
etnik mənzərəsi haqqında qüsurlu təsəvvürlər mövcuddur. Çoxları
elə düşünür ki, Batı xanın ordusunun tərkibində xeyli monqol Dəşti-
Qıpçağa gəlmiş və bu köçün içərisində həmin xalqın elementi üstünlük
təşkil etmişdir. Halbuki, monqolların əksəriyyəti həmin yürüşlər zamanı
vətənlərini tərk etmədiyi üçün fəth olunmuş ərazilərin, o cümlədən Qıpçaq
çölünün «monqollaşdırılmasından» danışmağa dəyməz. Çünki Avropanın
cənub-şərqində qədim türk elementləri son dərəcədə güclü və müqavimətə
davamlı idi». S.Amanjolov onu da vurğulayır ki, bu gün tarixşünaslıqda
və etnoqrafiyada ümumiləşdirilmiş «monqol» adı altında təqdim olunan
tayfaların – cəlayir, tatar, tamqalıq, tamat, sünit, merkit, kurlut, tules,
bulqaşin, kermuşin, telenqut, torqayt, koqor, sakait, oyrat, barqut,
uryanxay, kurıkan və s. həmin xalqla heç bir etnik bağlılığı yoxdur, adları
və etnik tərkibləri də sırf türk kökənlidir.
164
Bununla belə, türk xalqlarının eramızdan əvvəl Avropa ərazilərində
yaşaması barədə qədim salnamələrdə olan dəlilləri ilk dəfə görkəmli rus
paleontoloqu, Kazan Universitetinin professoru Eduard Eyxvald
(1795-
1876) toplayaraq ümumiləşdirə bilmişdir. O yazırdı: «
Skiflərə müxtəlif türk
tayfaları da aid edilir… «Skif» adı altında türk tayfalarının da nəzərdə
tutulmasına dair çoxsaylı sübutlar vardır… Herodot əsərlərində turraqet
və turkları xatırladır… Dnestr çayının yuxarı hissəsində ovçuluqla
məşğul olan turkların yaşadığını qeyd edir… Tiras və ya Töras (Dnestr)
çayını türklər indiyədək «Tur» adlandırırlar».
165
Müxtəlif tarixi mənbələrə
-
Mahmud Kaşğarinin «Divani lüğət-it Türk»
, Fəzlullah Rəşidəddinin
(1247-
1318) «Cami ət-Təvarix» («
Səlnamələr toplusu»
), Əli Yazıçıoğlunun
(XV
əsr) «Təvarixi al-i Səlcuq», Əbülqazi Bahadur xan Xivəlinin
(1605-1663)
164
С.Амонжолов. «Заметки о тюркском этноэенезе», http://dalaruh.kz/articles/view/253.
165
«Путеществия профессора Эйхвольда к Каспийскому морю и Кавказскому краю»,
Библиотека
для чтения, СПб., 1838. T. 26. № 2.
