Ərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası
Yüklə 3,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
Qeydl ər, şərhlər və monoqrafik məlumat 452 tutmuşdu. 60 Urm
əvinin yaşadığı Abbasilər dövründə də ərəb dili öz hakim mövqeyini saxlamaqda davam edirdi. Odur ki, ömrünü, h əyatını elmə, s ənətə həsr etmək əzmində olan Urməvi də istər-istəməz ərəb dilinə mük əmməl surətdə yiyələnməli idi. Dig ər tərəfdən, gənc, lakin fərasətli və fikriaçıq Səfiəddin yaxşı bilirdi ki, o, öz görüş üfüqünü, fəhm və bilik dairəsini həqiqətən kamil s əviyyəyə çatdırmaq və fəzilətini sözün əsil mənasında bir əllamə, bir ensiklopedist d ərəcəsinə qaldırmaq istəyirsə, hikmət, nücum, riyaziyyat, m əntiq, musiqi elmlərini mümkün qədər dərindən mənimsəməlidir. Bu iş üçün is ə başlıca olaraq ərəb alimlərinin məlum əsərlərindən əlavə, ilk m ənbələrdən də geniş istifadə etmək zəruri şərtlərdən biri idi. Burada əsas m ənbə isə qədim yunan alimlərinin əsərlərindən ibarətdir. Urmiya hər nə q ədər özlüyündə mədəniyyət mərkəzi olsa da, bu cəhətdən şübhəsiz Bağdada çata bilməzdi. M
əlumdur ki, hələ Abbasilər xilafətinin əsas banisi sayılan 61 x əlifə əl-Mənsurun (754-775) hakimiyyəti zamanından başlayaraq onun saldığı Bağdad şəhərində təsis olunmuş “Elmlər evi” qədim yunan elm-fənn və f əlsəfə kitabları geniş miqyasda ərəb dilinə tərcümə edilməkdə idi. Əl- M ənsurdan sonra gələn xəlifə Mömin (813-833) və xəlifə Vasiq (842-847) dövründ ə əlavə olaraq, həm də İran və Hind mədəniyyətinin nailiyyətləri də ətraflı surətdə öyrənilirdi 62 . O zaman Bağdadda olan mədəniyyət ocaqlarından “Fəlsəfə evi” adlanan kitabxanada çalışan xəttatlar qədim yunan dilind ən ərəbcəyə tərcümə olunmuş əsərlərin üzünü köçürürdülər.
*** Görk əmli Hollandiya ərəbşünası de Bur (T.Y. de Boer, 1866-1942) q ədim yunan elm-fənn kitablarının Abbasilər dövründə ərəb dilinə tərcüməsi m əsələsinə dair yazdığı böyük məqaləsində 63
60 Az ərbaycan tariхi, I cild, Azərbaycan SSR ЕA Nəşriyyatı, Bakı, 1958, səh.143; Az ərbaycan ədəbiyyatı tariхi, I cild, Bakı, 1960, səh.41-42. 61
Беляев Е.А. Арабы, Ислам и арабский халифат в раннее средневековье. Изд-во “ Наука”, М., 1965, стр. 213. 62 Yen
ə orada, səh. 215-217. 63 Enzyklopädie dеs Islam, Lеyden, I, s.450-451 Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 453
verir. O, X əsr məşhur ərəb biblioqrafı ən-Nədimin 64
alman ərəbşünası Q.L.Flüqel (1802-1870) tərəfindən Almaniyada nəşr olunmuş nüsxəsi 65 ; m əşhur ispan-ərəb alimi Əhməd ibn Məhəmməd ibn Əhməd əl-Maqqari ət-Tilimsaninin (1591-1632) “Əndəlisin təzə budağından qoxuyan ətir və onun ədibi Lisan-əddin ibn-əl-Xatib haqqında rəvayət” kitabının II hissəsi və başqa mənbələrdən topladığı səhih məlumat əsasında q ədim yunan elm və fənni üzə əsərlərin ərəbcə olan biblioqrafiyasını tərtib etmişdir. Həmin biblioqrafiyadan aydın surətdə məlum olur ki, Orta əsərlərdə xüsusi ilə Bağdadda ərəb dilinə tərcümə edilən qədim yunan alimi v ə mütəfəkkirləri əsərlərinin sayı çox-çoxdur. Ərəbistanda qədim yunan elmi əsərlərin tərcümə və yayılması tarixi görkəmli sovet şərqşünası akademik İ.Y.Kraçkovski (1883-1951) tərəfindən olduqca geniş və dəqiq işlənmişdir 66 . *** Urm
əvi qarşısına qoyduğu əsas həyat hədəfinə nail olmaq üçün mütl
əq Bağdada getməli idi. Tarix Urməvinin bütün ailəliklə, yoxsa tək özününmü Bağdada getdiyi haqqında aydın bir məlumat vermir. Lakin burası məlumdur ki, Urməvi Bağdadda az zaman ərzində nəinki lazımi elm v ə fənləri mənimsəyir, eləcə də əlavə hünərlər, o cümlədən xəttatlıq sənəti üzr ə də böyük müvəffəqiyyətlər əldə edir. İnsanlar hər bir yazılı əsəri çoxlu miqdarda nəşr etmək üçün hələ çap maşınlarını icad etməzdən əvvəl yazıların üzünü yalnız əllə yazıb köçürməli
64
Əbül-Fərəc Məhəmməd ibn Isaq ən-Nədim əl-Varraq əl-Bağdadi (995-ci ildə ölmüşdür) Bağdadda yaşayan bir əntiqəçinin оğludur. Əntiq kitablar almaq məqsədi ilə ən-Nədim atası il ə bərabər Ərəbistanın bir çох şəhərlərini gəzmiş, nadir tapılan qiymətli kitablar tоplamışdır. Tərtib еtdiyi “Əl-Fеhrist” bibliоqrafik məcəlləsinin müqəddiməsində: “Ərəb dilind
ə оlan kitabların mükəmməl siyahısı, tədrisi və şərhidir” sözlərini yazmışdır.
Ən Nədimdən sоnra gələn Şərq bibliоqrafları öz əsərlərində tеz-tеz “əl-Fеhrist”ə müraci
ət еtmişlər. Tariх göstərir ki, kitabşünaslıq üzrə bu qiymətli əsər “İslamın birinci dörd
əsrindəki еlm və ədəbiyyat haqqında həmişəlik оlaraq əsas məlumat mənbəyi kimi daim yaşayacaqdır”. (В.Бартольд. “Мусульманский мир”, Сочинения, т.VI, стр.255; З.М.Буниятов. Обзор источников по истории Азербайджана. Изд-во АН Азерб.ССР, Баку, 1964, стр.15-16). 65 Kitab al-Fihrist. Mit Anmerküngen hrsg.von G.Flügel Nach desen Tode besorgt von J.Roediger und A.Müller, Leipzig, 1871-1872, s.266, 269, 270 66
И.Ю.Крачковский. Избранные сочинения. Том II, стр. 582-584, Том IV, стр. 75-115. Yüklə 3,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|