tərə Avstriya ilə yaxın münasibətə üstünlük verirdi. İngilislərin
niyyəti tam aydın idi - Amerikanı ələ keçirmək.
1740-cı ildə Avstriya imperatoru VI Karlın ölümü yeni
hərbi qarşıdurmalara səbəb olmuşdur. Xüsusi qaydalara uyğun
olaraq Habsburq torpaqlarının vərəsəliyi onun qızı Mariya
Tereziyaya çatırdı (oğlu olmamışdı). Bu zaman bir çox Av-
ropa torpaqları bu cür xüsusi qaydalara qarşı çıxırdılar. Be-
ləliklə də, Avstriyada Habsburqların 300 illik hakimiyyətinə
qoymaq istəyirdilər. Mariya Tereza (1740-1748) bu
son
oz
mübarizədə yüksək siyasi iradə nümayiş etdirmişdir. O
hüququnu və Habsburqlar ərazisinin bötüvlüyünü saxlamağa
çalışırdı. Onun əsas düşməni Almaniyada Prussiya taxt-tac
sahibi II Fridrix və Kari Albrext idi. II Fridrix yubanmadan
Sileziyaya hücuma keçərək oranı zəbt etdi. Bu hadisə hərbi
münaqişəyə səbəb olaraq ümumavropa miqyası aldı. Silezi-
yanın zəbt edilməsi Prussiya əleyhinə koalisiya yaradılmasına
zəmin yaratmışdı. Avstriya, Rusiya; İngiltərə, Niderland,
Saksoniya və Sardiniya bu ittifaqa daxil olmuşlar. Fransa və
İspaniya isə Prussiya ilə ittifaqa girmişlər.
Beləliklə, Avstriya vərəsəliyi uğranda gedən mübarizə
1740-
1748-ci il (yeddi illik) müharibəsinə səbəb olmuşdur.
Sileziya müharibəsi Avropa müharibəsinə çevrilmişdir. Fransa
1741-
ci ildə öz ordusunu Almaniya və Niderlanda yeritmiş, İn-
giltərə ilə İtaliyanı məğlubiyyətə uğratmış, İspaniya ilə müt-
təfiq olmuşdur. Bavariyaçılar isə Avstriyaya daxil olmuş.
Fransızlarla birlikdə Praqanı işğal etmişlər.
1745-ci ilin dekabr ayında Avstriya ilə Prussiya
arasında separat Drezden sülh müqaviləsi bağlanmışdı. Bu
müqaviləyə görə bütün Sileziya Prussiyaya verilmişdi. Bunun
müqabilində Prussiya kralı Mariya Terezanın həyat yoldaşı
Frans Stefanm alman imperatoru seçilməsini tanıdı. O, I Frans
adı altında 20 il (1745-1765) imperiyaya rəhbərlik etmişdir.
1739-cu ildə İngiltərə ilə İspaniya arasında müstəm-
ləkəçilik müharibəsi olmuşdur.
140
1743-cü ildə Paıis ilə Madrid arasında ittifaqın bərpasından sonra
ingilis-fransız müharibəsi başlamışdır.
İ748-Cİ ildə İngiltərə ilə Hollandiya arasında, digər
tərəfdən isə Fransa arasında Aaxen sülhü bağlanmışdı.
Bu müqavilə Avstriya vərəsəliyi uğrunda gedən
müharibəyə yekun vurmuş oldu. Avstriya, İspaniya və Sardiniya
da bu sülhə qoşulmuşlar,
Bütünlükdə XVIII əsrdə Avropa siyasətinin inkişafı
göstərmişdir ki, istər gənc ölkələr və istərsə də feodal
mütləqiyyətini devinnəyə əsaslanan ölkələr bir çox hallarda
münaqişələrin artmasına özləri zəmin yaradırdılar. Hər halda
XVIII
əsrdə Avropada siyasi qüvvələrin beynəlxalq
münasibətlərə təsiri məsələləri özünü çox açıq büruzə vermişdir.
!4İ
V
FəsiL
ABŞ-ın YARANMASI V3 BEYNƏLXALQ
MÜNASİBƏTLƏRƏ ONUN TƏSİRİ
Cəmiyyətin inkişaf tarixi siyasi mübarizələrlə daha çox
səciyyələnir, illər, əsrlər dəyişdikcə siyasi mübarizələr bir- birini
əvəzləyir. Ayrı-ayrı ərazilər və xalqlar baxımından da sanki, bir
ölkədən başqasına, bir xalqdan başqasına keçmiş olur.
Bir vaxt müstəmləkəçilik ugrunda gedən mübarizə
müəyyən müddətdən sonra həmin xalqlann azadlığı ugrunda
gedən mübarizə ilə əvəz olunur.
Beləliklə, 1775-ci ildə Avropanın öz sərhədlərindən
kənarda yerləşən Şimali Amerikanın Atlantik sahillərində ingilis
müstəmləkələri müharibəyə başlamışlar. Müharibə 8 il davam
etmişdir. 1783-cü ildə Versal (Paris) sülh müqaviləsinə görə
müharibə dayandırılmışdır. Bu müharibə azadlıq mübarizələrinin
gedişinə, müstəmləkələrin beynəlxalq vəziyyətinə və eləcə də
gənc Amerika Birləşmiş Ştatlarının azad olmasına zəmin
yaratmışdır.
1776-
cı il iyul ayının 2-də Qitələrarası Konqres
müstəqillik barədə bəyannamə qəbul edərək Amerika Birləşmiş
Ştatlarının müstəqilliyini elan etmişdir (Bu tarixi hadisə 4 iyulda
qeyd edilir). Bəyannamə Virciniyadan olan görkəmli ədib, gənc
hüquqşünas, Tomas Cefferson tərəfindən hazırlanmışdı. Tomas
Cefferson bəyannamədə Con Adams, Beniami??. Franklin və
Corc Vaşinqtonun fikirlərinə də yer vermişdir.
Bu sənəd dünyada ilk sənəd idi ki, cəmiyyətdə feodal və
monarxiya təməlini açıq-aşkar inkar edirdi. Demokratik
azadlıqlara üstünlük verilirdi: qanun qarşısında bərabərlik, xalqın
suveren olması, idarəçilik formalarının dəyişdirilməsi hüququ,
hər kəsin azad yaşamaq kimi təbii hüquqlara malik olması və s. öz
əksini tapırdı. Aydındır ki, bəyannamə Avropada olan mütərəqqi
qüvvələrin diqqətini cəlb etmişdir. Hərbi münaqi-
142
sələrin başlaması ib bəzi Avropa dövlətləri - Fransa. İspaniya və
Rusiya özlərinin neytral vəziyyətdə olduqlarını bəyan edirdilər.
İngikərəinn vəziyyəti onlara da təsir etməyə bilməzdi. Odur ki,
belə siyasətə üstünlük verirdilər. Belə bir vəziyyətdə İngiltərə
kralı Hİ Gecrq Avropa dövlətləri arasında ittifaq yaratmaq
ideyasına ə! atsa da, bu fikir baş tutm.a- mışdır.l 775-1777-ci
illərdə gedən hərbi hərəkata Corc Vaşinqton rəhbərlik edirdi.
Amerika ordusu bir neçə dəfə məğlubiyyətə uğramışdı. Belə bir
şəraitdə Amerika dipİomatian beynəlxalq köməklik siyasəti
yeridirdilər (maliyyə, silah, paltar və s. nəzərdə turalurdu).
1776-eı üdə «məxfı məktublaşma komitəsi)) yaratmışlar.
Ayn-ayrı ölkələrin müəyyən qurumlarına müraciət edirdilər. Bu
ölkələrin bəziləri ney-tr-ailıq e).an etsələr də İngiltərəni
zəiflətmək məqsədi ilə xəlvəti olaraq ABŞ-a müstəmləkə
azadhğma yardım edirdilər. Belə ki, 1776- 1778-ci illərdə Fransa
Amerikaya 30 rain muşket (tüfəng), 100 ton banı, 200 top, 20 min
nəfə.riik paltar (cəmi 21 min livr) göndərmişdir. İspaniya 300 min
dollai' vermişdir.
Fransız zabiti I.afayei öz vəsaiti hesabına böyük bir
gəmini silahla təchiz etmiş və İngiltərə əleyhinə vuruşmağa
göndənnişdir. .ABŞ-m müstəqilliyi barədə bəyannamə qəbul
edildikdən sonra o, öz rəsmi nümayəndəsini Fransaya göndərmək
irnkam əldə elmişdir. Odur ki, ABŞ ilk səfirini Fransaya
göndəmrişdir.
İlk äə'Jİr Benjamin Franklin təyin (görkəmli alim, ictimai
xadim) edilmişdir Tərkibdə Saylaç Din, Nyu-York ştamnın baş
hakimi Con Cey, Artur-l,s və Eduard Bankroft da vardı. 1778-ci
ildə Franklin vahid, sərbəst səfir olmuşdur.
ABŞ-m diplomatlarının qarşusmda iki məsələ dumrdu.
Birinci ən azı Fransadan hərbi və maddi yardımın alınmasına
çalışmaq. İkinci Fransanı İngiltərəyə qarşı müharibəyə cəlb
etmək. Fransa ABŞ-a yardım etməyi davam etdirirdi. 1776-cı i!
ildə amerikalılara 2 mln livr əvəzsiz, 1 mln. livr borc şəklində
Dostları ilə paylaş: |