Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ev iti— Canus familiaris 21 42 Tülkü—Vulpes vulpes 39 78 Ev pişiyi—Felis catus 19 38 İribuynuzlu qaramal— 19 38 Bostaurus Ev keçisi—Capra hircus 30 60
30 60 Çöl donuzu— Sus serofa 27 54 Eşşək— Eguus asinus 20 40 At— Eguus caballus 33 66 Şimpanze—Anthropooıthecus pan 33 66 İnsan—Homo sapiens 24 48 23 46 3.2. İrsiyyətin m olekulyar əsasları. Genlərin xromosomlarda müəyyən qayda üzrə yerləşməsi kəşf edildikdən sonra onların kimyəvi quruluşunun öyrənilməsi alimlərin diqqətim cəlb etmişdir Onlar müəyyən etmişdir kı. ali orqanizmlərin xromosomlanmn tərkibində DNT. histon və qeyri-histon zülallarının xeyli tıplən yerləşir. N.K.Kolsovun fikrincə xromosom ikiləşmə xassəsinə malik olan nəhəng bioloji molekuldan ibarət olmaqla, orqanizmin bütün əlamət və xassələri məhz zülalların quruluşu və qarşılıqlı əlaqələnnədən asılıdır. O, xıomosomlann avtoreproduksiyası (öz-özünə çoxalması) təliminin əsasım qoymuşdur. Hazırda molekulyar genetikada bu təlimə çox geniş istinad olunur. Lakin mikroorqanizmlər üzərində müasir biokimyəvi, rcntğenoskopık, nişanlanmış atomlar, elektron mikroskopivası və s. üsullarla apanlan müayinələrin nəticələri göstərmişdir ki, bütün genetik informasiyalar nuklein turşularında cəmləşir. Nuklein turşularm m bioloji rolu və quruluşu. Canlı orqanizmlərin bütün xassələri zülal molekullannm quruluşu və funksiyası ilə müəyyən olunur. Heyvan orqanizmində də irsiyyətin formalaşması və inkişafı
icra olunur. F.Engels XIX-əsrin 80-ci illərində yazmışdır: «Həyat zülali maddələrin varlıq fomasıdır». Həyat üçün ən vacib zülal fcrmentlər olmaqla, onlar yüksək diffeıensiasiyalaşması ilə səciyyələnir və hüceyrələrdə gedən minlərlə müxtəlif biokimyəvi və fizioloji proseslərin baş verməsim təmin edir. Bütün genetik məlumatların hamısı məhz zülallar-fermentlər tərəfindən realizə və idarə olunur Zülallar bütün bioloji proseslərdə iştirak edən ən mürəkkəb üzvü birləşmələr olub, hidrolız zamanı amin turşulan əmələ gətirən yüksək molekullu polimer birləşmələrdir. Heyvan orqanizmində zülallann miqdan quru kütlənin 40-50%-nı, bitkilərdə isə 20-25%-ni təşkil edir. Zülallar orqanizmdə aşağıdakı mühüm funksıyalan yerinə yetirir: - katalıtik funksiya (fermentativ kataliz); - quruluş (struktur) funksiyası; 137
- hərəkət funksiyası (əzələlərin, kirpiklərin, hüceyrədə sitoplazmanın bütün hərəkət növləri zülalların hesabına icra olunur); - nəqletmə və ehtiyat funksiyası (kiçik molekullann daşınması-qanla oksigen, dəmir və s. toxumalara çatdırılır, C 0 2 - onlardan xaric olunur, mioqlobin isə əzələlərdə 0 2 ehtiyatını toplayır); - mühafizə funksiyası (immunitetin formalaşması, qanın laxtalanması və s.); - hormonal funksiya (insulin və digər hormonlar öz quruluşuna görə zülallara və ya peptidlərə aiddir); - ehtiyat funksiyası (yumurtada albumin, süddə kazein və s. ehtiyatı); - dayaq funksiyası (vətərlər, bağlar, oynaq birləşmələri, skeletin sümükləri və s.) əsasən zülalardan ibarətdir; - reseptor funksiyası (sinir hüceyrələrinin-neyronların spesifik impulslan nəql etməsi reseptor zülalları vasitəsilə icra olunur). Zülalların müxtəlif funksiyaları yerinə yetirməsi onların tərkibindəki 20 amin turşusunun («tikinti bloklarının») fərqli xassəyə malik olması ilə əlaqədardır. Amin turşuları zülalın tərkibində ciddi ardıcıllıqla düzülməklə onların birinin sonu peptid rabitəsi ilə digərinin başlanğıcı ilə birləşib uzun polimer zənciri yaradır. Hər bir zülal tipi yalnız onun özünə xas olan kimyəvi tərkibə, molekul çəkisinə və amin turşularının spesifik ardıcıllığına malikdir. Tərkibinə görə zülallar 2 sinifə-sadə (hidroliz zamanı yalnız amin turşuları əmələ gətirir) və mürəkkəb (hidroliz zamanı həm amin turşuları, həm də üzvi və qeyri-üzvi maddələr əmələ gətirir) bölünür. Zülallar orqanizmin bütün hüceyrə, orqan və toxumalarının quruluşunun əsasını təşkil edir və onların başlıca elementi 20 amin turşusundan ibarətdir. DNT irsiyyətin əsas maddi daşıyıcısı olmaqla ilk dəfə 1868-ci ildə İsveçrə həkimi İ.F.Mişer tərəfindən kəşf edilib. O, hüceyrənin nüvəsindən turşu xassəli xüsusi maddə ayıraraq onu «nuklein»
adlandırmışdır. Nukleinin tərkibində isə çoxlu miqdarda fosfor aşkar olunmuşdur. Sonralar isə kimyaçı alimlər Altman 1889-cu ildə mayadan, Lilenfeld isə buzovun qalxanabənzər vəzindən nuklein turşusu ayırmışlar. 1900-1932-ci illərdə nuklein turşusunun kimyəvi tərkibinin fosfat turşusundan əlavə purin (adenin, quanin) və pirimidin (timin, sitozin) əsaslarından və karbohidratdan ibarət olması aşkar olunmuşdur. Nuklein turşusunun tərkibində riboza olduğuna görə onu ribonuklein turşusu
- RNT adlandırmışlar. Buzovun timus vəzindən ayrılan nuklein turşusunun tərkibində dezoksiriboza aşkar olunduğundan həmin turşu
dezoksiriboza (dezoksiribonuklein) turşusu (DNT)
adlandırılmışdır. DNT-də pirimidin əsası timin urasil ilə əvəz olunmuşdur. 1936-cı ildə rus alimləri A.N. Belozerski və İ.İ.Dubrovski ilk dəfə olaraq bitkilərdən tamamilə təmiz DNT ayırmışlar. Alimlər yeni fiziki, fiziki-kimyəvi və kimyəvi üsulların köməkliyi ilə sübut etmişlər ki, viruslar müstəsna olmaqla bütün canlı orqanizmlərin hüceyrələrində həm DNT, həm də RNT vardır. Onlar həm quruluşuna, tərkibinə, həm də əlamətlərinə görə bir-birindən xeyli fərqlənirlər (cədvəl 9). 1950-ci ildə E.Çarqaff xromatoqrafiya üsulu ilə sübut etmişdir ki, DNT-nin tərkibində
Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|