Elmi redaktor: Rəyçilər: Qurbanzadə A. A. coğrafiya elmləri doktoru, professor
Yüklə 3,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
liyyat sistemləri, suvarma kanalları və s. səbəb olmuşdur. İkincisi, dağ-mədən, emal sənayesinin, kənd təsəiTÜfatı müəssisələrinin, şəhər və kommunal təsərrüfatlarının tullantıları ilə torpaqlann korlanmasıdır. Üçüncüsü regionda torpaqlann təbii yollarla korlanmasıdır. Yəni torpaqlann külək, su eroziyası, sellər, daşqınlar, sürüşmələr, şoranlaşma və s. üzündən sıradan çıxmasıdır. Həmçinin Kiçik Qafqazın subalp və alp çəmənliklərində və digər ərazilərində otlaqlardan uzun müddət istifadə edilməsi nəticəsində geniş ərazidə yararlı torpaqlar korlanır. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, regionda korlanmış torpaqların rekultivasiyası, eroziya proseslərinə qarşı aparılan tədbirlər aşağı səviyyədədir. Azərbaycanın digər dağlıq ərazilərindən fərqli olaraq Kiçik Qafqaz regionu daha çox mənimsənilmişdir. Buna görə də burada torpaq eroziyası, dağ və dağətəyi zonalarda torpaq sürüşmələrinə qarşı tədbirlər görmək, dağ və dağətəyi zonalarda terraslar yaratmaq, yamacların ekspozisiyasına uyğun torpaqları düzgün becərmək, suvarmanın düzgün aparılmasına nail olmaq lazmdır. Tədqiq edilən regionun qarşısında duran əsas iqtisadi-ekoloji problemlərdən biri də meşə fondunun kompleks istifadə edilməsi və mühafizəsidir. Kiçik Qafqaz regionunun təbii bitki örtüyü olduqca zəngindir. Ərazidə Eldar şamı, Qarabağ dağ laləsi nadir bitki növlərindən sayılır. Meşə təsərrüfatı regionunun iqtisadiyyatında əhəmiyyətli sahələrdən biridir. Burada ən çox dağ meşələridir, əsasən Kiçik Qafqaz dağlarının yamaclarında yerləşir. Meşələr içərisində əsasən enli- yarpaqlı meşələr üstünlük təşkil edir. Meşə ehtiyatı ən çox Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində və Gədəbəy rayonundadır, hər hektara orta hesabla 150-160 m^ düşür. Regionun meşələri üçün fıstıq, cökə, palıd ağacları xarakterikdir. Kiçik Qafqaz regionunun meşələri əsasən torpaqqomyucu, su- qoruyucu əhəmiyyətə malikdir. Regionun 260 mdn hektardan artıq meşəsi erməni işğalı altındadır. Ağdərə və Xankəndi rayonlarında hündür gövdəli palıd meşələri, Kəlbəcərdə adı “Qırmızı kitab”a düşən ayı fındığı mebel və parket üçün əvəzedilməz ehtiyatlardır 271 ki, bunlar da erməni işğalçılarının əlindədir. Ərazidə meşə ehtiyatları, regionun iqtisadi rayonlarının sosial- iqtisadi inkişafında mühüm rol oynayacaqdır. Burada olan kefıyyətli oduncaq qiymətli məhsullar istehsal etmək üçün istifadə edilə bilər. Bu da gələcəkdə yeni iş yerlərinin yaradılmasına və əhalinin başqa rayonlara miqrasiyasının qarşısının alınmasına imkan yaradacaqdır. Aparılan müşahidələr göstərir ki, hazırda regionun bəzi rayonlarında meşə resurslarından qanunsuz istifadə edilməsi nəticəsində ekoloji problemlər yaranmışdır. Bununla əlaqədar regionun ərazisində meşələrin qorunması və bərpa edilməsi xüsusi diqqət tələb edir. Məhz buna görə də Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən respublikada “Meşələrin bərpa edilməsi və artmlmasma dair Milli Proqram” hazırlanmışdır. Tədqiq edilən regionun mühüm təbii sərvətlərindən biri də rekreasiya ehtiyatlarıdır. Kiçik Qafqaz özünün dünyanı heyrətə gətirən nadir təbiət abidələrinə, balneoloji əhəmiyyətli mineral sulara, müalicəvi Naftalan neftinə, tarixi-mədəni abidələrə, müxtəlif turizm marşrutlarına, istirahət yerlərinə, göllərə, sərin bulaqlara, təbiət mənzərələrinə və s. malikdir. Göygöl və onun ətrafında olan gölləri beynəlxalq əhəmiyyətli turizm-istirahət mərkəzlərinə çevirmək üçün böyük imkanlar vardır. Naftalanda müalicəvi neftin dünya şöhrəti hələ keçən əsrin 30-eu illərindən məlumdur. Kəlbəcərin İstisusu, Şuşanın dağ iqlimi əhəmiyyətinə görə hamını özünə valeh edir. Regionun Naxçıvan ərazisində Vayxır bulağı. Batabat gölü olduqca böyük rekreasiya əhəmiyyətinə malikdir. Burada beynəlxalq əhəmi}^ətli dağ-istirahət kompleksi yaratmaq çox əlverişlidir, çünki buranın Türkiyə vasitəsilə Avropaya yaxınlığı onun əhəmiyyətini misilsiz edir. Həm də bu rayonda əmək ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməsinə imkan yaradar, əhalinin başqa ölkələrə axınının qarşısını alar. Əlavə olaraq onu da qeyd etmək istərdik ki, regionda kurort- turizm sənayesinin inkişaf etdirilməsilə əlaqədar ölkəyə və regiona çoxlu gəlir verən turistlər meşələrə, təbii landşafta, tarixi yerlərə 272 böyük ziyan vururlar. Yəni çayların, göllərin, bulaqların ətrafı korlanır, istirahət yerləri çirkləndirilir, meşələrdə yanğınlar törədilir, mürəkkəb iqtisadi-ekoloji situasiya yaranır. Fikrimizcə, kurort-turizm sənayesi inkişaf etdirildikcə, təbii mühitin korlanmasının qarşısının alınması tədbirləri paralel aparılmalıdır. Kiçik Qafqaz regionunun iqtisadi-ekoloji tədqiqi göstərir ki, onun sosial-iqtisadi inkişafı ərazinin mənimsənilməsinin xarakterinə, məskunlaşmanın formalaşmasına təsir göstərir. Burada yaradılan sənaye obyektləri, ərazidən keçən tranzit yollar regionun intensiv məskunlaşmasına səbəb olacaq və əhalinin ölkənin paytaxtına və digər xarici ölkələrə axınının qarşısını alacaqdır. Bununla yanaşı, tədqiqatlar göstərir ki, ərazidə məskunlaşma sistemlərinin inkişafı və ərazi-istehsal komplekslərinin, sənaye qov- şaqlannın intensiv formalaşması unikal bioloji resursların keyfiyyətcə pisləşməsini, ekosistemin korlanmasını və deqradasiyaya uğramış sahələrini genişləndirə bilər. Buna görə də regionun ekoloji proqramı ölkənin regionlarının sosial-iqtisadi inkişafının Dövlət Proqramına müvafiq qurulmalıdır. Kiçik Qafqaz regionunda ətraf mühitə intensiv təsirin gərginliyinə görə, Gəncə-Qazax iqtisadi-coğrafi rayonu seçilir. Rayonda gərgin iqtisadi-ekoloji problemləri yaradan mənbələri Daşkəsəndə dəmir filizinin, Zəylikdə alunitin, Xoşbulaqda mərmərin. Qazaxda Daş Salahlı bentonit (gilabı) gilinin, Gədəbəydə qızıl hasilatının mədənləri təşkil edir. Həddi-hüdudu gözlənməyən təsirlərin nəticəsində su və torpaq resursları keyfiyyətcə tükənmə dərəcəsinə çatır. Rayonun bəzi yerlərində çay mənbəsinin yaxınlığında meşələrin qırılması nəticəsində çayların hidroloji rejimi dəyişir, su ehtiyatı azalır və bəzən də çaylar quruyur. Tədqiq edilən ərazinin təsərrüfat cəhətdən mənimsənilməsilə əlaqədar ətraf mühitin mühafizəsi rayonun inkişafının sosial-iqtisadi proqramının ən mühüm aspektlərindən biri olmalıdır. Çünki rayon Gəncə-Daşkəsən ərazi-istehsal kompleksi kimi formalaşan sənaye qovşağı ətrafında olduğu üçün burada təbii mühitə yüksək bağlılıq müşahidə edilir. Həm də rayon ərazisinin uzun məsafədə işğalçı Ermənistan 273 Yüklə 3,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|