Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hüceyrədə zülal
- Transkripsiya
- Term inasiya
RNT növü Ümumi
RNT-nin %-lə
nisbəti Komponentlər (Svedberq əmsalı) Eukariotlar (E) və ya prokarotlar RNT-lərin sayı
r-RNT 80 5S E və P 120
(ribosomal 5,8S
E 160
RNT) 16S
P 1542
18S E 1874 23S P 2904 28S E 4718 n-RNT 4S E və P 75-90 (nəqliyyat 15 RNT)
m-RNT 5 Dəyişir E və P 100-10000 (məlumat RNT)
Bütün RNT tipləri RNT - polimeraza fermentinin iştirakı ilə DNT-də sintez olunur. Lakin DNT molekullannda ən çox İRNT (m-RNT) sintez edilir. İnformasiya RNT-si əsasən irsiyyət məlumatlarının ötürülməsini nəzarətdə saxlayır və hüceyrə RNT-sinin 5%-ni təşkil edir. Nəqliyyat RNT-nin (nRNT) tərkibində 75-80 nukleotid vardır. Ribosomal RNT (rRNT) 6000 nukleotiddən təşkil olunmaqla əvvəlcə nüvəciklərdə toplanır, sonra isə sitoplazmaya keçir və ribosomları əmələ gətirir. rRNT hüceyrələrdə mövcud olan RNT-nin 80%-ə qədərini təşkil edir. 3.3. Hüceyrədə zülal sintezi. Zülalann əsas quruluş vahidi karbon zəncirindəki hidrogenlərdən biri NH2 (amin qrupu) ilə əvəz olunmuş karbon turşularının törəməsi sayılan amin turşularıdır. Zülalların tərkibindəki amin turşularının (prolindən başqa) ən səciyyəvi əlaməti onların tərkibində sərbəst karboksil və əvəzlənməmiş amin qrupunun, karbon atomuna birləşmiş yan zəncirin (R-qrupunun) olmasıdır. Təbii amin turşularının əksəriyyətində amin qrupu karboksilə görə £, çox nadir hallarda isə p (aminpropion) v ə 1 (amin yağ turşuları) vəziyyətində yerləşir. NH2 R — C -C O O H H 141 Amin turşuları zülallarda ölçüsü, forması, hıdrogen rabitəsi və kimyəvi reaksiya qabiliyyətinə görə bir-birindən fərqli olur. Yan zəncirin xarakterindən asılı olaraq (R-qrupları) amin turşuları atsiklik (alifatık) və tsıklik olurlar Amin və karboksil qruplarının sayma görə isə aminturşular aşağıdakılara bölünür: 1. Monoaminmonokarbon (qlisin, alanin, valin, leysın, ızoleysin, serin, treonin, sistcin, metionin, triptofan, tirozin, fenilalanin); 2. Diaminmonokarbon (lızin, arginin, sitrulin); 3. Monoamindikarbon (asparagin və qlutamin); 4. Diamindikarbon (sistin). i A tsiklik ___________1 m o n o u m ın - r — ql i si n m o n o k a r b o n —fc- ala nin — seri n, treonin —► sıs le ı n ,m e t io n i n —► valin, leysin. ızoleysin _^ m onoım ıin 1 — a s par agi n turşu su | —► q l u t a m i n turşusu dik arhon — d ıa m ın ın o n o - [ —► lizin k arbon
| a rg ın ın — dianııııdi ■ k a rb o n —► sistin
1 siklık
F cnüala nirı '1 ırozın T rip to fa n H ıstid in Prolin H id ıo k s ip ro l in Sxem 6 AMİN TURŞULAR Amin və karboksil qruplarınm sayma görə aminturşuları radikalların yükü və polyarlığından asılı olaraq aşağıdakılara təsnıf olunurlar: 1.
(qlisin, alanın, valin, leysin, ızoleysin, prolin, fenilalanin, triptofan, metionin); 2
(serin, treonin, sıstein. tirozin, asparagin, qlutamin); 3.
(lizin. argının, histidin); 4.
(pH 6-7 olduqda, yəni pH -m hüceyrə daxilindəki mühitə uyğun olan qiymətlərində) - asparagin və qlutamin turşuları Alimlər sübut etmişlər ki, irsiyyətın nəsildən nəslə venlməsi zülalların biosinetezı nəticəsində həyata keçirilir. Orqanizmlərin həyat fəaliyyəti və inkişali üçün lazım olan fermentlər və zülalların sintezi əsasən ınterfazanın birinci mərhələsində, yəm DNT-nin replıkasıyasına qədər baş verir Zülal sintezi üçün lazım olan komponentlərə DNT (genlər), ıRNT, nRNT, ribosomlar, amin turşuları, RNT-polımeraza fermenti, fermentlər, ATF (adenozıntenfosfat), QTF (quanozıntrıfosfat), maqnezium ionları aiddir. Zülal sintezi prosesi əsasən iki mərhələdə - transknpsıvada və - translyasıyada baş verir. 142
Transkripsiya - mərhələsində DNT-nin hər bir geni iRNT-nin sintezi üçün sələf rolu oynayır və gendə nukleotidlərin sıra ilə yerləşməsi təmin edilir. İrsi informasiyaların sıraya düzülüşü DNT-nin prom oter adlanan müəyyən hissəsindən başlayır. Promotor gendən əvvəl yerləşməklə 80 nukleotiddən ibarətdir. DNT-dən asılı RNT-polimeraza fermenti promotoru tanıyır, dərhal onunla möhkəm birləşərək onu əridir və nukleotidlərin tellərini birləşdirir, nəticədə m-RNT sintez olunur. Bu zaman adenin timinlə, urasil adeninlə, sitozin quaninlə, quanin isə sitozinlə birləşir. Polimerazamn m-RNT əmələ gətirdiyi gen sahələri yenidən birləşir və m-RNT-nin sintez olunan molekullan tədricən DNT- dən ayrılmağa başlayır. DNT-nin informasiya daşıyan sahələri ekzon lar adlanır. Yetişmiş m-RNT nüvənin membranından sitoplazmaya keçərək ribosom ilə birləşir.
molekullarının sintezi zamanı genetik informasiyaların reallaşması prosesi başlayır. Bu mərhələ
RNT maqnezium ionunun iştirakı ilə ayrılan kiçik hissələrlə birləşir. E lonqasiya dövründə ribosomun mərkəzində m-RNT-nin kodonuna uyğun olan ikinci n- RNT əmələ gəlir və komplementar kodonla birləşir. Transferaza fermentinin iştirakı ilə sələf sayılan amin turşusu və onun karboksil qrupu (COOH) birlikdə amin qrupu (NH2) ilə birləşir və onların arasında peptid əlaqəsi (-CO-NH-) yaranır. Term inasiya dövründə polipeptid zəncir ribosomlardan ayrılır, n-RNT və m-RNT azad olur. Bu zaman m-RNT-nin bir molckulunda çoxlu sayda (100-ə qədər) ribosom işləyərək onların hər birinin üzərində polipeptid zəncir qurulur. Zülal sintezi zamanı əmələ gələn polipeptid zəncirləri ya daha mürəkkəb zülal quruluşunu formalaşdırır, ya da ferment əvəzinə metabolizm prosesini tənzimləyir. Hüceyrədə bir qayda olaraq, genetik məlumat axını aşağıdakı istiqamətdə gedir: DNT transkripsiya^ RNTtamslyasiya ^Zülal İnsanda xromosom qruplarının (A-l-3-cü cüt, B-4-5-Cİ cüt, C-6-13-cü cüt, D-13-15-Cİ cüt, E-16-18-Cİ cüt, F-19-20-ci cüt, Ç-21-22-Cİ cüt) və X Y xromosomlannın sayı 46 deyil, 45-ə bərabər (44-XO) olmaqla, onlardan hər hansı birinin fərqli (artıq yaxud əskik) olması müxtəlif genetik çatışmazlıqlara (sindromlara) səbəb olur, onlann normal quruluşunu və morfologiyasını dəyişdirir (şəkil 17,18,19,20,21,22).
Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|