Dərslik adu-nun vəsaiti ilə çap olunur. Bakı Mütərcim 2017 Elmi redaktor
Yüklə 3,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
| A.
B.) təkcə insanların cəmiyyətdə xarici ünsiyyət vasitəsi deyil, insanların təbiətinin əsasında dayanır, onların mənəvi qüvvələrinin inkiĢafı, dünyagörüĢünün əmələ gəlməsi üçün zəruridir.» Əgər hər bir dili təĢəbbüs, dillərin məcmusunu bu təĢəbbüslərin cəmi kimi qiymətləndirsək ki, onlar göstərilən ehtiyacı ödəməyə xidmət edir, onda demək olar ki, dil bəĢəriyyətin yaradıcı qüvvəsi kimi o vaxta qədər yaĢayacaq ki, bəĢəriyyət həmin tələbləri (ünsiyyət nəzərdə tutulur – A. B.) ödəmək üçün daha mükəmməl vasitə yarada bilsin... Dil elə hadisələrdəndir ki, o hadisələr ümumbəĢəri mənəvi qüvvəni daimi fəaliyyətə sövq edir... Bu sövqetməni izləmək və təsvir etmək dilçinin son, habelə birinci dərəcəli vəzifəsidir. Göründüyü kimi, Humboldt dilin xarakterini düzgün müəyyənləĢdirməklə yanaĢı, dilçilərin də vəzifələrini düzgün müəyyən ləĢdirm iĢdir. V. Humboldt dil və təfəkkür, dil və tarix, dil və metod, dil və fəlsəfə, dil və onun quruluĢu, dil və yazı, dil və sistem və s. kimi problemləri indiki mənada qoymuĢdur. Dil vo nitq məsələsini V.Humboldt anlama prosesi ilə əlaqədar götürür. O, anlamanı da dil fəaliyyəti kimi götürməkdə düzgün hərəkət 1 edir. Axı məlum olduğu üzrə, dilin kommunikativ funksiyası məhz danıĢmaqla anlamanın vəhdəti zamanı reallaĢa bilir. O, belə hesab edir ki, nitq prosesi sadəcə olaraq düĢündüyün fikrin ifadəsindən ibarət deyil. DanıĢanla birlikdə dinləyən də həmin fikir ətrafında düĢünə bilməlidir. Əgər danıĢanın dediyi ilə eĢidənin anladığı eyni deyilsə, deməli dilin funksiyası I (Humboldta görə danıĢanın cəhdi) reallaĢa bilməmiĢdir. XIX əsr alimləri içərisində yalnız V. Humboldt dil və təfəkkür prosesinə düzgün mövqedən yanaĢır. Onları eyniləĢdirmədiyi kimi, təcrid də etmir, göstərir ki, dil vo təfəkkür «bir- birindən qidalanır».Onların hər ikisi insan 1 Амирова T. Л. Ольховиков Б., Рождественский 10. «Очерки по истории языкознания». М. 1975. стр. 330. 102 zəkasının inkiĢafına kömək edir. Bu məsələ müasir dilçilikdə dil funksiyalarını müəyyənləĢdirmək üçün əsas elmi özül rolunu oynamıĢdır. Dilin idrakı funksiyası məhz obyektiv gerçəkliyini dərk edilməsində dilin roluna aiddir. Dilin təfəkkürlə əlaqəsini düzgün qiymətləndirmək Humboldta əsas vermiĢdir ki, dilin hazır model olmadığını söyləsin. O göstərir ki, dil insane təfəkküründə hazır model kimi mövcud deyil. O, insan fikirləri ilə birlikdə dəyiĢir. Bu dəyiĢmə dil strukturunda olduğu kimi, nitqlə do ifadə edilir. Dilçiliyin, XIX əsr səviyyəsinə görə elə bir sahəsi yoxdur ki, V. Humboldt o sahədə tədqiqat aparmamıĢ olsun. Dilin fəlsəfi problemlərindən tutmuĢ daxili formalaĢmasınadək, danıĢıq səslərindən tutmuĢ yazıyadək, nitq anatomiyasından tutmuĢ dilin sintaktik quruluĢunadək Humboldtun diqqətini cəlb etmiĢ və müəyyən mənada, həmin sahələrdə əsaslı tədqiqat aparmıĢdır. Yüklə 3,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|