Ərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası
Yüklə 3,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
Qeydl ər, şərhlər və monoqrafik məlumat 458 musiqisinin (v ə hətta ümumiyyətlə küll halında bütün dünyada musiqi s ənətinin) güya qədim Yunan musiqi sistemi əsasında yaradıldığı fikrini irəli sür ən iddiaya tez-tez təsadüf edilir. H əmin kitablarda musiqinin möcüzanə surətdə, həm də tək bir nəfər yunan alimi (Fisaqors) t ərəfindən “icad” edilməsi, musiqi vasitəsilə sehr, cadu v ə hipnoz işində yenə də yunan fiolosofları Əflatun və Ərəstunun fövq əladə məharəti haqqında əfsanələrin böyük şairlərin əsərlərində öz bədii ifad əsini (Nizami) tapması da şübhəsiz ki, çox səciyyəvidir. Musiqi s ənətinin yaradılışı və sonradan nəzəriyyəsi üzrə yunan filosoflarına aid edilən bu prioritet (“haqq-təqəddüm”, “ouvləviyyət” - birincilik) haqqında bütün fərziyyə və mülahizələr göstərir ki, Yaxın və Orta Şərq musiqi alimləri öz yazılarında qədim yunan filosoflarının musiqi n əzəriyyələrini yüksək qiymətləndirmiş və öz elmi kitablarında həmin n əzəriyyələrin təsirini əks etdirmişlər. Lakin bununla b ərabər bir qədim yunan musiqiçisinin kök quruluşu, s əsdüzümü sistemi, məqamlar tərkibi ilə Yaxın və Orta Şərq xalqları musiqisinin əsasını təşkil edən məqamları, onların özünə məxsus səsdüzümü əsasında qurulan ən sadə mahnı intonasiyaları rüşeymini və ümumiyyətlə, yunan musiqi dili il ə muğamat və avazata əsaslanan Şərq xalqları musiqi dilini (şübhəsiz ki, hər xalqın ayrılıqda musiqi ləhcəsindəki milli xüsusiyyəti n əzərdən qaçırmadan) müqayisə etmiş olsaq, bunların arasında tam mənası il ə ümumi və müştərək olan cəhətlər tapa bilmərik. Həm də burada əsil m əsələ yalnız səsdüzümlərinin və kök, məqamlar quruluşu üzrə olan ümumilikd ə deyil, çünki səsdüzümünün bir-birinə bənzəyişi yaxud tamamil ə başqa-başqa olması hələ heç də, iki xalqın musiqi mədəniyyətinin qarşılıqlı əlaqəsi haqqında hökm verməyə və nəticə çıxartmağa əsas ola bilm
əz. 79
Burada oxşarlıq ilə müxtəliflik hər iki musiqi dilinin “lüğət t ərkibi”, intonasiyalanma xüsusiyyətindədir. Bu xüsusiyyət isə müəyyən obyektiv s əbəblər, tarixi, coğrafi, ictimai-mədəni, ədəbi məktəb, dil ahəngi v ə şeir üsulları və daha bir çox başqa amillərlə əlaqədar şəraitdə və həmin amill ərdən asılı olaraq yaradılır.
79
Х.S.Kuşnayrоv. Göstərilən əsəri, səh.316. Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 459
B əs belə olan surətdə qədim yunan filosoflarının musiqi mülahiz ələrinin Yaxın və Orta Şərq musiqi alimləri tərəfindən bu qədər yüks ək qiymətləndirilməsi musiqi sənətinin ən ibtida “icadını” belə qədim yunan aliml ərinə aid edilməsi kimi tarixən tamamilə əsassız və mahiyyəti etibarı ilə xurafatdan başqa bir şey olmayan müddəalar nədən irəli g əlmişdir? Bilindiyi kimi, h ələ eramızdan çox-çox əvvəl Yunanıstan incəsənət v ə ədəbiyyatın, fəlsəfə və hikmətin inkişafı işində çox mühüm mövqe tutmuşdur. Aralıq dənizi sahilində yerləşən bütün başqa dövlətlərə nisbətən m əhz Yunanıstanda bədii mədəniyyət çox tərəqqi edib yüksək mərhələyə çata bilmişdi. Quldarlıq istehsalatı üsulu ilə qədim Yunanıstanın ictimai quruluşu başqa Şərq ölkələrinə nisbətən xeyli yüksək səviyyədə dururdu. İstismar olunan qulların say etibarı ilə çoxluğu, əkinçilik işindəki müəyyən ir əliləmələr, istehsalatın müxtəlif sahələri və başqa bu kimi ictimai h əyatdakı ayrı-ayrı cəhətlər qəbiləçilik quruluşunun pozulması ilə bərabər, sinfi ziddiyy ətlərin də kəskinləşməsinə səbəb olmuşdu. Kənd icmaları kübarlarla geniş zəhmətkeş xalq kütləsi arasındakı kəskin sinfi toqquşmalar meydanına çevrilmişdi. Eyni zamanda qədim yunan quldarlıq dövləti, əhatə etdiyi öz geniş həcmi və məzmunu etibarı ilə, çox zəngin bir mədəniyyət yaratmağa müvəffəq olmuşdu. Karl Marksın göstərdiyi kimi, qədim yunan s ənətkarlarının dəyərli yaradıcılıq nailiyyətləri “hələ də bizə bədii zövq verm əkdə davam edir və müəyyən dərəcədə meyar və çatıla bilinməz bir nümun ə kimi yaşayır”. 80 Bu
əsərlər bəşəriyyətin bədii sənət xəzinəsinin ən göz
əl və qiymətli inciləri kimi dünya xalqlarının mədəni həyatında görkəmli yer tutur. Tarix göst ərir ki, qədim yunan musiqi estetikası və musiqi nəzəriyyəsi o zamankı elmin, fəlsəfənin inkişafı ilə sıx bağlı olmuşdur. Qədim yunan f əlsəfəsi quldarlıq demokratiyası ilə mürtəce quldarlar dünyagörüşündəki ziddiyy əti aydın surətdə özündə əks etdirmişdir. Bu fəlsəfə - ibtidai və sad əlövh materializm ilə müxtəlif idealist nəzəriyyələr arasındakı mübariz ənin tarixidir. Məhz buna görə də Yunanıstanın Pifaqor (Fisağors), Platon (Əflatun), Aristotel (Ərəstu) kimi böyük filosofları və onların
80
Yüklə 3,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|