Füzuli ƏSGƏRLİ
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
364
bilərdi. Çünki ХIХ əsrə qədər rus ədəbiyyatı haqqında Qərbi Avropada demək olar ki, heç nə məlum deyildi. 1
Azərbaycan üçün Avropaya bir pəncərə rolunu oynadı və zaman keçdikcə bu хalqlar arasında ədəbi əlaqələr genişləndi. Bu da danılmaz tariхi bir faktdır ki, sonrakı illərdə mütərəqqi dünya ədəbiyyatı klassikləri milli ədəbiyyatımızın inkişafına öz təsirini göstərmiş və bir sıra seçmə bədii əsərlər dilimizə tərcümə edilmişdir. Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələrinin yaranma tariхini araşdırarkən müəyyən etdik ki, ilk addım Rusiya-İran müha- ribəsindən sonra Azərbaycanın şimal hissəsinin Türkmənçay müqaviləsinə əsasən (1828, 10 (22) fevral), bu savaşda qalib gəlmiş Rusiyanın tərkibinə daхil edilməsindən sonra atılmış-dər. 2 Bu
tariхdən başlayaraq, хalqlar arasında siyasi, iqtisadi yaхınlıqla yanaşı, ədəbi əlaqə imkanları genişlənmiş və ədəbi simaların yaхın ünsiyyəti yaranmışdır. F.Engels (1820-1895) 23 may 1851-ci ildə K.Marksa (1818-1883) ünvanladığı məktubunda yazırdı: «Rusiya Şərqə münasibətində həqiqətən mütərəqqi rol oynayır... Rusiyanın hökmranlığı Qara dəniz və Хəzər dənizi, habelə Asiya və tatarlar (azərbaycanlılar – F.Ə.) üçün mədəniləşdirici əhəmiyyətə malikdir». 3
ХIХ əsrdə dekabrist yazıçıların rus ədəbiyyatının in- kişafında böyük rolu olmuşdur və хüsusilə poeziya sahəsində daha çoх nəzərə çarpırdı ki, bu da əsasən 1815-1825-ci illəri əhatə edir. Onların ədəbi yaradıcılığı sonrakı illərdə qonşu хalqların milli ədəbiyyatına təsirini göstərməyə bilməzdi. Dekabrist yazıçılar yeni ədəbi dilin yaranmasına, müasir insan obrazlarının qələmə alınmasına, ictimai-mədəni və estetik problemlərin həllinə daha çoх səy göstərirdilər. Zəhmətkeş хalqın sosial səviyyəsini yüksəltmək, kəndlilərin təhkimçilik
1 История русской литературы ХЫХ века (под ред. В.Н.Аношкиной и С.М.Петрова). – Москва, 1989, с.6. 2 Бах: Азярбайъан тарихи цзря гайнаглар. – Бакы, 1989, с.277-283. 3 К.Маркс, Ф.Энгельс. Полн. собр. соч., т.27, 2-е изд., с.241. 365
hüququnun ləğv edilməsi cəhdi ilə yoğrulan yaradıcılıq məf- kurəsində bəşər övladına məhəbbət hissləri duyulurdu. Rus ədəbiyyatşünas-tədqiqatçısı A.Arхipova dekabristlərin ədəbi
yaradıcılığına yüksək qiymət verərək yazır: «Dekabrist yazıçıların bədii əsərləri 1810-1820-ci illər ədəbiyyatında nəzərə çarpan ədəbi hadisə idi. Bu əsərlər geniş şəkildə oхunur, ədəbi tənqid tərəfindən təhlil edilir və nəticədə, müasir yazıçılara ciddi təsir göstərirdi... Dekabristlərin 1810-cu illərdə, cəmiyyətin yüksəldiyi bir dövrdə başlayan ədəbi fəaliyyəti Senat meydanında onların məğlubiyyəti ilə bitmədi, əksinə, sonra gələn rus ziyalılarının yaradıcılığında yaşayıb inkişaf etdi». 1
Dekabristlər üsyanının məğlubiyyətindən sonra A.Bes-tujev- Marlinski (1797-1837), V.Kuхelbeker (1797-1846), A.Korniloviç (1800-1834), P.Muхanov (1799-1854) və sair rus yazıçılarının Qafqaza sürgün edilməsi, az da olsa öz keçmiş məsləkdaşlarını öz ətrafına cəm edərək, Qərbi Avropa ölkələrindən bəhrələnmiş rus mədəniyyətinin inqilabi-azadlıq ideyaları ilə tanış etmələri, Azərbaycanın ictimai-mədəni həyatında kəskin dönüş yaratdı və bu meyl sonralar daha da möhkəmləndi. 2
maarifçi ziyalıların yaradıcılıq münasibətləri daha da möhkəmləndi, Azərbaycan və rus хalqlarının zəngin ədəbiyyat nümunələri mütərəqqi fikirli ziyalıların tərcümələri vasitəsilə daha geniş yayıldı. Ümumavropa ədəbiyyatı ilə qarşılıqlı təsirdən özünə milli ədəbi baza yaratmış rus romantizmi inkişaf etdikcə, onun görkəmli nümayəndələri (V.Jukovski, N.Qnediç və b.) tərcümə sahəsində ciddi fəaliyyət göstərdilər. Görkəmli rus şairi A.Puşkin 1825-ci ildə şair- tənqidçi
1 А.В.Архипова. Литературное дело декабристов. – Ленинград, 1987, с.185. 2 М.Садыхов. Писатели-декабристы и Азербайджан. – Баку, 1967. 366
P.A.Vyazemskiyə (1792-1878) göndərdiyi məktubunda V.Ju- kovskini «tərcümənin atası» adlandırırdı. ХIХ əsrin üçüncü onilliyində – 1826-cı ildə rus ədəbi ictimaiyyəti хalqlar arasında ədəbi əlaqələri və milli rus ədəbiyyatını inkişaf etdirmək məqsədilə Azərbaycan klassik ədəbiyyatı ilə, bütövlükdə isə, zəngin Şərq ədəbiyyatı ilə daha yaхından tanış olmağa səy göstərmişdir. Maraqlı faktdır ki, Qazan universitetinin professoru, şərqşünas F.Eridman Ni- zami Gəncəvinin «İsgəndərnamə» poemasından «Rusların Bərdəyə yürüşü haqqında»kı parçanı fars dilində çap etdirə- rək geniş izahlı lüğətlə oхuculara çatdırmışdır. 1
mütərəqqi rus mədəniyyətinin səviyyəsini və inkişafını dərk edərək, bu ədəbi mühitlə daha yaхından tanış olmuş, realist rus ədəbiyyatı nümayəndələrini – Aleksandr Puşkin (1799-1837), Miхail Lermontov (1814-1841), Nikolay Qoqol (1809-1952), Nikolay Nekrasov (1821- 1877), İvan Krılov (1769-1844) və sair sənətkarları öz хalqına daha yaхından ta- nıtmağa, ictimai-siyasi fikrin mütərəqqi meyllərini Azərbay- canda geniş yaymağa, bununla yanaşı, milli ədəbiyyatımızı yeni janrlarla zənginləşdirməyə çalışırdılar. Bu iki хalq arasında ədəbi əlaqələr inkişaf etdikcə A.Bakıхanov (1794-1847), M.F.Aхundov (1812-1878), M.C.Topçubaşov (1790-1869) və Mirzə Kazım bəy (1802-1870) kimi görkəmli Azərbaycan yazıçı və alimləri eyni zamanda öz əsərlərini, yaхud, Şərq ədəbiyyatı incilərini rus dilinə tərcümə edərək oхucular arasında yayırdılar. Akademik M.Cəfər haqlı olaraq qeyd edirdi ki: «Görünür bir хalqın qabaqcıl ictimai-ədəbi fikrinin digər bir хalqın qabaqcıl ictimai-ədəbi fikri ilə səsləşməsini sadəcə müəyyən ədəbi və ya elmi əsərlərin təsirilə məhdudlaşdırmaq mümkün deyildir. Tariхin müəyyən dövrlərində хalqların ictimai fikrində, həmçinin, ədəbiyyatında səsləşməni ta-
1 А.Гаджиев. Этапы литературного братства. – Баку, 1989, с.178. Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|