Ərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası
Yüklə 3,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
Qeydl ər, şərhlər və monoqrafik məlumat 450 f
arasında bir хətt-hüdud, müəyyən bir mərz çəkmiş kimi görünür. Onun parlaq yaradıcılığı bütün Orta və Yaхın Şərq və хüsusilə azəri klassik musiqisinin yeni t əcəddüt sayəsində Yaхın və Orta Şərq musiqi klassikası özünün bütün elmi-n əzəri əsaslarını müəyyənləşdirib qayda-qanuna salmış, onun m əntiqi üsullarını, estetik prinsiplərini, emosional məzmununu, musiqid ə bədii ifadə vasitələrinin məcmusunu və nəhayət musiqi əsərlərinin büny əsini təşkil edən forma cəhətlərinin (ləhn, ahəng vəzn, üsul və sairə) mahiyy ətini bəlliləşdirib təsbit edə bilmişdir. Müxt əlif xalqların ayrı-ayrı tarixi dövrlərdə yetişdirdiyi dahi s ənətkarlar kimi, Urməvinin də öz doğma xalqının musiqi sənətində tapıb aşkara çıxardığı vacib və səciyyəvi cəhətlər Şərq xalqları üçün də küll halında böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir. Urməvinin yaradıcılıq üslubu və onun n əzəri məsələlərə yanaşma üsulu (mən, heç çəkinmədən bunu elmi metodologiya adlandıra bilərəm) musiqi sənətinin ən ümdə cəhətlərinin düzgün v
ə dəqiq surətdə şərh və təhlili işinə sonralar da çox böyük kömək göst
ərmişdir. Farabi v ə ibn-Sinanın musiqi yaradıcılığına böyük hörmət bəsləyən v ə bu dahi simaların musiqi sənətinə dair elmi-nəzəri görüşlərini ən ciddi sur ətdə öyrənib mənimsəyən Urməvi eyni zamanda sitayişkarı olduğu bu iki n əhəng simanın ayrı-ayrı elmi müddəaları ilə razı olmadığını da gizlətmir. Burada o, xüsusi il ə Farabinin Platon (Əflatun) fəlsəfəsindən gələn bəzi idealist görüşlərini kəskin surətdə tənqid edir. Əsərlərində Farabini “imam”, “şeyx”, “böyük ustad” və “müəllim” kimi yüksək ünvanlarla adlandıran və onun bir çox d əyərli mülahizələrini vəsf və tərif edən Urməvi eyni zamanda Farabinin b əzi sadəlövh fikirlərinə qarşı heç də laqeyd qalmayıb bunları yeri g əldikcə tənqid etməkdən çəkinmir. Q ərbi Avropanın görkəmli musiqi tarixçilərindən Rafael Kizevetter (1778-1850) t ərəfindən “Şərqin Tsarlinosu” 58 dey
ə adlandırılan 59 S əfiəddin Urm
əvi Şərq musiqi aləmində heç də müəyyən bir məktəbin, ya da məlum
58
alimi v ə bəstəkarıdır. Mütərəqqi musiqi nəzəriyyəçisi оlan Tsarlinо harmоniya еlminin banisi sayılır. 59 R. Kiеsеwеttеr. Diе Musik dеr Arabеr. Lеipzig, 1842, p.13 Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 451
bir c ərəyanın müti müaqibi olmamışdır. Son dərəcə həssas yaradıcılıq qabiliyy ətinə, eləcə də müxtəlif bədii təəssüratı nəfis tərzdə ifadə etmək istedadına malik olan Urməvi görüb eşitdiyi hər bir maraqlı hadisəni, öyr
əndiyi hər bir məlumatı özünə məxsus üslub ilə yenidən qiymətləndirir v ə qavradığı hər faydalı bilikdən öz müstəqil və orijinal elmi nəticələri üçün s əmərəli surətdə istifadə edir.
Yaxın Şərq xalqları musiqisinin tarix və nəzəriyyəsini təlif işində böyük s əy göstərən Qərbi Avropa musiqi alimləri Yaxın və Orta Şərq xalqları musiqi tarixi üzrə müəyyən etdikləri dövrləndirmədə (tarixi ayrı- ayrı dövrlərə bölmə işində) “Sistemçilər məktəbi” deyə xüsusi olaraq adlandırdıqları çox mühüm tarixi dövrün birinci və həm də ən görkəmli nümay
əndəsi kimi məhz Urməvini nəzərdə tuturlar. XIII
əsrdə, bütün Orta və Yaxın Şərq ölkələrinin təxribatçı monqol köç
əri-feodal qoşunları tərəfindən amansız surətdə talan edildiyi dövrdə yaşayıb yaradan Urməvi əsərlərinin azəri musiqi tarixində şərəfli yeri var.
S
əfiəddin Əbdülmömin ibn Yusif ibn Faxir Urməvi 1230-cu ildə Az ərbaycanın qədim mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan Urmiya şəhərində anadan olmuşdur.
İbtidai təhsilini Urmiyanın Böyük məscidi yanındakı mədrəsədə alan Urm əvi eyni zamanda musiqi sənəti ilə də yaxından maraqlanır, hələ gənc yaşlarından ud çalmağa başlayır. Lakin hər şeylə maraqlanan, hər şeyi bilm
ək istəyən gənc Səfiəddinin əsil ürək arzusu mütəbəhhir, yəni dərin bilikli adam (b əhrülulum) olmaq idi. Bunun üçün o, yaşadığı dövrün t ələbinə görə fəlsəfə, məntiq, tibb, riyaziyyat, elm-fələk (ya da elm-nücum- astronomiya), fizika, kimya, musiqi – bütün bu elml sahibi olmalı idi. Bu məqsədə nail olmaq üçün hər şeydən əvvəl ərəb dilinə mük
əmməl yiyələnmək lazım idi. Çünki o vaxt bütün müsəlman Şərqində, o cüml
ədən Azərbaycanda da elmi əsərlər bir qayda olaraq, ümumiyyətlə, ərəb dilində yazılırdı. Bu dil həm rəsmi dövlət dili, həm də elm və fənn dili kimi q əbul olunmuşdu. Latın dilinin Orta əsr Qərbi Avropa ölkələrində tutduğu mövqe kimi, ərəb dili də həmin dövrdə, Yaxın Şərq xalqlarının, o cüml
ədən Azərbaycan xalqının mədəni həyatında eyni hakim mövqeyi Yüklə 3,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|