və Portuqaliyanın müstəmləkə torpaqlan jiesauma
Fransa və
Hollandiya arasında
müstəmləkə uğrunda
mübarizə
Vestfa! sülhündən sonra bu dövlətlərin əksəriyyətinin
siyasi çəkisi dəyişilmişdir. XVO əsrin ikinci yansmdan sonra və
XVIII əsrin əwəllərindən Qərbi Avropada Fransa daha hakim
mövqedə idi. Mütləq feodal ıtionarxiyasına əsaslanan Fransada
kapitalist təsərrüfat bölməsi də genişlənirdi. Frsnsa ərazisinə görə,
əhalisinin sayma görə,
dövlətlərindən fərqlənirdi.. Kanada, Missisipi çayı üzərində
Luiziana, bəzi Antil adalan, Hindistanda Pon- dişeri, Afrikada -
Madaqaskar Fransanın müstəmləkəsi hesab edilirdi.
Avropanın bu yeni həyatı XIV Lüdovikin hakimiy
3
^əti
dövrü ilə eyni vaxta düşürdü. O, görkəmli diplomat Kardinal
Mazarininin yetirməsi hesab edilirdi. XIV Lüdovik monarx kimi
bütün hakimiyyəti öz əlinə almiişdı. O, mürtəce xarici siyasi kurs
yeridirdi. Beləliklə, Almaniyanın torpaqlarını da özünə tabe
etməyə çalışırdı. XIV Lüdovik hərbi və diplomatik metodlardan
istifadə edərək sərhəd to:rpaqlar üzərində vassal hüququ
yaratmağa çalışırdı.
İngiltərəyə olan münasibətdə də oram öz nəzarəti altına
almaq istəyirdi. Onların ticarət və müstəmləkəçilik mənafeləri
toqquşurdu. Cənubi Niderlandı ələ keçirmək cəhdi Hollandiya ilə
toqquşmalara səbəb olmuşdu. Fransa diplomatiyasında əsas
cəhətlərdən biri də ondan ibarət idi ki, dəniz dövləti olarx
bıgüllərə
ilə Hollandiya və
İngiltərə iSə İspaniya arasmda olan
əməkdaşlığa yol verməsin. Portuqaliya ilə İspaniya arasında
müharibə gedirdi. Piriney sülh müqaviləsinə əsasən Fransa
onların işinə qarışa bilməzdi.
XIV Lüdovik İspaniyanın güclənməsinin əleyhinə idi.
Odur ki, İngiltərənin Portuqaliyaya köməklik göstərməsini
məqsədəuyğun sayırdı.
132
Beləliklə, Fransanın Avropada liderlik iddiası neçə-neçə
müharibələrə səbəb olmuşdur. Müharibəyə cəlb
edilən dövlətlərin
böyük bir qismi Fransaya qarşı koalisiya yaradırdılar. Bu da
Fransa üçün böyük maliyyə çətinlikləri törədirdi. XVII əsrin 70-ci
illərində bu vəziyyət özünü daha qabarıq göstərirdi.
Vestfal və Pireney sülh müqavilələri İspaniyanın da
hərbi gücünə və siyasi üstünlüyünə təsir göstərmişdir. 1655-ci ildə
İspaniya kralı IV Filipp öldükdən sonra taxtda onun vərəsəsi xəstə
və ağılsız oğlu II KarI Habsburq qalmışdır. IV Filipp öldükdən
sonra vəziyyətdən istifadə edən Fransa ərazi iddiası qaldırmışdı.
İspaniyanın zəifləməsi müqabilində Avropada qüvvələr
balansında Hollandiyanın iqtisadi və siyasi təsiri artırdı. Niderland
inqilabı nəticəsində İspaniya əsarətindən azad olan
Hollandiya
XVII əsrin ikinci yarısında ən güclü dəniz dövlətinə çevrilmişdir.
Çox güclü dəniz və hərbi limana malik olan bu ölkə gəmilərin
sayına görə bütövlükdə Avropanı üstələyirdi. Ən inkişaf etmiş
bank sistemi yaratmışlar. Hollandiyanın cəmi ticarət mənfəətinin
10%-i müstəmləkə ticarətindən əldə edilirdi. İspaniya və
Portuqaliya müstəmləkələri Hollandiyanın müstəmləkə obyektinə
çevrilmişlər.
Müstəmləkə siyasəti əsasən holland
Ost-Hind və Vest-
Hind kompaniyaları vasitəsilə aparılırdı. Beləliklə, XVII əsrin
ortalarında otuzillik müharibənin Avropa ölkələrinə vurduğu zərər
nəticəsində (burjuaziya inqilabları, vətəndaş müharibələri) onların
zəifləməsi Hollandiyanın mövqeyini artırmışdır. Hollandiya öz
qonşuluğunda güclü Fransadansa, zəif alman torpaqlarına və
köməksiz ispan Niderlandımn (ərazicə İspaniyadan çox aralı idi)
olmasına üstünlük verirdi. Odur W, məhz Hollandiya Fransa
əleyhinə olan bütün ittifaqların təşkilatçısı idi.
1626-cı ildə
mərkəzi yeni Amsterdam olmaqla yeni Hollandiyanın əsasını
qoymuşlar.
İngiltərənin mövqeyinə gəlincə qeyd etməliyik ki, hələ
XVII əsrin ortalarından bu ölkə inqilabların
baş verməsi,
133