Filasofiya az: filosofia qxd
Yüklə 4,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Fəlsəfə və ədəbiyyat.
İndi “fəlsəfə-ədəbiyyat” əlaqəsini təhlil etməyə çalışaq. Ədəbiyyatı fəlsəfə ilə bağlayan odur ki, fəlsəfə kimi ədəbiyyat da gerçəkliyin mənəvi qavranılması üsuludur. Fəlsəfənin və bədii ədəbiyyatın qarşılıqlı təsiri və bir-birini qarşılıqlı zəngin- ləşdirməsi bununla şərtlənir. Ədəbiyyatın axtarış sahəsi həmişə fəlsəfi məsələləri də əhatə etmişdir. Fəlsəfə çox vaxt ədəbiyyata müraciət edir, yazıçı şüurunun süzgəcindən keçmiş və ədəbiyyat qanunları üzrə təqdim olunmuş ədəbi faktlardan istifadə edir. Söz ustaları, mütəfəkkir yazıçılar da öz növbəsində həyatın ali mənası konsepsiyasını, mənəvi idealları fəlsəfədən əxz edirlər. Çox mühüm ictimai tribuna, mənəvi ferment və milli şüurun yaradıcı katalizatoru olan bədii ədəbiyyat cəmiyyətdə xüsusi yer tutur. Böyük ingilis yazıçısı Şekspir, rus xalqının nəhəng söz usta- ları Puşkin, Dostoyevski, Tolstoy, Azərbaycanın məşhur ədəbiy - yat xadimləri Mirzə Fətəli Axundzadə və Hüseyn Cavid həm də dərin zəkalı, bənzərsiz mütəfəkkirlər idi. Dostoyevski təhtəlşüur sahəsinə hamıdan dərin nüfuz etmiş, insanın daxili aləmini, azad şəxsiyyət idealını hamıdan inandırıcı şəkildə təsvir etmişdir. Ədəbiyyat dünyanı bədii baxımdan dərk edir və qiymətlən - dirir. Bu halda yazıçının müəyyən idealın təcəssümü və bərqərar olması vasitəsi kimi tətbiq etdiyi bədii metod bədii yaradıcılığa müsbət və ya mənfi təsir göstərən dünyagörüşü ilə 31 F ә l s ә f ә downloaded from KitabYurdu.org əlaqədardır. Puşkinin “Pindemontidən”, “Tərkidünya atalar”, “Sövqi-təbii”, “Yudinə məktub”, “Dünyəvi hakimiyyət” və bir sıra başqa şeirlərinə ümumi nəzər salsaq və onları ideya-fəlsə- fi baxımdan təhlil etsək, deyə bilərik ki, qarşımızda insan ruhunun, ilk növbədə, şəxsi yaradıcılıq azadlığının özünəməx- sus poetik fenomenologiyası açılır. Böyük təbii istedada, var- lığa xüsusi baxışa malik olan şairlər və yazıçılar insanın daxili həyatına, onun qəlbinə, vicdanına, keçirdiyi hisslərə daim maraq göstərir, insanı praqmatik həyat proqramı ilə təchiz etməyə çalışırlar. Lakin fəlsəfə və ədəbiyyat gerçəkliyi əks etdirməyin müxtəlif üsullarıdır. Əgər fəlsəfə özünün çoxsaylı funksiyalarını həyata keçirərkən müvafiq anlayışlara və kateqoriyalara müraciət edirsə, elmlərin, incəsənətin və praktikanın məlumatlarına isti- nad edirsə, bədii ədəbiyyat intuitiv duyumla və bədii obrazlarla işləyir. Ədəbiyyat gerçəkliyi özünəməxsus yaradıcı tərzdə, öz qanunları üzrə əks etdirir, oxucunun diqqətini müəyyən amillərə cəlb edir, müəyyən vəziyyətlər yaradır və s. Lakin ədəbiyyat çoxşaxəlidir. Ali və rəzil, mənəvi və mənəviy - yatsız bədii ədəbiyyata eyni hüquqlar vermək meylindən imtina etmək lazımdır. 100 il bundan əvvəl L.N.Tolstoy şikayətlənirdi ki, biz bədii hesab edilən əsərlərin əhatəsindəyik - ətrafda minlər- lə roman, minlərlə dram, minlərlə rəsm, minlərlə musiqi pyesi var; incəsənət əsərləri adlanmağa iddialı əsərlər bütün dünyanı bürümüşdür. Böyük yazıçı bədii əsərin müəllifindən bu pred- metə əxlaqlı münasibət göstərməyi tələb edir və hesab edirdi ki, bunlarsız hətta ən mürəkkəb formal axtarışlar belə heç bir bədii həqiqəti əks etdirməyəcək, həqiqət olmayan yerdə isə gözəllik də olmayacaqdır. Bədii mükəmməllik hamılıqla qəbul edilmiş qanunlar, nor- malar va sitə silə deyil, açıq yaradıcı axtarış, şairin və ya yazıçının dünya və özü ilə sərbəst ünsiyyəti nəticəsində yaranır. Həqiqi bədii ədəbiyyat idealın formalaşmasına yönəlməlidir. Vaxtilə A.S.Puşkin yazırdı: “Sənətin məqsədi nəsihətçilik deyil, idealdır”. 32 R a m i z M e h d i y e v downloaded from KitabYurdu.org |