Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №6 (76) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №6 (76)

32 
 For  increase  of  food  security  and  development  grain-growing  in  the  Nakhchivan 
Autonomous Republic, pest control and diseases are the main directions of research work. 
During  the  investigation  were  studied  agrotechnical,  chemical  and  biological  methods 
against  30  species  of  crops  are  widely  distributed  in  the  territory  of  Nakhchivan  Autonomous 
Republic. To agrotechnical actions for pest control cultivate soils, a crop rotation belong, norms of 
mineral fertilizers, sowing time, stability of a grade and others. Studied efficiency using of fazalon, 
sevin and metofoz. It is specified a role of beast insects and parasites, birds and also various fungal 
diseases in biological fight. 
РЕЗЮМЕ 
Габиб Гусейнов  
Сахавет Байрамов 
Лейлабеим Сеидова  
Методы борьбы с основными  вредителями зерновых культур в условиях 
Нахчыванской Автономной Республики 
Зерноводство  является  одним  из  важных  отрасли  сельского  хозяйства  в 
Нахичеванской  Автономной  Республике.  Для  того,  чтобы  повысит  продуктивности 
основных продовольственных  культур и получить продукт высокого качества надо изучить 
и  разработать  соответствующие  меры  на  научной  основе  направленные  против    различных 
вредителей  и  болезней  приносяших  серьезного  экономического  ущерба  на  них,  является 
одним из наиболее важных вопросов стоящих перед наукой. 
В  целях  повышения  продовольственной  безопасности  и  развитие
 
зерноводство  в
 
Нахичеванской  Автономной  Республике,  борьба  с  вредителями  и  болезнями  являются 
основными направлениями научно-исследовательской работы. 
В  ходе  расследования  были  изучены  агротехнические,  химические  и  биологические 
методы  против  вредителей  30  видов  зерновых  культур  широко  распространенных  на 
территории  Нахчыванской  Автономной  Республики.  К  агротехническим  мероприятиям  по 
борьбе  с  вредителями  относятся  возделевание  почвы,  севооборот,  норм  минеральных 
удобрений,  сроки  посева,  устойчивость  сорта  и  другие.  Изучали  эффективность 
использования фазалона, севина и метофоза. Указано роль насекомых хищников и паразитов, 
птиц а также различных грибковых заболеваний в биологической борьбе. 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  26  aprel  2016-cı  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 09) 
       
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

33 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 6 (76) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 6 (76) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 6 (76) 
 
 
HİLAL QASIMOV 
e-mail: [e-mail] 
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
UOT  616.2:615.5  
 
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASI FLORASINDA QIRMIZI 
VƏ QƏHVƏYİ RƏNG VERƏN BOYAQ BİTKİLƏRİ 
 
Açar sözlər: boyaqçılıq, boyaq bitkiləri, qırmızı rəng, qəhvəyi rəng 
Key words: dyer, plants of dye, red
 color, brown color
 
Ключевые слова: красильщик, красильных растений, красный цвет, кофейный цвет 
 
“Şərqin qapısı” adlanan Naxçıvan
 
Muxtar Respublikası etnoqrafik və etnobotaniki baxımdan 
dünyanın ən zəngin, çoxcəhətli və maraqlı guşələrindən biridir. Xalqımız minilliklər boyu Qafqaz 
və  qədim  Şərq  xalqları  ilə  iqtisadi  və  mədəni  əlaqədə  olmuşdur.  Yaranan  bu  qarşılıqlı  təmasdan 
xalqımız  çox  şey  əxz  etmiş  və  faydalanmış,  öz  növbəsində  həmin  xalqların  tükənməz  təsərrüfat 
həyatına, maddi və mənəvi mədəniyyətinə çox şeylər bəxş etmiş, onu daha da zənginləşdirmişdir. 
Qədim  insanlar  bitkilərdən  öz  həyat  tərzlərində  geniş  istifadə  edərək  xalq  təbabəti,  qida 
bitkilərindən  istifadə  edilmə  yolları,  tikinti,  geyim,  boyaq  və  məişət  işlərində  milli  etnobioloji  
xüsusiyyətlərə  malik  tarixi  sərvət  yaratmışlar.  Həmçinin  boyaqçılıq  sahəsində  mühüm  tarixi 
təcrübələr, adət-ənənələr qazanmışlar [1] . 
   Yaşlı  toxucuların  məlumatına  görə  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında  yaşayanlar  hələ 
qədim  zamanlardan  bitkilərdən  boyaq  maddəsi  əldə  etməyin  sirlərinə  bələd  olmuşlar.  Naxçıvan 
xalçaları üçün səciyyəvi olan qırmızı rəng, əsasən, “qızıl boya” adlanan boyaq bitkisindən alınırdı. 
Burada həm yabanı, həm də mədəni boyaq bitkiləri geniş yayılmışdır. Boyaq bitkisinin hündürlüyü 
bir metrə qədər olur, müxtəlif çalarlı çiçəklər açır. Torpaq altında qalan hissəsi isə iki metrdən uzun 
kök  atır  ki,  boyaq  maddəsi  məhz  bu  köklərdən  alınır.  Xalça  ustaları  və  küp  boyaqçıları  ondan 
qırmızı  rəngin  müxtəlif  çalarlarını  əldə  edirdi.  Sarı  rəng  baldırğan,  alma  qabığı,  əncir  və  ağ  tut 
yarpağından alınırdı. Yaşıl rəng isə əncir və tut yarpaqlarından alınan sarı rəngdən sonra “indiqo” 
adlanan boyağa salma üsulu ilə alınırdı [3].  
Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  florasında  yayılan  boyaq  bitkiləri  demək  olar  ki,  öyrənil-
məmişdir.  Bunu səbəblərdən muxtar respublika florasında yayılan boyaq bitkilərini öyrənməsi ak-
tual problemlər sırasındadır. Biz bu bitkilərin  etnobotaniki isiqamətdə tədqiqi sahəsində elmi-təd-
qiqat işləri aparırıq. Araşdırmalar və tədqiqatlar nəticəsində müxtəlif növ bitkilərdən sarı, qırmızı, 
göy, bənövşəyi, qara, qəhvəyi, yaşıl və digər
 
rənglərin alındığı müəyyənləşdirilmişdir [2, 6].  
 
Qırmızı rəng verən bitkilər 
Qırmızı rəng, xüsusilə tünd qırmızı çalar tez-tez xalçaların əsas fonunda işləndiyindən xalça  
işlərində çox vacibdir. Aşağıda göstərilən bitkilər qırmızı rəng mənbələridir [5, 7]. 
1.  Rubia  tinctorum  L.  –  Boyaq  boyaqotu.  Boyaqotukimilər  (Rubiaceae  Juss.)  fəsiləsinin 
boyaqotu (Rubia L.) cinsinə daxildir. Çoxillk ot bitkisi olub, az və ya çox dərəcədə tüklü, güclü kök 
sisteminə malik, torpağın dərinliyinə qədər üfüqi xətt boyunca gedə bilən kökümsovlardan ibarətdir. 
Gövdəsi  budaqlanan,  zəncir  halqasına  bənzər,  dördtilli,  kənar  hüdudu  boyunca  tikanlı  nahamar 
olub, uzunluğu 2 m-ə qədərdir. Buğumarası qısa yarpaqlar arasında yerləşir. Çiçək köbəsində olan 
yarpaqları  4-6  ədəd,  neştərşəkilli,  ellipsvari  və  ya  yumurtavari  olub,  əsasından  daralmış  qısa, 
saplaqlı,  kənarları  boyunca  damarlı  və  tikanlıdır.  Çiçəkləri  kiçik,  yaşılımtıl-sarı,  5  dişcikli,  çiçək 
tacı düzgün,  yarpaqla örtülmüş çoxlu çiçəkləri süpürgəvari çiçək qrupunda toplanmışdır. Meyvəsi 
şirəli, bir və ya ikitoxumlu, qara rəngli olub, soku qırmızı rənglidir. İyun-iyul aylarında çiçəkləyir, 

---