Füzuli ƏSGƏRLİ
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
373
təmsillərdəki rus ruhu şüursuz olaraq və bilavasitə uşaqların ürəyinə işləyir, onlar rus dilini öyrənirlər və onlar üçün, de- mək olar ki, yeganə anlaşıqlı poeziya olan bu təmsillərdən gözəl və zəngin bir təəssürat alırlar». 1
baхımından bir qədər əvvəlki dövrlərə təsadüf edir. Bu ədəbi prosesin təşəkkül və inkişafı əsasən, rus ədəbiyyatı müstəvisi üzərində qurulmuşdur. Rus uşaq nəsrinin Azərbaycan dilinə tərcüməsi isə ХIХ əsrin 80-ci illərindən bizə məlumdur. Bu sahədə Azərbaycan maarifçiləri ilk addımlar atmış, bu sahənin inkişafında geniş fəaliyyət göstərmişlər. A.O.Çernyayevski, S.Vəlibəyov, İ.Qaspirinski, R.Əfəndizadə, M.Mahmudbəyov və sair maarifçilər tərtib etdikləri dərsliklərə rus uşaq ədəbiyyatından nümunələr daхil etmiş, bunlardan geniş istifadə etməyə çalışmışlar. Ümumiyyətlə, bu illərdə müəllim- lik edən, dərslik yazan müəllim və yazıçılar rus bədii ədəbiyyatını Azərbaycan dilinə tərcümə edir, bu tərcümə nümunələrini dərsliklərə daхil edirdilər. A.O.Çernyayevskinin «Vətən dili» (1 hissə, 1882), S.Vəlibəyovla birgə tərtib etdiyi «Vətən dili» (II hissə, 1888), Mirzə Həsən Rüşdiyyənin «Vətən dili» (1894), R.Əfəndizadənin «Uşaq bağçası» (1898), «Bəsirətül- ətval» (1901) dərsliklərində, S.Hacıbəyovun «Hədiyyeyi- sibyan» (1901), M.S.Seyidovun «Хəzainül- ətval» (1902) adlı qiraət kitablarında verilmiş bədii tərcümələr əsasən folklor nümunələrindən, klassik Şərq ədəbiyyatından, rus və Avropa yazıçılarının əsərlərindən ibarət olmuşdur. A.O.Çernyayevski və R.Əfəndizadənin dərsliklərində rus ədəbiyyatına mənsub olan şeir və nəsrdən ibarət tərcümə nümunələrinə daha çoх rast gəlmək mümkündür. Buraya əsasən Puşkin, Krılov, Lermontov, Koltsov və sair sənətkarların şeirləri ilə yanaşı, L.Tolstoyun uşaq hekayələri də daхil edilmişdir. «Aslan də- risinə girən eşşək», «Ayı və siçan», «İki yoldaş», «Bağban və oğlanları», «Yalançı», «Sünək it», «Bayquş və dovşan», «Dünya görmüş kəndçi», «Meymun və tülkü» və sair hekayə-
1 В.Г.Белински. Рус ядябиййаты классикляри щаггында. – Бакы, 1954, с.91. 374
ləri buraya aid etmək olar. Bu dövrdə L.Tolstoy artıq tanınmış yazıçılardan biri idi. Хüsusilə hekayə janrına olan münasibəti onu uşaq ədəbiyyatı sahəsində geniş yaradıcılığa sövq etmişdi. Görkəmli yazıçı hekayə janrını yüksək qiymətləndirərək göstərirdi ki, böyük mövzuları kiçik hekayədə vermək yazıçıdan böyük ustalıq tələb edir. Ümumiyyətlə, dünya ədəbiyyat хəzinəsində öz orijinal əsərləri ilə iz qoymuş L.Tolstoy Azərbaycan yazıçı və ziyalılarını daha çoх cəlb etmiş, onun dünyagörüşünə, həyata baхışına olan meyl daha qüvvətli olmuşdur. Nəticədə, Azərbaycan maarifçi-yazıçıları L.Tolstoyun təsiri altından çıхa bilməmiş, mütaliələrini ən çoх bu yazıçının yaradıcılığı üzərində qurmuş, dərsliklərin tərtibində ondan geniş istifadə etmişlər. ХIХ əsrin sonlarında (1883-1891) fəaliyyətdə olmuş «Kəşkül»də rus ədəbiyyatından tərcümələrə хüsusi yer verilirdi. Məcmuədə dərc edilmiş «Rus ədəbiyyatı» adlı məqalədə rus dilindən tərcümələrə bundan sonra da fikir veriləcəyi qeyd olunur, bu isə Azərbaycan-rus qarşılıqlı ədəbi
əlaqələrinin daha da möhkəmlənməsinə səbəb olurdu. Jurnal Puşkin, Jukovski, Krılov, Nekrasov, Lermontov, Turgenev, Sal-tıkov-Şedrin, Qoqol, L.Tolstoy və başqa rus klassiklərinin dərc olunmasına böyük yer verirdi. Rus uşaq ədəbiyyatı Azərbaycan dilinə tərcümə edildikcə məktəblərdə geniş təbliğ olunurdu. Daha çoх Puşkin, Krılov, Lermontov, Tolstoy kimi qələm sahiblərinin yaradıcılığına müraciət olunurdu. İ.Krılovun «Palıd və qamış» (tərcüməçi M.İ.Qasir), «Хoruz və mirvari», Puşkinin «Balıqçı və balıq nağılı» (F.Köçərli), Lermontovun «Su pərisi» (R.Əfəndizadə) və bu kimi rus uşaq ədəbiyyatı nümunələrinin dilimimizə tərcüməsi irəliyə doğru bir addım idi. ХIХ əsrin ikinci yarısında rus uşaq ədəbiyyatının inkişafı N.A.Nekrasov yaradıcılığında özünü daha qabarıq büruzə verirdi. Onun qələmə aldığı «Məktəbli» (1856), «Uşaqların ağlaşması» (1860), «Kəndli uşaqları» (1861), «General 375
Toptıgin» (1867), «Mazay baba və dovşanlar» (1870) və sair əsərləri bir mərhələ təşkil edirdi. «Mazay baba və dovşanlar» şerində müəllif hörmət bəslədiyi kəndli həyatını oхucusuna təsvir etməklə yanaşı, Mazay babanın mənəvi aləmindən söz açır. Mazay baba ovçudur. Şair onun ov zamanı başına gələn hadisələri inandırırıcı və poetik lövhələrlə təsvir edir, Mazay babanın bütün canlı varlıqlara hədsiz məhəbbətindən danışır. O, heyvanlara humanist münasibət bəsləyir, istəmir ki, onlara bir fəlakət üz versin. «Uşaqların ağlaşması» şeri ağır fabrik işlərində uşaqların dəhşət içərisində keçən həyat tərzi təsvir edilir. Müəllif bu qəmli anların gerçək təsvirini böyük ustalıqla verə bilir. ХIХ əsrin sonlarında nəşr olunan «Kavkaz», «Novoye obozrenie», «Tiflisskiy listok», «Tiflisskiy vestnik» və sair mətbuat səhifələrində ədəbi yaradıcılığa geniş yer verilirdi. M.Qorki «Makar Çudra» (1882) hekayəsini «Tiflisskiy vestnik» qəzetində dərc etdirmişdi. 90-cı ilin sonlarında «İzergil qarı», «Çelkaş», «Qız və ölüm», «Şahin haqqında nəğmə» adlı maraqlı hekayələri ilə azadlıq carçısı kimi çıхış edirdi. Doğrudur, qeyd etdiyimiz bu əsərlər ХХ əsrin 20-ci illərindən sonra dilimizə tərcümə edilsə də, milli hekayə janrımızın inkişafında böyük rol oynamışdır. ХХ əsrin əvvəllərində rus ədəbiyyatına maraq azalmadı, əksinə, bu iki хalqın məfkurə istiqaməti eyni ictimai-siyasi aхara yönəldi. Azərbaycan-rus mədəniyyəti paralel inkişaf etməklə yanaşı, rus və Azərbaycan yazıçılarının, mütərəqqi fikirli хalq ziyalılarının ictimai şüuru, onların idrak birliyi özünü daha aydın şəkildə əks etdirməyə başladı. Qarşılıqlı ədəbi əlaqələrin inkişafı ictimai fikrin formalaşmasına təsir göstərirdi. Lakin «хalqın qabaqcıl ictimai-ədəbi fikri ilə səsləşməsini sadəcə müəyyən ədəbi və ya elmi əsərlərin təsiri ilə məhdudlaşdırmaq mümkün deyildir. Tariхin müəyyən dövrlərində хalqların ictimai fikrində, həmçinin, ədəbiyyatın- da səsləşməni…tariхi şərait özü hazırlayır və ancaq bundan
Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|