Elmi redaktor: Rəyçilər: Qurbanzadə A. A. coğrafiya elmləri doktoru, professor
Yüklə 3,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
iqtisadi-ekoloji problemlərinin həllində mühüm rol oynayan məsələdir. Aparılan araşdırmalar göstərir ki, Gəncə-Qazax iqtisadi rayonunda mineral-xammal ehtiyatlarının cəmlənməsi Gəncədə, Daşkəsəndə ağır sənaye komplekslərinin yaranmasına şərait yaratmışdır. Ətraf mühitin mühafizəsi məqsədilə sənaye müəssisələri ilə mineral xammal ehtiyatları və tərkibində faydalı elementlərlə zəngin olan təkrar xammal və tullantılardan səmərəli istifadə etmək lazımdır. ETT-nin müasir şəraitində təkrar xammal və tullantılar, müəssisələrin mühüm xammal mənbəyini təşkil edir. Gəncə-Qazax iqtisadi rayonunda mineral xammal ehtiyatlarından məqsədəuyğun istifadə öz növbəsində əmək ehtiyatlarından səmərəli istifadə etməklə qeyri-neft sektorunun sürətli inkişafının təmin edilməsindən asılıdır. İqtisadi rayonda əhalinin əsas cəmləşdiyi ərazi Gəncə-Qazax maili düzənliyidir. Həmçinin rayonun iqtisadi potensialı və sosial infrastrukturları burada yerləşir. Qeyd edilən iqtisadi rayonun təbii potensialından səmərəli, kompleks istifadə edilməsinin əsas şərtlərindən biri istehsalın sahə və ərazi strukturları ilə düzgün yerləşdirilməsindən texniki-iqtisadi, demoqrafik cəhətdən müvafiq sahələr arasında iqtisadi-texnoloji əlaqələrin düzgün təşkilindən əmək, maddi və maliyyə ehtiyatla- nndan istifadə edilməsindən çox asılıdır. Araşdırmalar göstərir ki, iqtisadi rayonda ən çox əhalinin Gəncə-Qazax maili düzənliyində yerləşməsi ilə əlaqədar burada əmək ehtiyatlarının artıqlığına səbəb olmuşdur [29]. Ərazidə əmək ehti- yatlarının dayanıqlığını saxlamaq məqsədilə burada yerli faydalı qazıntılardan istifadə edilməsi ilə əmək tutumlu sənaye sahələrinin inkişafını təmin etmək tələb olunur. Sözsüz ki, belə sənaye sahələri yaradıldıqda işçilərin mənzil-kommunal xidmətinə bir çox kənd təsərrüfatı və yeyinti sənaye məhsullanna tələbat artacaqdır. Bununla əlaqədar torpaq, su, bitki və başqa ehtiyatlardan istifadə artacaqdır. Nəticədə ərazidə müəyyən iqtisadi-ekoloji problemlərin yaranması qarşıya çıxacaqdır. Əldə edilən məlumatların təhlili göstərir ki, əlverişli ekoloji şə 277 raitə malik Gəncə-Qazax maili düzənliyində yerli təbii ehtiyatlardan səmərəli və kompleks istifadə etməklə müasir istehsal kompleksi yaratmaq çox əhəmiyyətli olar. Bunun üçün mineral xammallardan kompleks istifadə edən əlaqəli istehsal sahələri yaratmaqla, ekoloji şəraitin təmizliyini təmin edən metallurgiya-kimya kompleksinin yaradılması vacibdir. Bundan başqa ekoloji tarazlığı saxlamaq məqsədilə suya, yanacağa qənaət edən tullantısız istehsal strukturlarının ərazi təşkili çox əhəmİ3^ətlidir. Gəncə-Qazax iqtisadi rayonu üçün su təsərrüfatı problemləri müasir dövrdə çox aktual məsələdir. Rayonda məhsuldar qüvvələrin inkişafı su ehtiyatlanndan istifadəni artırmışdır. İqtisadi rayonda çay şəbəkəsi kifayət qədər yaxşı inkişaf etmişdir. Rayonun çay şəbəkəsi Xəzər hövzəsinə daxildir. Kür çayına tökülən və onun Murovdağ və Şahdağ silsilələrindən başlanan qollarından ibarətdir. Zəyəmçay, Gəncəçay, Şəmkirçay, Kürəkçay, Qoşqarçay, Tovuz- çay, Axmcaçay, Ağstafaçay və s. çayların suyundan çox istifadə edilir. Bu rayonun səth sularının illik axımı 456 mln. m^ təşkil edir. Bundan başqa o, 476 mln. m^ yeraltı su ehtiyatlarına malikdir. Çay sularının çirklənmədən mühafizəsi bütövlükdə Gəncə- Qazax iqtisadi rayonunda su təsərrüfatı problemlərinin həllinin yalnız bir hissəsidir. Rayonun Gəncə-Qazax maili düzənliyində məhsuldar şabalıdı və açıq şabalıdı torpaqların geniş yayılması, burada kənd təsərrüfatının inkişafına böyük imkanlar açır. Lakin isti iqlim, rütubət çatışmazlığı suvarma əkinçiliyinə səbəb olmuşdur. Gələcəkdə süni suvannanm tələbatı ilə əlaqədar su istehlakının həcminin mühüm dərəcədə artımı gözlənilir. Bunun nəticəsində suvarma əkinçiliyi əsas su istehlakçısıdır. Ərazidə axan çayların, həmçinin Şəmkir, Yenikənd, Ağstafaçay, Coğaz su anbarlarının suyundan su- vannada geniş istifadə edilir. Hazırda iqtisadi rayonda ən iri su istehlakçısı metallurgiya (qara və əlvan), bir sıra dağ-mədən müəssisələri və digər sənaye sahələridir. Daşkəsən filiz-saflaşdırma kombinatı, filizin nəm emalı zamanı böyük miqdarda sudan istifadə edir. Həmçinin rayonda fəali>’yət göstərən istilik-elektrik stansiyaları çoxlu su işlədir. Ha- 278 zırda şirin suyun əsas istehlakçısı kənd təsərrüfatı olmaqla yanaşı Gəncə və digər yaşayış məntəqələrində su təchizatının yaxşılaşdırılması üzrə xeyli işlər görülür. Əgər suyun əsas hissəsinin sənayedə istifadə edildiyini nəzərə alsaq, onda belə nəticəyə gələrik ki, gələcəkdə Gəncədə su çatışmayacaq. Hazırda rayonun müasir su təchizatı sistemi Gəncənin, Daşkəsənin və digər yaşayış məntəqələrinin sənaye və kənd təsərrüfatı sahələrinin suya artan tələbatını təmin etmir. Lakin burada su təchizatı sistemini genişləndirmək üçün böyük potensial imkanlar mövcuddur. Baxmayaraq ki, rayonda müəyyən istehsal sahələri üzrə su təchizatında müəyyən işlər görülür, xüsusilə dövriyyəli su təchizatının tətbiqi bu istehsal sahələrinin bəziləri, xüsusilə metallurgiya su resurslarının keyfiyyətcə tükənməsinə şərait yaradır. Bu problemin həllinin əsas yolu, suyun təmizlənməsinin texnologiyasının təkmilləşdirilməsi ilə əlaqədardır. Bununla yanaşı onu da qeyd etmək lazımdır ki, dağ-mədən və metallurgiya sənayesinin inkişaf etdiyi Gəncə-Daşkəsən iqtisadi- ekoloji rayonunda atmosferin mühafizəsi olduqca aktual problemdir. Buna görə də itkilərin və tullantıların hərtərəfli azaldılması məqsədilə gələcəkdə texnoloji proseslərin təkmilləşdirilməsi üzrə tədbirlər qəbul edilib. Məsələn, Gəncə alüminium zavodunun alunit xammalından səmərəli istifadə edilməsi üzrə böyük işlər görülür. Burada atmosferə tullantı kimi atılan bir çox kimyəvi birləşmələrdən istifadə edərək bir sıra istehsallar hələ sovet dövründə yaradılmışdır. Hazırda alüminium zavodunda yenidən bir çox istehsalların yaradılması üzrə işlər görülür. Bütün bunlar atmosferin, həmçinin torpaq və su hövzələrinin çirklənməsini azaldar və ləğv edilməsinə şərait yaradar. Qeyd edildiyi kimi su resurslarının, o cümlədən, yeraltı su resurslarının rayonun ərazisi üzrə qeyri-bərabər paylanması bir sıra şəhərlərin və digər yaşayış məntəqələrinin su təchizatında müəyyən çətinliklər yaradır və su tutumlu istehsalın inkişafını ləngidir. Bununla əlaqədar rayonun su təchizatında kanallar (Ağstafa kanalı) və su kəmərləri (Ağsu, Gəncə və s.) böyük köməklik göstərir. Ha 279 Yüklə 3,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|