Ə. H.ƏLİyev, F.Ə.ƏLİyeva, V. M. MƏDƏtova
Yüklə 4,61 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İşin gedişi: a) Kəskin təcrübə şəraitində qurbağanın həzm üzvlərinin motor vəzifəsinin müşahidəsi.
253 həzm üzvlərinin motor vəzifəsinə göstərdiyi təsir, heyvanın halından, həzm üzvlərinin tonusundan, eləcə də mərkəzi sinir qıcıqlandırılması hərəkətlərin sürətlənməsinə deyil, əksinə ləngiməsinə səbəb olur. Sinir sistemi ilə yanaşı həzm üzvlərinin motor vəzifəsi humoral yol ilə də nizama salınır. Həzm zamanı əmələ gələn bir sıra bioloji fəal maddələr, müxtəlif duzlar həzm üzvlərinin hərəkətlərinə təsir göstərir. Məs: asetilxolin, histamin, ekstraktiv maddələr, CO 2 , kalium duzları hərəkətləri sürətləndirir. Adrenalin, noradrenalin, kalsium duzları və s. maddələr isə hərəkətləri ləngidirlər. Mədə-bağırsaq sisteminin motor vəzifəsini kəskin və xroniki təcrübələr ilə öyrənmək mümkündür. İşin gedişi: a) Kəskin təcrübə şəraitində qurbağanın həzm üzvlərinin motor vəzifəsinin müşahidəsi. Mərkəzi sinir sistemi pozulmuş qurbağanı arxası üstə mantar lövhəyə bərkidib, qarın boşluğunu bir qədər geniş açırlar. Bu zaman mədə və bağırsaqlar aydın görünür. Bu əməliyyatdan bir neçə dəqiqə sonra bağırsaqların hərəkəti görünür. Nazik bağırsağı pinset ilə sıxdıqda və ya duz kristalları ilə qıcıqlandırdıqda hərəkətlər sürətlənir. b) Qurbağada azan sinir mərkəzinin qıcıqlandırılmasının mədə-bağırsaq hərəkətlərinə təsiri. Qurbağanın kəllə sümüklərini kəsib beyini açırlar. Uzunsov beyini zədələmək şərti ilə onun mərkəzi sinir sisteminin yuxarı şöbələrindən ayırırlar. Bulbar qurbağanın azan sinir mərkəzini tapırlar. Bu 254 əməliyyatdan sonra yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi qurbağanın qarın boşluğunu açırlar. Azan sinir mərkəzini zəif cərəyan vasitəsilə qıcıqlandırdıqda, həzm üzvlərində hərəkətlərin sürətləndiyi aydın görünür. c) İstaqanlı heyvanlarda həzm üzvlərinin motor vəzifəsinin tədqiqi. Təcrübə üçün pişik və ya küçüklərdən istifadə edilir. Heyvanı yedirtdikdən 1,5 – 2 saat sonra ona efir- xloroform narkozu verib, cərrahi əməliyyata başlayırlar. Qeyd etmək lazımdır ki, həzm üzvləri boş olduqda, hərəkətlər müşahidə edilmir. Heyvanın qarın nahiyəsini orta xətt üzrə kəsib qarın boşluğuna açırlar. Sonra onu qurşağa qədər içərisi 30 0 qızdırılmış Ringer-Lokk məhlulu ilə dolu vannaya salırlar. Bu zaman bağırsaqlar Ringer-Lokk məhlulunda sərbəst üzür. Adi göz ilə bağırsaqların hərəktlərini müşahidə etmək olur. ç) İstiqanlı heyvanlarda azan sinirinin qıcıqlandırılmasının həzm üzvlərinin motor funksiyasına təsiri. Təcrübə yuxarıdakı qayda ilə pişik və küçüklər üzərində aparılır. Heyvanın boyun nahiyəsində dərini kəsib azan siniri tapır və onu liqaturaya alırlar. Eyni zamanda vidaci venaya kanyula qoyurlar. Heyvanı içərisinə Ringer-Lokk məhlulu tökülmüş vannaya salırlar. Təxminən 15 – 20 dəqiqə keçdikdən sonra həzm üzvlərinin hərəkətlərini müşahidə edirlər və zəif elektrik cərəyanı vasitəsilə azan siniri qıcıqlandırırlar. Bu vaxt hərəkətlər surətlənir. Asetilxolinin həzm üzvlərinin motor funksiyasının təsirini öyrənmək istədikdə, vidaci venaya qoyulmuş 255 kanyula vasitəsilə 2 – 3 ml 1.10 8 dozada asetilxolin və 1.10 9 dozada ezorin qarışığı vururlar. Qeyd etmək lazımdır ki, ezorin xolinstereza fermentini parçaladığı üçün asetilxolinin təsir müddətini artırır. Asetilxolin – ezorin qarışığını qana vurduqda həzm üzvlərinin hərəkətləri nəzərə çapracaq dərəcədə qüvvətlənir, bir qədər keçdikdən sonra əvvəlki vəziyyətinə qayıdır. Adrenalinin həzm üzvlərinin motor vəzifəsinə təsirini öyrənmək istədikdə kanyula vasitəsilə heyvanın qanına 1.10 8 dozada adrenalin məhlulu yeridilir. Adrenalinin təsiri ilə həzm üzvlərinin hərəkətləri ləngiyir. d) İstiqandı heyvanlarda nazik bağırsaq ilgəyi hərəktlərinin müşahidəsi və qeydi. Bu təcrübəni dovşanın, pişiyin və ya itin nazik bağırsağı üzərində müşahidə etmək olar. Heyvanın qarın boşluğunu açıb nazik bağırsaqdan təxminən 5 – 6 sm kəsirlər. Kəsilmiş bağırsaq parçasını təmizləmək üçün bir neçə dəfə Ringer-Lokk məhlulu ilə yuyurlar. Bağırsaq parçasınıa dayanacağa bərkidilmiş şüşə qarmaq keçirirlər. Sonra onun aşağı hissəsini liqatura vasitəsilə yazıçıya bərkidirlər. Yuxarı hissəsini liqatura vasiləsitə yazıçıya birləşdirirlər. Şüşə qarmaq ilə bağırsaq parçasını bir yerdə Ringer-Lokk məhlulu ilə doldurulmuş şüşə qaba salırlar. Məhlulun temperaturunu sabit saxlamaq üçün şüşə qabı su hamamına salırlar. Əvvəlcə bağırsaq parçasının nomal hərəkətlərini kimoqrafda yazırlar. Sonra Ringer-Lokk məhluluna (1:10000) 2 – 3 damla asetilxolin əlavə edirlər və yazırlar. Sonra bağırsaq parçasını Ringer-Lokk məhlulunda yuyurlar. Ringer-Lokk məhluluna 3 – 4 damla 1:10000 adrenalin məhlulu əlavə edərək bağırsaq 256 hərəkətlərini yazırlar. Şəkil 145. İzolə olunmuş bağırsaq hissəsinin hərəki fəaliyyətini müşahidə etmək üçün düzəldilmiş sistem: 1-ucu əyilmiş şüşə boru; 2-bağırsaq hissəsi; 3-ternometr; 4-rezin balon; 5-Engelman lingi; 6-kimoqraf. e) Boş mədə hərəktlərinin müşahidəsi. Bu təcrübə Basov üsulu ilə mədə fistulası olan itlər üzərində aparılır. Bu üsul vasitəsilə həzm üzvlərinin motor fəaliyyətini öyrənmək olar. Məlum olduğu kimi, heyvanın qidalanmasından asılı olmayaraq boş mədədə, təxminən hər 1,5 saatdan bir periodik hərəkətlər ilə yanaşı mədə vəziləri də şirə ifraz etməyə başlayır. Boş mədənin hərəkətləri 15 – 20 dəqiqə davam etdikdən sonra, sakitlik dövrü ilə əvəz olunur. Bu hərəkətləri müşahidə etmək istədikdə heyvanın mədəsinə rezin balon keçirirlər. Bu balonu rezin boru vasitəsilə Mareyin kapsuluna birləşdirirlər. Sonra kapsulanın yazıcısını çox yavaş hərlənən kimoqrafa söykəyirlər. Boş mədənin periodik hərəkətləri kimoqraf üzərində yazılır. Təcrübələr 15 – 20 dəqiqədən bir 15 – 20 saat müddətində aparılır. ə) Kiprikli epitelin səyirmə hərəkətinin Yüklə 4,61 Kb. Dostları ilə paylaş:
|