Еколоэийа вя ятраф мцщитин мцщафизяси a. O. RÜSTƏmova, İ. H. HÜSeynov, S. N. DƏRZİyeva, R. T. Qafarov

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №1, феврал, 2014 - жц ил 

 

 

 

10 

 

Dərc olunan məqalədə:    

   Böyük Şor gölünün suyunun fiziki, kimyəvi,               

                                     

   bakteriçit tərkibindən bəhs edilir. Burada gölün  

                               

             ekoloji vəziyyətindən danışılır.  

 

Abşeron yarımadası bildiyimiz kimi göllərlə əhatə olunmuşdur. Yarımadada 200-ə yaxın 

duzlu göl var. Bu göllərin 37-si əhəmiyyətlidir. Böyük Şor gölü də daxili göllər növünə aiddir. 

1899-cu  ildə  ildə  göl  lay  və  çirkab  suları  ilə  doldurulmuş,  yay  mövsümündə  isə  təbii  rejim 

nəticəsində qurudulmuşdur. 1974-cü ildə  göldə su səthinin  sahəsi  2897,3 km

2

,  1987-ci  ildə  isə 

1514,0 km

2

 olmuşdur. 

 

Hal-hazırda  gölün  bəzi  hissələri  strukturlara  bölünmüşdür.  Tədqiqat  nəticələrinə  görə 

1987-ci  ildə  səviyyə  13,0  m,  orta  dərinlik  1,8m,  suyun  həcmi  isə  27,55  mln  m

3 

olmuşdur.  ( 

Мамедов Р.Г-1990 г )  

 

 

1967-ci  ildə  suyun  səviyyəsinin  yaz-payız  vaxtı  dəyişməsi  qiymətləndirilir.  Böyük  şor 

gölləri: Mirzəladi, Hacıhəsən adlanır. Aparılmış analizlər nəticəsində 

 (Az.H.M.İ  )  belə  məlum  olmuşdur  ki,  yağıntıların  maksimum  miqdarı  Qanlı  Göl,  Böyük  Şor 

gölündə baş verir. 

 

Böyük  Şor  gölünün  Abşeron  yarımadası  regionunda  istifadəsi  prinsipi  həyata  keçirilir. 

Neft  yataqlarında  suyun  tərkibi  pozulmuş,  suyun  hidroloji  rejimi,  ion  tərkibi  nizamlı  surətdə 

dəyişilmişdir. Su daxili hövzələrdə təbii suların orijinal xarakteri fərqlidir. Böyük Şor gölündə, 

Ceyran-Batan  gölündə,  Kürdəxanı,  Goradil,  Zirə  qəsəbəsinin  şimal  hissəsindən  keçən  suyun 

səviyyəsi 1m-dən 3m-ə qədər qalxması müşahidə olunmuşdur. 

 

Avqust, sentyabr aylarında düşən yağıntı 5-8 mm olub, may, iyun, iyul ayında isə normal 

olub. 

 

Suyun səviyyəsinin sərt dəyişməsi bir model kimi yazda maksimum, payızda isə səviyyə 

xeyli aşağı olur. Böyük Şor gölünün suyu qışda donmur, yağan yağış nəticəsində gölün səviyyəsi 

artır. Müxtəlif illərdə, müxtəlif müəlliflər tərəfindən gölün  hidrokimyəvi  rejimi araşdırılmışdır. 

İyirminci  əsrin  əvvəllərində  Böyük  Şor  gölünün  sənaye  istehsalının  təşkili  üçün  kifayət  qədər 

yodun  varlığı  sübut  olundu.  Yodun  miqdarı  suda  237  ton  təşkil  edir.  Gölün  suyunun 

minerallaşması  267  q/l-dən  285q/l-dək  təşkil  edir.  Böyük  Şor  gölünün  səthinin  hər  kvadrat 

metrində, ildə 36.5 kq duz və 73 kq bir mövsümdə toplana bilər. ( Мамедов Р.Г-1999 г ) 

 

Böyük  Şor  gölünün  su  mühitinin  tərkibi,  təbii  suların  xarakteri,  habelə  çirkab  su,  qrunt 

yağış suyunun axınından asılıdır. 

 

Sənaye Böyük Şor gölünün suyunun tələb olunan fiziki, kimyəvi, bakteriçit və toksiki göstəriciləri 

       Cədvəl 1. 

 

 

Həcm 

Maddə

nin 

çəkisi, 

mq/l 

Neft, 

mq/l 

Oksigeni

n bioloji 

tələbatı, 

mq/l 

Turşul

uq, 

mq/l 

Həll 

olmuş 

oksigen, 

mq/l 

Ammo

nium, 

mq/l 

Şəffaflıq 

 

 

PH 

Səviyy

ə yə 

görə,m 

Spelner

ə görə, 

sm 

 

Böyük Şor 

gölü 

 

10-30 

 

0,3- 1,0 

 

3,0-4,0 

 

15-30 

 

6-7 

 

0,4-1,0 

 

0,1-0,3 

 

19-30 

 

 

7-8 

 

Abşeron 

yarımadasının 

dəniz 

akvatoriyası 

 

5-20 

 

2-3 

 

3-8 

 

10-30 

 

5-10 

 

0,3-1,5 

 

1,5-      

0,5 

 

20-25 

 

7,5-

8,9 

 

Müəssisələrdə gedən proseslərdən asılı olaraq suların axını, tərkibi zamanla dəyişilir. 

 

Gölün hidrokimyəvi rejiminə müəyyən dərəcədə istilik rejimi də təsir edir. Göldə gedən 

proseslərə Turbulans istilik mübadiləsi və istilik balansı da təsir edir. 

---

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №1, феврал, 2014 - жц ил 

 

 

 

11 

 

Temperaturun  bölüşdürülməsi  külək  dalğalarından  asılıdır.  Göl  dərin  olmadığından, 

güclü şimal küləkləri temperaturu sabitləşdirir. Yanvar, fevral ayında minimum temperatur, iyun, 

iyul, avqust aylarında isə maksimum temperatur müşahidə olunur. 

 

Böyük Şor gölü ətraf mühitə zərərli təsir göstərir. Gölün suyunun səviyyəsinin qalxması 

Bakı-Aeroport  yolunun,  Nasos  stansiyasının,  Xırdavat  zavodunun,  qəbirstanlığın  subasmasına 

səbəb olmuşdur. Həmçinin zavodu, evləri, həyətyanı yerləri də su basmışdırr. Göl və bataqlıqlara 

bitişik  torpaq  hissəsinin  su  ilə  yayılması  müxtəlif  xəstəliklərin  artma  riskini  yaradır.  Bitişik 

ərazidə  daşqının  qarşısını  almaq  üçün  rəhbərlik  gölün  ətrafında  drenaj  üsulu  ilə  müdafiə  işləri 

görür.  Təbii  fəlakət  baş  verdikdə  FHN  əməkdaşları  lazımi  tədbirlər  həyata  keçirirlər.  Əhaliyə, 

kənd  təsərrüfatına  dəyən  ziyan  aradan  qaldırılır,  əhaliyə  maddi  yardım  göstərilir.  Daima  belə 

fəlakətlərin baş verməsi nəzarət altındadır. 

 

Ədəbiyyat 

 

7.

 

Руководство по гидрогеологическим прогнозам. Вып. 2. Гидрометеоиздат. 1990 г. 

8.

 

Водные ресурсы Закавказъя. Гидрометеоиздат 2000 г. 

9.

 

Мамедов Р.Г. «Управление водопользованием.» АзНИИГиМ «Социум» 1990 г. 

10.

 

Мамедов Р.Г. Гаджи – заде Ф.М. «Разработка схем комплексного использования 

водных ресуров.» Обзорная информация. АзНИИВП. Б. 1993г. 

11.

 

Мамедов Р.Г. Ибад – Ю.А. «Водное хозяйство Азербайджана и перспективы его 

развития» Элм. Б. 1990г. 

12.

 

Мамедов Р.Г «Водообеспечение Абшерона. Стратегия управления» Б. 1999г. 

 

Экологическое состояние озера Веюк Шор. 

 

Н.Т. Сафарова. 

 

Национальное Аэрокосмическое Агентство, Институт Экологии. 

 

Анотация. 

 

В  представленной  статье  описывается  экологическое,  физико-химическое,  бакте-

рицидное состояние озера Беюк Шор. 

 

N.T.Safarova. 

 

The ecological status of the lake Boyuk Shor. 

 

National Aerokosmireskoe Agency, Institute of Ekology. 

 

Annotation 

 

In the presented paper describes the environmental, physical-chemical, bakteritsitnoe state 

Boyuk lake Shore. 

 

 

  

 

RƏY 

 

Rəyə təqdim olunan məqalədə Respublikada olan göllərdə ümumiləşdirilmiş şəkildə 

suyun tərkibində kimyəvi maddələrin xüsusiyyətləri göstərilir. Ətraflı göllərin hidrologiyasından 

yazılıb. Müəllif əvvəldən olan məlumatları analizdən keçirib, ədəbiyyatdan səmərəli istifadə edib 

və öz fikrini nəticələşdirib. 

 

Məqalə tələblərə cavab verir və çapa tövsiyyə ola bilər. 

---