Ərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası
Yüklə 3,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
Qeydl ər, şərhlər və monoqrafik məlumat 462 adlanan başqa bir cərəyan tərəfdarları bu məsələdə mücərrəd riyazi mühakim əni daha düzgün sayırdılar. Bunlar Pifaqorun (Fisağorsun) fəlsəfi m əktəbinə mənsub olanlar idi. Pifaqor isə musiqinin və eləcə də bütün kainatın əsasını rəqəmlərdəki nisbətdə görürdü. Musiqi n əzəriyyəsi üzrə bu iki cərəyan (ahəngçilər və kanonçular) arasındakı ayrılıq, hər şeydən əvvəl, bunların konsonans məfhumunu necə t əyin etdiklərində daha aşkar görünür. Pifaqorçular deyirdilər: - “Konsonans el ə bir intervaldır ki, onun əsasını ən bəsit nisbətlər t əşkil edir”. Bunun müqabilind ə Aristoksen tərəfdarları (ahəngçilər) isə: - “K onsonans qulağı oxşayan səs uyğunluğudur”. 86
Urm əviyə görə isə konsonans eyni vaxtda həmsaz və həmavaz sur
ətdə səslənən sədalar uyğunluğudur. Urməvi əlavə olaraq qeyd edir ki, konsonansı təşkil edən səslər (daha doğrusu iki səs), dissonansın tamamilə əksinə olaraq bir-birini qarşılıqlı surətdə tamamlayaraq vahid və həm də h əmahəng bir səslənmə əmələ gəlməsini təmin edir. İbtidai musiqi nəzəriyyəsinə aid bütün bu təfərrüat göstərir ki, qədim yunan filosoflarının musiqi nəzəriyyələrini öz əsərlərində yüksək qiym
ətləndirən Orta əsr Yaxın Şərq musiqişünasları yunan alimlərinin elmi t əriflərini daha da təkmilləşdirmiş və musiqi sənətinin nəzəri cəhətini öz k əşfləri ilə xeyli zənginləşdirmişlər. Q ədim yunan alim və mütəfəkkirlərinin musiqi sənəti haqqındakı mülahiz ələrinin Yaxın və Orta Şərq musiqişünasları (və o cümlədən Urm əvi) əsərlərində bəzən iqtibas, bəzi hallarda isə adi xülasə və təqrir t ərzində yer tapması heç də Yaxın Şərq xalqları musiqisinin yunan musiqisi əsasında meydana gəlməsinə dəlalət etmir. Əksinə, Yaxın və Orta Şərq xalqlarının muğamat və ozan mahnıları (“soy”lar və “boy”lar) əsasında olan musiqi dili (o cüml ədən əruz vəznində yazılan şeirlər ahənginə və azəri xalq şifahi ədəbiyyatı şeir ölçülərinə uyğun tərzdə bəstələnən musiqi əsərləri) ilə y unan musiqisi arasındakı fərqləndirici intonasiya xüsusiyyətləri bir daha aydın göstərir ki, Yaxın Şərq musiqişünasları qədim yunan musiqisindəki
86
Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 463
olsa- olsa yalnız musiqi estetikasına aid bəzi əxlaqi müddəalardan istifadə etmişlər. O ki qaldı sözün əsil mənasında musiqi nəzəriyyəsinə, - bu yolda Yaxın və Orta Şərq musiqişünasları yunan alimlərinin əsərlərindən bilavasit ə çox az məlumat götürmüşlər. S əfiəddin Urməvi isə öz nəzəri axtarışlarında daha müstəqil hərəkət etmiş və yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, hətta öz sələflərinin yazılarından da iqtibaslardan ç əkinmişdi. Bu xüsusda C.Farmer yazır: - O, (y əni Səfiəddin Urməvi – Ə.B.) janrlar bəhsi ilə əlaqədar n əzəriyyələrini şərh etdikdə, zatən nə Farabi, nə də ibn-Sinadan heç bir şey iqtibas etm əmişdir. Onun bu məsələləri izah üçün qəbul etdiyi terminologiya, el əcə də öz xüsusi təsnifat üsulu göstərir ki, o, bilavasitə yunan mü əllifləri əsərlərindən istifadə etmiş olsa da, bunlara əslində xeyli t ənqidi yanaşmışdır. Musiqidə sistemlər bəhsini sələfləri olan yunan aliml ərinə nisbətən daha müfəssəl işlədiyinə görə bir daha belə bir nəticə çıxara bilirik ki, o, məlumat aldığı yunan müəllifləri əsərlərindəki doktrinaları (düsturları) sistemləşdirmək və ümumiləşdirməklə bərabər bunları öz əlavə maraqlı mülahizələri ilə zənginləşdirmişdir”. 87
4 S
əfiəddin Urməvi klassik Şərq ədəbiyyatına və zamanında yazılan bütün başqa elmi əsərlərə xas olan ənənələrə riayət edərək özünün “Şərəfiyyə” kitabını 88
allahın vəsfi, ona şükrlər və ondan iltimas sözləri ilə başlayır.
87
Hеnry Gеоrgе Farmеr, Rоdоlphе D’Erlangеr-in “La musiquе arabе, tоm trоisiеmе, Paris, 1938”
kitabına yazdığı giriş məqaləsindən, s.VII 88
Kitabın adı bеlədir: Kоmpоzisiya və ritm – vəznlər еlmi haqqında Şərəfiyyənin kitabçası. Şagirdi Şərəfəddin Haruna həsr еdilmişdir. Müasir İraq kitabşünası (bibliоqrafı) Əbdül H əmid əl-Əluçi bu kitabın əlyazması nüsхələrinin saхlanılan yеrlərini və şifrlərini b əlliləşdirməkdə böyük səy göstərmişdir: 1) Vyana dövlət kitabхanası, № 1515; 2) Misirdə “Dar-ül-kütüb”ün “fünun-c əmilə” hissəsində, №8 və 348; 3) İstanbul Umumi Bayazеd kitabхanasında, №4524; 4) İstanbul Tоpqapı sarayı kitabхanasında, №2130; 5) İstanbul V əli əfəndi kitabхanası, №2167; 6) Оksfоrdda Badlеy kitabхanası, №115 Marsh. (2-55 v ərəqləri) və №521 (34-116 vərəqləri); 7) Vatikan kitabхanası, №3193; 8) Bеrlin Dövlət kitabхanası, №5506; 9) Paris mili kitabхanası, ərəbcə kitablar fоndu, №2479.
Bunlardan əlavə fransız şərqşünası Karra dе Vо (B.Carra dе Vauх) “Jоurnal Asitiquе”-nin 1891-ci il 18-ci nömrəsində (səh.279-355) Lе traitе dеs rappоrts musicauх, Yüklə 3,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|