Ərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası
Yüklə 3,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
Qeydl ər, şərhlər və monoqrafik məlumat 464 Yen
ə də klassik qaydaya riayət üzrə oradaca yazdığı parçada bütün peyğəmbərlərin və xüsusilə Məhəmməd peyğəmbərin ruhunun şadlığını allahdan dil əyir. Sonra əsil mətləbə keçərək sözünü davam etdirir: - “Ah əng (və ahəngdarlıq) nisbətləri haqqındakı elmdən bəhs edən bu risal ə; - qədim Yunanıstan alimlərinin qəbul etdikləri üsula müvafiq sur ətdə, lakin nə onların və nə də onların xələfləri sayılan müasir alimlərin yeni əsərlərində təsadüf etmədiyim faydalı əlavələr ilə tərtib edilmişdir. Bu risal əni tərtib etməkdən məqsədim böyük qüdrət və iqtidar sahibi, alic ənab və xoş xasiyyətli, lütf və kəramət sahibi hökmdarımın kitabxanasına xidmət göstərməkdir”. Bundan sonra Urm əvi himayəsi altında olduğu hökmdarın vəsfini uzun-
uzadı həm də həddən ziyadə mübaliğəli sözlərlə tərif edərək: - “Bu qüdr ətli hakimin oğlu Harun da ağıllı-kamallı, özü adil, yenilm
əz və basılmaz bir qəhrəman, iti qılınc və qələm sahibi…” sözl
ərindən sonra bildirir ki, o, bu risaləni islamın fəxri, dinin günəşi m əhəmməd ibn Məhəmməd ibn Məhəmməd əl-Cüveyninin müqəddəs arzusu v ə hamının itaət etdiyi fərman-humayunu üzrə tərtib etmişdir. Risal ə beş fəsildən ibarətdir: Birinci f əsil – sövt (səs) və onun küll halında birləşmə halları. (Musiqi) s əsləri ilə əlaqədar məsələlərdən bəhs olunur. Burada həmin mövzu üzr ə başqa müəlliflərin mülahizələrində şübhəli görünən bəzi c əhətlərdən də danışılır. İkinci fəsil – İntervallar arasındakı nisbətlərin təsnifi, intervalların mü əyyənləşdirilmə qaydası, intervalların kəmiyyətlərinə ya da simlərin uzun qısalığına əsaslanaraq onların nisbətlərini hesablama üsulu, intervalların
оu dеpitrе a Scharaf еd-Din Abd-al-Mumin başlığı ilə yazısında Urməvinin “Şərəfiyyə” risal
əsinin fransız dilində mətnini vеrmişdir. О, həm də qеyd еdir ki əldə еtdiyi nüsхə 897- ci il hicri m əhərrəm ayında (nоyabr, 1491-ci il miladi) köçürülüb tamamlanmışdır. Оlduqca n əfis хətlə yazılmış və 56 vərəqdən ibarət bu əlyazısının ağ kənarlarında əsərin məzmununa aid türkc ə bəzi хırda qеydlər və şеr parçaları var.
Başqa fransız musiqişünası Еrlanjе R. (barоn Rоdоlphе D’Erlangеr) özünün “la musiguе arabе” kitabının üçüncü cildini məхsus Urməvinin iki əsəri: “Şərəfiyyə” və “Kitab-
əl-ədvar”ın fransız dilində tərcüməsinə həsr еtmişdir. Həmin cəldin əvvəlində ingilis musiqi alimi Hеnri Cоrc Farmеrin (17.I 1882-10.I.1966) Səfiəddin Urməvi haqqında m əqaləsinə yеr vеrilmişdir. Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 465
konsonans v ə dissonanslara ayrılma üzrə təsnifatı və intervalların xüsusiyyət v ə xassələrinə görə adlanması. Üçüncü f əsil – intervalların toplama və çıxma əməlləri vasitəsi ilə yeni keyfiyy ət alması, orta intervallar vasitəsi ilə janrlar yaratmaq üsulu. Dördüncü f əsil – böyük intervallar təşkil edən kvarta cədvəlindəki növl ərin tutduğu mövqe, burada anılan cədvəl və onları şifrləmək üsulu. Beşinci fəsil – ritm bəhsi, vəzn dövrlərinin mahiyyəti və melodiya qoşmaq üsulu. Urm
əvi öz əsərini musiqinin varlığını təmin edən ən birinci ünsür: sövt (s
əs) bəhsi ilə başlayır. Bu xüsusda öz fikrini söyləməzdən əvvəl özünd
ən daha əvvəl yaşayıb yaradan (yəqin ki, ilk növbədə Əbu-Nəsr Farabinin) aliml ərin verdikləri tərifi sitat gətirir: -
“Şeyx, imam, yeni müəlliflərdən ən çox hörmət və ehtiram sahibi olan böyük alim, allahın mərhəmətinə nəsib olan Əbu-Nəsr Farabi belə demişdir: “Bəzi cisimlər özünə təzyiq edən başqa cisimlərə müqafimət göst
ərir və onlara tabe olur; - məsələn, yumşaq cisimlər, maye cisimlər, ya da asanlıqla bir məkandan başqa yerə nəql olunan cisimlər. Belə cisimlərə z ərb vurulduqda sövt hasail olmur… halbuki biz havanı qamçı ilə yardıqda havada s əs 89 əmələ gəlir…” Urm əvi səs haqqında Farabinin bəzi mülahizələri ilə qismən razı olduğunu bildirməklə bərabər, eyni zamanda bəzilərini olduqca zərif tərzdə t ənqil edib bu xüsusda fikrini söyləyir: “Sövt - hava, duru (maye) və bərk, qatı (sülb) cisimlər mühitində əmələ gələn tətriyişin (ehtizazın) eşidilməsi dem
əkdir. Sövt əldə etmək üçün sim, sağanağa tarım çəkilmiş heyvan dərisi, ya da boru iç ərisində hərəkətə gətirilən hava ehtizazı, yəni iki cismin bir- birin
ə vuruması, ya da bir-birini tütrətməsi gərəkdir”.
89
sövt (ayrılıqda - səs və qamçı, şallaq, qırmanc mənalarını verən) sözündə “təcnis-kəlam” işlətmək istəmişdir. Yüklə 3,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|