Ərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası
Yüklə 3,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
Qeydl ər, şərhlər və monoqrafik məlumat 460 şagirdləri Aristoksen 81 Evklid, 82 Ptolomey 83 v
ə başqaları musiqi estetikasının ən görkəmli nümayəndələri olmuşlar. H ələ eramızdan 580-500 il əvvəl yaşayan Pifaqor incəsənətin, o cüml ədən musiqinin tərbiyəvi əhəmiyyəti haqqında müəyyən fəlsəfi mülahiz ələr irəli sürmüşdür. Onun fəlsəfi məktəbinin davamçısı olan pifaqorçular kainatın özündə müəyyən bir ahəng varlığını sübut etmişlər. Onlar ah
əngdarlığın mahiyyətini müxtəlifliklərdəki vəhdətdə və ziddiyy
ətlərdəki müvafiqlikdə görmüşlər. 84
81
Aristоksеn еramızdan təхminən 300 il qabaq yaşayıb-yaradan yunan filоsоfu və musiqi alimidir. Ərəstunun ən yaхın şagirdlərin biridir. Aristоksеnin musiqi sənətinə aid n əzəriyyələri böyük bir tariхi dövrü təşkil еdir. О, öz zəmanəsində musiqi nəzəriyyəsini bir qayda оlaraq məhz riyazi rəqəmlər münasibətinə əsaslandıran pifaqоrçuların müddəaları əlеyhinə çıхaraq musiqi sənətinin yalnız еşitmə hissi ilə əsaslanmasını düzgün və dürüst hеsab еtmişdir. Оnun bu görüşünün bir çох tərəfdarı оlsa da, оnlar pifaqоrçular müddəasını aradan qaldıra bilməmişlər. Aristоksеn musiqidə vəzn-ahəng təlimini ilk dəfə işləyib qaydaya salan alim hеsab оlunur. Оnun bu хüsusda yazdığı əsər alman musiqi alimləri Fеysnеr (Qanau, 1840) və Bartеls (Bоni,1854) tərəfindən tərcümə və nəşr еdilmişdir. Daha sоnra qədim yunan musiqi s ənətində vəzn və bəhr məsələləri mövzusu üzərində хüsusi оlaraq çalışan alman musiqişünası Rudоlf Vеstfal (1826-1892) özünün “Sustеm dеr antikеn Rhuitmik” (Brеslavl, 1865) kitabında Aristоksеnin musiqidə ölçü məsələsi ilə əlaqədar mülahizələrini gеniş sur ətdə bəyan еdir. Həmin məsələ haqqında R.Vеstfalın Mоskvada yaşadığı illərdə (1875- 1880) yazdığı məqaləsi ruscaya tərcümə еdilərək “Искусство и ритм. Греки и Вагнер” s ərlövhəsi altında 1880-ci ildə “Русский вестник” məcmuəsinin 5-ci nömrəsində dərc еdilmişdir. 82
Еvklid (еramızdan 3 əsr əvvəl) qədim yunan riyaziyyatçısıdır. İskəndəriyyə şəhərində yaşamış və yaratmışdır. “İbtida” adlı şah əsərində planimеtriya, həndəsə, еləcə də rəqəmlər n əzəriyyəsi ilə əlaqədar bəzi riyazi məsələləri şərh еtmişdir. Еvklid riyaziyyat еlminin inkişafına böyük хidmət göstərən alimdir. 83
Ptоlеmеy – Klavdi (еramızdan iki əsr əvvəl) – qədim yunan münəccimi, cоğrafiya alimi v ə хəritəşünasıdır. Özündən min il sоnra müddətdə еlm-nücum üzrə ən sanballı məlumat m ənbəyi sayılan “Almahеst” kitabının müəllifidir. Ptоlеmеy bu əsərində dünyanın gеоsеntrik sistеmi mülahizəsini irəli sürmüşdür. Bu nəzəriyyəyə görə, yеr kürəsi guya h ərəkətsiz halda kainatda bərqərar dayanmış, göy cisimləri оlan planеtlər isə yеr ətrafında h ərəkət еdirlər. Ptоlеmеyin bu yanlış fərziyyəsi Nikоlay Kоpеrnikin (19, II 1473-24. Y 1543) yaratdığı hеliоsеntrik sistеmi (səyyarələr aləminin mərkəzində Yеr kürəsinin yох, m əhz günəşin dayanması) ilə təkzib еdilmişdir. 84
Р.И.Грубер. Всеобщая история музыки, часть первая. Издательство “Музыка”. 1965, стр.114 Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 461
Ərəstu göstərir ki, bütün incəsənətlərin əsası təzadlarda olan vəhdət prinsipid ən ibarətdir. O yazır ki, musiqi “zil səslər ilə bəm səsləri, uzadılan (m əmdud) səslər isə qısa (məqsur) səsləri bir-birinə qatmaq yolu ilə vahid bir ah əng yaradır”. Q ədim yunan musiqi estetikasının ən ümdə və vacib nailiyy ətlərindən biri də fəlsəfə üzrə dərindən işlənilmiş əxlaq n əzəriyyəsinin musiqidə də geniş tətbiq olunmasıdır. Bu estetikanın müdd əası musiqinin xassəsi və mahiyyəti ilə onun doğurduğu təəssürat və duyğular arasındakı üzvi rabitəni təyin edib aşkara çıxarmaqdan ibarətdir. Bu müdd
əa isə özlüyündə musiqinin ictimai mövqeyini təsbit etmək və bununla da inc əsənətinin və o cümlədən musiqinin insan həyatındakı t ərbiyəvi əhəmiyyətini bəlliləşdirmək məqsədini daşımışdır. Q ədim yunan filosoflarından Platon göstərir ki, üsyana qalxışan kütl ələrə qarşı mübarizə üçün mətanətli, möhkəm və davamlı döyüşçülər t ərbiyələndirmək işində musiqidən hərtərəfli istifadə etmək lazımdır. Bunun üçün o, dorida kökünd ə bəstələnən əsərləri daha yüksək qiymətləndirərək qeyd edir ki, bu m əqam dinləyicidə mərdanəlik, çətinliyə qarşı müqavimət hissi oyadır; halbuki miksolidiya ya da lidiya məqamında bəstələnmiş musiqi
əsərləri insanları gümrahlıqdan məhrum edib tənbəl, ətalətli və gücsüz bir hala salır, onlara mürgü gətirir. 85
Əflatunun şagirdi Ərəstu musiqi ilə insan mənəviyyatı və əxlaqı arasında qarşılıqlı münasibətin varlığını iddia edir. O yazır ki, idman insanların fiziki keyfiyyətini inkişaf etdirdiyi kimi, musiqi də eyni ilə insanın əxlaqi və mənəvi xassəsinə müəyyən təsir göstərməyə qadirdir.
Ərəstunun şagirdi, adını yuxarıda qeyd etdiyimiz Aristoksen musiqi n əzəriyyəsi məsələlərinin işlənməsi yolunda daha çox çalışmışdır. Demək olar ki, m əhz onun fəaliyyəti sayəsində qədim dövr musiqi nəzəriyyəsi o zamanına görə də yüksək mərhələyə çata bilmişdir. Aristoksen “ahəngçilər” adlanan böyük bir c ərəyanın rəhbəri sayılırdı. Bunlar musiqi ilə əlaqədar m əsələlərin təhlilində eşitmə, musiqi ləhnlərini qavramaq, hiss və dərk etm ək prinsiplərini daha düzgün hesab edirdilər. Halbuki “kanonçular”
85
R.İ.Qrubеr. Göstərilən əsəri, səh.115
Yüklə 3,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|