Dokuzuncu Kalkınma Planı Kimya Sanayii Özel İhtisas Komisyonu, Bor-Soda Külü-Krom Kimyasalları Çalşıma Grubu Raporu
14
çalışmalarını Nisan 2004’te tamamlamış ve araştırma
ve proje yürütme-destekleme
aktivitelerine başlamıştır.Enstitünün faaliyetleri ile ilgili bilgiler raporun ilgili bölümlerinde
yer almaktadır.
Dokuzuncu Kalkınma Planı Kimya Sanayii Özel İhtisas Komisyonu, Bor-Soda Külü-Krom Kimyasalları Çalşıma Grubu Raporu
15
2. GENEL BİLGİLER
2.1. Bor Elementi
Periyodik sistemin üçüncü grubunun başında bulunan ve atom numarası 5 olan bor
elementi, kütle numaraları 10 ve 11 olan iki kararlı izotopundan oluşur. Elementel bor 1808
yılında Fransız Kimyacı Gay-Lussac ile Baron Louis Thenard ve bağımsız olarak İngiliz
kimyacı Sir Humpry Davy tarafından bulunmuştur.
Bor elementinin kimyasal özellikleri morfolojisine ve tane büyüklüğüne bağlıdır.
Mikron ebadındaki amorf bor kolaylıkla ve bazen şiddetli olarak reaksiyona
girerken kristalin
bor kolay reaksiyon vermez. Bor, yüksek sıcaklıkta su ile reaksiyona girerek borik asit ve bazı
diğer ürünleri oluşturur. Mineral asitleri ile reaksiyonu, konsantrasyona ve sıcaklığa bağlı
olarak yavaş veya patlayıcı olabilir ve ana ürün olarak borik asit oluşur.
Tablo 1. Bor Elementinin Fiziksel Özellikleri
Özellik
Değeri
Atom Numarası 5
Atom ağırlığı
10,811
±0,005 veya 0,007
Yoğunluk (kg/m
3
) 2,46
Molar Hacim (cm
3
) 4,39
Ergime noktası
2190+20
°C
Kaynama noktası
3660
°C
Isıl genleşme katsayısı
5x106 - 7x106
(25-1050
°C arası, 1 °C için)
Knoop sertliği 2100-2580
HK
Mohs sertliği (elmas-15)
11
Vickers sertliği
5000 HV
Entalpi (kj/mol)
Füzyon
Buharlaşma
50,2
507
Kaynak: DPT
Bor Madenleri Raporu, 2000 & Roskill, 2002
Bor, yeryüzünde toprak, kayalar ve suda yaygın olarak bulunan bir elementtir.
Canlıların bu elementin varlığında evrim geçirdiği düşünülmektedir. Toprağın
bor içeriği
genelde ortalama 10-20 ppm olmakla birlikte ABD'nin Batı bölgeleri ve Akdeniz'den
Kazakistan'a kadar uzanan yörede yüksek konsantrasyonlarda bulunmaktadır. Deniz suyunda
0,5-9,6 ppm, tatlı sularda ise 0,01 – 1,5 ppm aralığındadır.
Yüksek konsantrasyonda ve
ekonomik boyutlardaki bor yatakları, borun oksijen ile bağlanmış bileşikleri olarak daha çok
Dokuzuncu Kalkınma Planı Kimya Sanayii Özel İhtisas Komisyonu, Bor-Soda Külü-Krom Kimyasalları Çalşıma Grubu Raporu
16
Türkiye ve ABD'nin kurak, volkanik ve hidrotermal
aktivitesi olan bölgelerinde
bulunmaktadır.
2.2. Bor Mineralleri
2.2.1. Kristal Suyu İçeren Boratlar
Kernit
(razorit)
:Na
2
B
4
0
7
.4H
2
O
Tinkalkonit
:Na
2
B
4
0
7
.5H
2
O
Boraks
(Tinkal)
:Na
2
B
4
0
7
.10H
2
O
Sborgit
:NaB
5
0
8
.5H
2
O
Eakwrit
:Na
4
B
10
0
17
.7H
2
O
Probertit
:NaCaB
5
0
9
.5H
2
O
Üleksit
:NaCaB
5
0
9
.8H
2
O
Nobleit
:CaB
6
O
10
.4H
2
O
Gowerit
:CaB
6
O
10
.5H
2
O
Florovit
:CaB
2
O
4
.4H
2
O
Kolemanit
:Ca
2
B
6
O
11
.5H
2
O
Meyerhofferit
:Ca
2
B
6
O
11
.7H
2
O
İnyoit
:Ca
2
B
6
O
11
.13H
2
O
Preseit (pandermit)
:Ca
4
B
10
O
19
.7H
2
O
Tercit
:Ca
4
B
10
O
19
.20H
2
O
Ginorit
:Ca
2
B
14
O
23
.8H
2
O
Pinnoit
:MgB
2
O
4
.3H
2
O
Kaliborit
:K
2
Mg
4
B
24
O
41
.19H
2
O
Kurnakavit (Inderit)
:Mg
2
B
6
O
11
.15H
2
O
Predorazhenskit
:Mg
6
B
22
O
39
.9H
2
O
Hidroborasit
:CaMgB
6
O
11
.6H
2
O
İnderborit :CaMgB
6
O
11
.11H
2
O
Larderellit
:NH
4
B
5
O
8
.2H
2
O
Ammonioborit
:(NH
4
)
3
B
15
O
24
.8H
2
O
Veatçit
:Sr
4
B
22
O
37
.7H
2
O
2.2.2. Bileşik Boratlar (Hidroksil ve/veya Diğer Tuzlar ile)
Teepleit
:Na
2
Cl BO
2
.2H
2
O
Bandilit
:CuClBO
2
.2H
2
O
Hilgardit
:Ca
2
Cl[B
5
O
9
]H
2
O
Borasit
:Mg
3
B
7
O
13
Cl
Fluoborit :Mg
3
BO
3
F
3
Hambergit
:Be
4
B
2
O
7
.H
2
O
Suseksit
:Mn
2
B
2
O
5
.H
2
O
Szaybelit :Mg
2
B
2
O
5
.H
2
O
Roveit
:Ca
2
Mn
2
B
4
O
10
.3H
2
O
Seamanit :Mn
3
PO
4
BO
3
.3H
2
O
Viserit
:Mn
4
B
2
O
5
(OH,Cl)
4
Lüneburgit
:Mg
3
(PO
4
)
2
B
2
O
3
.8H
2
O