Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
Şəkil 14. Xromosomlann cinsiyyətə təsiri (M.Babayevin tərtibatı, 2006) Spcrmatogcncz və ovogenez prosesləri orqanizmin digər fizioloji funksi yaları kimi neyro-lnımoral yolla tənzimlənir. Bu zaman baş-beyin toxumluqlann spermatozoid, yumurtalıqların yumurta hüceyrəsi hazırlaması və mayalanmış yumurta hüceyrəsinin balalığın selikli qişasına implantasıya olunması üçün müvafiq hormonların sintezinin tənzimlənməsi prosesini həyata keçirir. Bu funksiyaları sinir sistemi avtomatik olaraq yerinə yetirir və daxılı sekresiya vəzilərinin hormonları vasitəsilə toxumluqlann və yumurtalıqlann funksional vəziyyətinə tam nəzarət edir, həm də bütün çoxalma orqanlanna (reproduktiv sistemə) hipofizın hormonlannm köməkliyi ilə müvafiq komanda verir (şəkil 15).
Şəkil 15 Spennatogenez və ovogenez proseslərinin neyroendokrin sistemin hormonları tərəfindən tənzimlənməsi (F.Blum və b.. 1988): A K TH -adrenokortikotrop horm on (k o rtik o tro p in ); L H -lyutcinləşdırici horm on ; TTH-tıreotrop hormon : 133
FSH-follikulostimullaşdırıcı hormon III FƏSİL İRSİYYƏTİN XROMOSOM NƏZƏRİYYƏSİ, GENETİK KOD VƏ ONUN XASSƏLƏRİ «Həyal-nəslin, yaşamağın, qurub-yara tmağın davam etməsindən ibarətdir» (Klod Bernar) «Laboratoriya adlanan otaqla maraq lanın. onu hər yerdə yaradın və çox zən ginləşdirin! » (Lui Paster) 3.1. Ümumi məlumat. 1906-cı ildə ingilis genetiki V.Betson və R.Pennet noxud bitkisində əlamətlərin ilişkənliyi prosesini müşahidə etsələr də onu ətraflı şərh edə bilməmişlər Irsiyyətin ilişkənliyi prosesi amerika alimləri T.Morgan və onun əməkdaşları S Bridjes və A.Stertevant (1910) tərəfindən genetika təc rübələri üçün olduqca əlverişli olan drozofil milçəkləri üzərində müfəssəl öy rənmiş və şərh etmişlər Drozofil milçəklərinin hüceyrələrinin hər birində 4 cüt xromosom olmaqla onlar çox yüksək məhsuldarlığa malikdir. Belə ki. bir cüt drozofil milçəyi 100-dən artıq nəsil verir, mayalanmadan 12-15 gün sonra yumurtadan sürfə və fərd inkişaf edir və dərhal da nəsil verməyə başlayır. Q.Morqan və əməkdaşları təcrübə zamanı drozofil milçəklərinin yeni nəslində çoxlu sayda müxtəlif mutasiya (qara. san. ağ rəngli, fərqli qənədli və gözə malik olan fərdlər) baş verdiyini müşahidə etmiş və belə nəticəyə gəlmişdir ki, bu əlamətləri müəyyən edən genlər məhz xromosomlarda yerləşir və irsiyyətdə əlamətlənn haçalanması müəyyən qrup genlərin bir xromosomda lokalizasiya olunması ilə əlaqədardır. Onlar sonrakı tədqiqatlarına əsaslanaraq belə nəticəyə gəlmişdir ki, bır xromosomda yerləşən genlənn haçalanması tam və natamam ola bilər. Tam haçalanma zamanı bır xromosomda yerləşən genlər, bir qayda olaraq, həmişə 134
birlikdə nəsildən nəslə verilir. Genlərin tam haçalanması hadisəsi əsasən drozofil milçəkləri və ipək qurdlarında öyrənilib Genlərin natamam haçalanması zamanı homoloji xromosomlann birlikdə deyil, hissə-hissə nəsildən nəsilə ötürülməsi baş verir. Homoloji xromosomlann hissələrlə nəslə verilməsi
yaxud
krossinqover (ingiliscə «crossinqovor» - «haçanın» əmələ gəlməsi), bu zaman alman yeni nəsil fərdlən isə
adlanır. T.Morqan isbat etmişdir ki, yaranan yeni formalar hesablanmanın sayından asılı olmaqla aşağıdakı düsturla müəyyən edilir: H açalanm anm sayı= ossover formaların sayrx JOO sillənn ümumi sayı Tutaq ki, nəsillərin ümumi sayı 900, yem krossover formaların sayı isə 180 təşkil edir. Onda hesablanmanın sayı 180x100 = 20% olacaqdır. 900
Hazırda xromosomlann quruluşu (şəkil 16) və cinsiyyətə təsiri geniş və ətraflı
öyrənilməklə cinsiyyətin təyin olunması məqsədilə xromosom nəzəriyyəsindən istifadə olunur (cədvəl 7). Heyvanlarda xromosom dəsti (yığımı) və onların sayı bir-birindən xeyli fərqli olur (cədvəl 8).
Xroınosomun quruluş sxemi: 135
l-heteroxromatin; 2-sentromer; 3-xromatid; 4-xromomerlər; 5-xroınonem; 6- xromosom matnksi; 7-nüvəcik; 8-peyk (sattclit); 9-telomerlər; 10-pellikula (R.Əliycv, C.Nəcəfov və b., 2008)
7.
Xromosom nəzəriyyəsinə görə cinsiyyətin təyini (C.Nəcəfov və b., 2010) Tip H etcroqanııl cins Qametlər Ziqotlar 0 0 f * ä AT erkək 1 + A’ A + X A + У 2 4 + X X 2 4 + X Y X O erkək 1 +.Y 4 + X A ~ 0 2A + X X 2 A + X O Z W dişi 4 + Z A + W A - Z 2 A + Z W 2A + Z Z z o dişi 4 -‘■Z 4 + 0 A - Z 2 4 + ZO 2A + Z Z Cədvəl 8 Heyvanlarda xromosom dəsti və onların sayı HEYVANLAR Xromosom dəsti Xromosomların sayı
Meyvə milçəyi-Drosophiia melanogaster 4 8
6 12 Çəki balığı-Cyprinus carpio 52 104
Çay xanısı-Perca fluviatılis 14 28 Triton-Triturus vulgans 12 24 Ağac qurbağası-Hyla arborea 12 24 Yaşıl qurbağa-Rana eseulenta Cəld kərtənkələ—Lacerta 13 26
19 38 Göyərçin—Columba Livia 40 80 Ev toyuğu—Gallus gallus 39 78 Adadovşanı—Lepus cuniculus 22 44 Ev siçanı— Mus museulus Boz siçovul Ratoıs Norvegicus 20 40 136 Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|