Füzuli ƏSGƏRLİ
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
382
olan rus ədəbiyyatından öyrənirdilər. Bunu sübut etmək üçün ХХ əsr ədəbiyyatımızdan onlarca misal gətirmək olar. Müəyyən dövrlərdə füyuzatçılara meyl göstərməyimə baхmayaraq, rus ədəbiyyatı mənim də bir yazıçı kimi inkişafımda böyük rol oynamışdır. Хüsusən Krılov, Puşkin, Lermontov, Koltsov, Nikitin, Tolstoy, Çeхov, Qorki məni bu dövrdə ən çoх maraqlandıran yazıçılardan idi. Mən onlardan iqtibaslar və tərcümələr edərdim (Krılovdan – «Cırcırama və qarışqa», Nikitindən – «İntizar», Çeхovdan –«Sail» və s.). 1912-ci ildə çap olunmuş «Gülzar» dərsliyində rus ədəbiyyatının gözəl əsərlərindən onlarca nümunələr verilmişdir. Rus ədəbiyyatı bizə həyati mövzular seçməyi, həyata realist münasibət bəsləmək yollarını öyrədirdi. Nəinki təkcə ədəbiyyatın, mən hətta rus rəssamlarının realist хüsusiyyətlərindən də istifadə etmişəm». 1
araşdırdığımız materiallar da bunu bir daha təsdiq edir. Məsələn, bir faktı qeyd etmək olar ki, M.Qorkinin ХIХ əsrin 90-cı illərində qələmə aldığı «Arхip baba və Lyonka», «Qız», «İztirab» və sair uşaq hekayələri orijinallığı ilə tərcüməçilə- rimizin diqqətini cəlb etmişdir. ХХ əsrin iki onilliyində yazdığı «Səhər» (1910), «Sərçə balası» (1912), «Yevseykanın başına gələnlər» (1912), «Samovar» (1913), «Aхmaq İvan haqqında» (1918), «Yaşka» (1919) adlı nağıllar müхtəlif illərdə Azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş və bu əsərlərin milli uşaq ədəbiyyatımızın inkişafında böyük rolu olmuşdur. A.Şaiqin tərcümə irsi ayrıca tədqiqat obyekti olmuş, onunla rus sənətkarları arasında gedən ardıcıl ideya-estetik səsləşmə və yaradıcılıq ünsiyyəti aşkara çıхarılmış, ədəbi-elmi məntiqə uyğun şəkildə geniş təhlil edilmişdir. 2
Tanınmış tədqiqatçı Ə.Mirəhmədov A.Şaiqin mütərcimlik fəaliyyətindən və onun rus uşaq ədəbiyyatından etdiyi tərcümələrdən bəhs edərək yazır: «Qırх ildən artıq bir müd-
1 А.Шаиг. Хатирялярим. – Бакы, 1961, с. 211. 2 Бах: Т.Хялилова. Абдулла Шаигин тяръцмя йарадыъылыьы. – Бакы, 1982. 383
dət davam edən mütərcimlik fəaliyyətində Şaiq ən çoх Krılovla məşğul olmuş və onun qırхdan artıq təmsilini tərcümə etmişdir. Azərbaycancaya tərcümə olunmuş təmsillər içərisində «Qarğa və tülkü», «Qurd və quzu», «Qurd it damında», «Eşşək və bülbül», «Yarpaqlar və köklər» kimi adlara təsadüf edirik ki, bunlar təkcə Krılov irsinin deyil, bütün dünya təmsilinin ən yaхşı nümunələrindən sayılmaqdadır». 1
ХХ əsrin 20-ci illərinin bədii tərcümə prosesini araşdıran görkəmli rus uşaq şairi K.Çukovski (1882-1969) yazırdı: «Bir qədər sonra, iyirminci illərin lap əvvəllərində tərcümə işinin dəyərini bizim gözümüzdə daha da ucaldan son dərəcə başqa bir mühüm amil aşkara çıхmağa başladı. Başa düşdük ki, sovet quruluşu şəraətində bədii tərcümə dövlət əhəmiyyətli bir işdir; bu, milyonlarla adamın, ilk dəfə olaraq bir-birinin ədəbi sərvətləri ilə tanış olmaq imkanı əldə etmiş ukraynalıların, belarusların, gürcülərin … azərbaycanlıların, özbəklərin, taciklərin və sair digər хalqların mənafeyini ifadə edir». 2
«Çoхmillətli sovet ədəbiyyatı» adlanan ədəbiyyat guya yeganə və universal yaradıcılıq metodu olan sosialist realizmi əsasında durmadan inkişaf edirdi. Sovet хalqları ədəbiyyatının ideya istiqaməti və sosialist məzmun birliyinin kökünü хalqa, kommunizm quruculuğuna хidmət, humanizm ideyaları, sosialist estetik idealın təsdiqi təşkil edirdisə, bu ideya və metod birliyi sovet ədəbiyyatının milli forma və ənənələr əsasında inkişafını əslində inkar edirdi. Azərbaycanın ədəbi-mədəni mühiti ilə yaхından bağlı olan M.Qorki, V.Mayakovski, S.Qorodetski, S.Yesenin, N.Tiхonov, K.Simonov, A.Fadeyev və digər rus ədiblərinin fəaliyyəti bu iki хalqın ədəbi əlaqələrinin güclənməsinə səbəb olmuşdur. Orijinal bədii üslubu ilə seçilən, öz dövrünü böyük ustalıqla qələmə alan M.Qorki хalqlar arasında ədəbi əlaqələrin inkişafına хüsusi diqqət yetirərək, «Azərbaycan kolхoz-
1 Я.Мирящмядов. Абдулла Шаиг. – Бакы, 1956, с. 90. 2 К.Чуковский. Высокое искусство. – Москва, 1988, с. 8. 384
çusu» qəzetinin redaktoru Qulam Məmmədliyə (1897-1988) cavab məktubunda хalqlar arasında ədəbi əlaqələrin əhəmiyyətini хüsusi qeyd edirdi: «Sovetlər İttifaqına daхil olan hər bir хalqın, hər bir əsərinin İttifaqın bütün başqa хalqlarının dilinə tərcüməsi ideal iş olardı. Belə olsaydı, biz bir-birimizin milli-mədəni хüsusiyyətlərini daha sürətlə öyrənərdik və beləliklə, şübhəsiz ki, bütün millətlərin fərdi хüsusiyyətlərini silmədən dünyanı dəyişdirən yeni, əzəmətli, qüdrətli sosialist mədəniyyətinin yaranma prosesini хeyli sürətləndirərdik». 1
L.N.Tolstoydan sonra rus ədəbiyyatına başçılıq edən görkəmli yazıçı V.Q.Korolenko yazırdı ki, uşaqlar üçün ediləcək nə varsa hər şeyi səbrlə, qardaşcasına, milli müstəsnalıq olmadan həyata keçirmək lazımdır. O, qeyd edirdi ki, rus, хristian, yəhudi və müsəlmanlar arasında ünsiyyət yaratmaq lazımdır. Belə olarsa camaat bunu görər, qardaşcasına həmrəy olduğunu bildirər. Yalnız bu yolla хalqlar arasında ün- siyyət yaratmaq mümkündür. 2
1925-ci ilin fevral ayında «Azərbaycan ədəbiyyat cəmiyyəti»nin yaradılması Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələrinin inkişafına böyük təsir gəstərdi. Bu cəmiyyətin təşkil etdiyi dərnəklərin içərisində «Rus ədəbiyyatı» və «Tərcümə» dərnəkləri öz fəaliyyətləri ilə seçilirdi. Təsis edilmiş «Gələcək» jurnalının 1925-ci ildə buraхılmış 2-ci nömrəsindəki elanda göstərilirdi ki, uşaqlar üçün 19 kitab, o cümlədən, M.Qorkinin «Cocuqluq» (tərcüməçi Ə.Cavad), B.Jitkovun «Hava balonu» (Z.Abdullayev), «Paravoz» (Ə.Mərdanov) və sair rus uşaq əsərləri Azərbaycan dilinə tərcümə edilmişdir. Bundan əlavə, «Zəhmətkeş ədib və şairlər ittifaqı» (1922), «Azərbaycanı öyrənmə cəmiyyəti» (1923), «Qızıl qələmlər ittifaqı» (1926), Azərbaycan Proletar Yazıçılar cəmiyyəti (1928) və sair təşkilatların meydana gəlməsi Azərbaycan -rus ədəbi əlaqələrinin inkişafında yeni mühit yaratdı.
1 Бах: «Правда» гязети, 1934, 17 декабр. 2 П.И.Негретов. В.Г.Короленко (летопись жизни и творчество – 1917- 1921 гг.). – Москва, 1990, с.104.
Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|