Filasofiya az: filosofia qxd
Yüklə 4,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qədim və Orta əsrlərdə Hindistan fəlsəfəsi.
| II fəsil. Şərq fəlsəfəsi
Qədim və Orta əsrlərdə Hindistan fəlsəfəsi Qədim və Orta əsrlərdə Çin fəlsəfəsi Ərəb-islam dünyası fəlsəfəsi. Quranın fəlsəfi əhəmiyyəti Qədim və Orta əsrlərdə Azərbaycan fəlsəfəsi Azərbaycan Renessansı fəlsəfəsi Qədim və Orta əsrlərdə Hindistan fəlsəfəsi. Hindistan çox-çox əsrlər bundan əvvəl fəlsəfənin mənəvi mədəniyyətin spesifik bir hadisəsi kimi formalaşdığı mənbələrdən biri olmuşdur. Qədim hind fəlsəfəsi magik-mərasim mədəniyyəti əsasında yaranmışdır. Brəhmənizmin mərasim fəaliyyətinə müvafiq fiziki hərəkətlər və dini formulların tələffüz edilməsi ilə yanaşı, mental hərəkət də daxil idi, yəni bu mərasim özünün hərəkətverici başlanğıcı olan Brəhmənin tanınmasını tələb edirdi. Bu “tanıma” təkcə obrazlara deyil, mücərrəd anlayışlara da aid idi. Buna görə də fəlsəfi reflek- siya yaranırdı. “Hind fəlsəfəsi” termini üç min il bundan əvvəl qədim Hindistanda yaranmış və hind müqəddəslərinin ilkin və əhatəli mənəvi uzaqgörənliyi əsasında inkişaf etmiş fəlsəfi sistemlərin geniş qrupunu əhatə edir. Bizim eradan əvvəl I minillikdə yaranmış vedanta, yoqa, vayşeşika, sankxya və başqa təlimlər, eyni zamanda, həm müstəqil fəlsəfi sistemlər, həm də Hindistanda hakim din olan induizmin korrelyativ elementləri kimi çıxış edirdi. Hindistanda ilk fəlsəfi ənənələr Vedalarda – hind mədəniyyə- tinin ən qədim yazılı abidəsi olan dini mətnlər məcmuələrində şərh edilmiş Upanişad – dünyagörüşü məsələlərinin dini-fəlsəfi təfsirləri əsasında yaranmağa başlamışdır. Əsası yarıəfsanəvi müdrik Brixaspati (e.ə. I minilliyin ortaları) tərəfindən qoyulmuş lokayata fəlsəfi məktəbi yalnız bilavasitə qavrayış yolu ilə dərk 49 F ә l s ә f ә downloaded from KitabYurdu.org edilə biləni həqiqət hesab edirdi. Lokayatiklərin fikrincə, insanın mövcudluğunun məqsədi dünyadan həzz almaq, şəxsi və ictimai həyatı qurmaqdır. Onların fikrincə, insanın dünyaya gəlməsi labüd olaraq iztirablar zəncirini doğuracaqdır. İnsanın həyatı, onun bu həyatdan həzz almaq istəyi hissi təcrübə ilə şərtlən- mişdir və iztirablarla müşayiət olunur. Lokayatanın e.ə. VI əsrdə yaranmış çarvak (hərfi mənası “dörd söz” deməkdir) adlı cərəyanı geniş yayılmışdı. Çarvaklar belə hesab edirdilər ki, dünya dörd əsas ünsürdən ibarətdir: torpaq, su, hava və od. Onlar bildirirdilər ki, dünyadakı bütün əşyalar və hadisələr bu dörd maddi ünsürün müxtəlif kombinasiyalarıdır. İnduizmin ideya-dünyagörüşü mahiyyəti Hindistanın təfəkkür tarixində ən nüfuzlu dünyagörüşü sistemi olmuş vedanta da daha adekvat, nəzəri cəhətdən geniş və yaxşı tərtib olunmuş ifadəsidir. Mütəxəssislər çox vaxt vedantanı hind xalqının mənəvi simasını formalaşdıran prinsip və həyati problemlərin həllinin əsas vasitəsi hesab edirlər. Hindistanda fəlsəfi fikrin inkişafı gedişində vedantanın beş əsas tipi formalaşmışdır: Yüklə 4,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|