Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil

adeninin  miqdan  timinin  (A=T),  quanininki  isə  sitozinin  (Q=S)  miqdanna

bərabərdir:

.4 + 0   = 1  

T+S

Bu  qanunauyğunluq 

Ç a rq a ff  qanunu

  adlanır.  Həmin  qanuna  əsasən 

müxtəlif orqanizmlərin  nukleotid tərkibi  yalnız böyüklüyünə  görə  variasiya edə 

bilər:  A+T

Q+S

Göründüyü  kimi  DNT-nin  tərkibində  purin  əsaslarının  miqdan  pirimidin 

əsaslannkı  ilə  eyni  olur.  1953-cü  ildə  D.Uotson  və  F.Krik  DNT-nin  spiralvari 

quruluşa  malik  olmasını  müəyyən  etmişdir.  DNT  bütün  orqanizmlərin 

hüceyrələrində  miqdarca həmişə  sabit olan maddə hesab olunur.  Xromosomlann 

ikiləşməsi 

və 

hüceyrənin 

bölünməsindən  əvvəl 

xromosomlarda  onun 

replikasiyası  -   ikiləşm əsi

  baş  verir.  Bir  qrup  alimlər  (F.Qriffits,  M.Dauson, 

R.Sia,  D.Allovey,  O.Everi,  M.Leod,  M.Karti,  1928-1944) 

irsiyyətdə  D N T-nin 

aparıcı ro l oynam asını

 eksperimental olaraq sübut etmişlər.

RNT-nin  quruluşu  və  tipləri.  Son  zamanlar  müəyyən  edilmişdir  ki, 

hüceyrələrdə 

zü la l  sin tezi  D N T -də  deyil,  sitoplazm ada

  baş  verir,  hüceyrədaxili 

informasiyalar  isə 

R N T  tərəfindən  icra  olunur.

  RNT  molekullannm  kütləsi  2- 

104-2;  106D  kimi  təklif olunur.  Onun  molekullan  bir  polinukleotid  zəncirindən 

ibarət  olmaqla  tərkibində  purin  əsaslarından  adenin,  quanin,  pirimidin 

əsaslarından  urasil,  sitozin,  karbohidratlardan  riboza  və  fosfat  turşusunun 

qalığından  təşkil  olunur.  RNT-nin  3  əsas  tipi 

-  

m əlu m at,  m  atris  y a x u d  

inform asiya  (ıR N T  y a x u d   m R N T ),  riposom al  (rR N T)

  və  nəqliyyat  (nRNT) 

olmaqla,  onlar  molekullannm  böyüklüyünə  və  funksiyalanna görə  bir-birindən 

fərqlənirlər (cədvəl 10).

C ədvəl 9.

DNT və RNT-nin bəzi əlamətlərinin müqayisəli xarakteristikası 

(C.Nəcəfov və b., 2010)

139

---

« J lu ın ə llır

_____________ l» M

K M

1 Itıceyrədə  ravi  gəlinm ə 

\ Cf •

N ü v ə ,  m itoxom lri 

s a

  xloro- 

plnsllardə  nısi  palınır

N üvə.  tıbosoıtıkır.  sitopla/m a. 

m ıloxnn drı.  xloroplastlardu  rast

^ P İlllll

N ılvada  m sl  çalın m a  « rn

Xm m osınnfıırdrı

N ü v ə cıkılə

M akro ıtndcknl  quruluşu

I k b ı r - h ı n n ə   qarışm ayan 

•iidıcıl  Ju zıd ə u   polim crdır.

lərələ 

Л) ilm iş 

spiral ı 

-m ə l?   gə lirir

ləkqnth 

poJınnklcotıd 

zən­

cir idir

M unorıu;rl.ırı

t >e/r)kMnhnnukIeot

K ıb n n ııklco tıd

M ıklco lıd la rin n ı  I r k  11,,

A zotJu  əsası  (p ıııııı-a d cm n  

və  viuiinm.  p ın m ıd tn -lım ın   və 

Mtozm).  d c/n k sin b o za   kaı- 

bohifjraiı  losfor  turşusu  <|*ı 

lığı

A Z ııtlu  

əh

;

iä

  (pııradenın 

у 9

  qtıə- 

nin.  p ırım id in -u ra sil  və  sitozinj, 

ftho/.a  (karhohıdrat),  fosfor  tur­

şusu  q nlıgı

N'uklcotid  tipləri

A den il 

( A l. 

quanıl 

{Q l. 

fım ıdil  (  1  l,  Mtadıl  (S )

A d c n il  ( A ) ,  quam l  (Q |,  ur idi 1 



X ü su siy yə t lari

К n ın p lfiııen tiiflıq   prinsipinə 

u\£ur>  olaraq  ikiləşm ə  qabi­

liyyətin?  m alikdirlər  (redu- 

p lık a s iy ə i  A ” T .  T * A . 

S„ 

S ^ Q   S tab ild ir-  dəyişm əzdir.

İk ilə şm ə   q ab iliyyə ti  yoxdur,  la- 

bild ir-dəyişəndir.

1  ıınskıynları

G enetik  m aterial-genin  xro- 

m osnm da 

kim yəvi 

əsasını 

təşkil  edir,  D N T ,  R  SİT -in   sirv- 

l< /ım   /iıkılm   quruluşu  h aq ­

qında  m M um ah  üzündə  cəm ­

ləşdirir

M əlum at  R N T - s i  sintez  oluna­

caq  /ıdnlın  ilk in   quruluş  kodunu 

d a şıy ıı  R ı bosom   R N T - s i  fiboao- 

nıtuı  tərkibim lə  olur  N əqliyyat 

R N T - s i  anıin  turşularını  tiboso- 

ıııa  d a şıy ır  M ılnxondr»  və  pl.ıs-  1 

ıidlərdə  olan  R N T   bu  orqonoıd- 

lət ili  rıho so ııu ında olur

Cədvəl 10.

RNT növlərinin fərqləri

140

---