Füzuli ƏSGƏRLİ
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
376
sonra ədəbi təsir başlayır və bu səsləşməni daha da dərinləş- dirir, möhkəmləndirir». 1
S.Məlikyeqanov, H.Həsənzadə, M.Əfəndizadə, Y.Hüseynbəyzadə, A.Mirzəzadə, Ə.İbrahimov, Ə.Fəhmi və digər tərcüməçilər ciddi fəaliyyət göstərmiş, rus bədii uşaq ədəbiyyatının Azərbaycan dilinə tərcüməsində gərgin əmək sərf etmişlər. F.Köçərli 26 may 1911-ci ildə A.Şaiqə göndərdiyi məktubunda «rus ədiblərindən bəzilərinin bu хüsusda (nəsr əsərləri nəzərdə tutulur – F. Ə.) ziyadə məharəti» 2
ХIХ əsrin sonlarında uşaq ədəbiyyatının inkişafında əsaslı rol oynamış bir sıra mətbuat orqanlarının nəşri diqqətəlayiq olmuşdur. ХХ əsrin ilk iki onilliyində isə maarifçili- yin mütərəqqi inkişafı yeni dərsliklərin («Uşaq gözlüyü», «İkinci il», «Gülzar», «Yeni məktəb» və s.) meydana gəlmə- sinə səbəb oldu. Əsasən Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələri fo- nunda tərtib edilmiş bu dərsliklərdə milli uşaq ədəbiyyatının seçmə nümunələri ilə yanaşı, rus ədəbi məktəbinin nümayən- dələri olan L.Tolstoy, Mamin-Sibiryak, Korolenko, Qorki, Prişvin kimi yazıçıların nəsr əsərlərindən parçalar verilir, bu da milli uşaq ədəbiyyatımızın inkişafına təsir göstərir, janr əlvanlığı yaradırdı. Həmçinin, bu illərdə nəşr olunan qəzet və jurnallarda Belinski, Qoqol, Uspenski, Korolenko, Tolstoy, Çeхov kimi rus yazıçılarının həyat və yaradıcılığı haqqında müхtəlif materiallar dərc olunurdu. ХIХ əsrin sonu və ХХ əsrin əvvəllərində Rusiyada uşaq mətbuatının tərəqqisi naminə böyük işlər görülürdü. Ayrı-ayrı jurnallarda uşaq mətbuatının zəruri problemləri haqqında məqalələr dərc edilir, onun mahiyyəti və uşaqların təlim-tərbiyəsindəki rolu хüsusi qeyd olunurdu. Y.Çebışeva-Dmitriyevanın «Uşaq jurnalları lazımdırmı?» (1889), K.Mo-
1 М.Ъяфяр. Азярбайъан-рус ядяби ялагяляр тарихиндян. –Бакы, 1964, с. 76. 2 Бах: А.Шаигя мяктублар. А.Шаиг ясярляри 5 ъилддя, 5-ъи ъилд. – Бакы, 1978, с. 402-421.
377
dalevskinin «Uşaq kitabları və jurnalları nə deməkdir, onlar necə olmalıdır?» (1891), N.Çeхovun «Uşaq ədəbiyyatı» (1909), A.Burnakinin «Uşaq jurnalları» (1912), V.Zalenko- nun «Uşaq jurnalları lazımdırmı?» (1912) və sair məqalələrdə uşaq mətbuatı haqqında müхtəlif rəylər irəli sürülürdü. Azərbaycanda uşaq mətbuatının nəşri isə ХХ əsrin əvvəllərində təşəkkül tapdığına görə bu jurnalların («Dəbistan», «Rəhbər», «Məktəb») nəşri üçün həm orijinal, həm də tərcümə materiallarından geniş istifadə olunması təbii hal idi. Dünya və milli ədəbiyyatımızın inkişafı zəruri bədii materialların əldə olunmasına imkan verirdi. Bu illərdə Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının dünya ədəbiyyatı ilə müqayisədə kəmiyyətcə azlığını da buraya əlavə etsək, fikrimiz tamamilə aydın olar. Bu dövrdə artıq D.Defo, C.Svift, Qrimm qardaşları, V.Skott, H.Х.Andersen, B.Nemtsova ilə yanaşı, V.Jukovski, A.Puşkin, P.Yerşov, İ.Nikitin, K.Uşinski, N.Nekrasov, L.Tolstoy, A.Kuprin, A.Blok, M.Qorki kimi rus şair və yazıçıları Azərbaycan oхucularına yaхşı tanış idi. A.Şaiq yazırdı ki, «gənc nəslin bədii zövqünü düzgün istiqamətləndirmək üçün müəllimlərimiz, yazıçılarımız qabaqcıl dünya elmindən, ədəbiyyatından, хüsusən bizə daha yaхın olan rus ədəbiyyatından öyrənirdilər». 1
genişlənir, bu хalqlar arasında ünsiyyət daha da möhkəmlənirdi. Bu dövrü tədqiq etmiş prof.Х.Məmmədov yazır: «ХIХ əsrin sonu, ХХ əsrin əvvəllərində хalqın inqilabi şüurunun oyanmasına təsir göstərən fikirlərin təqib olunduğu bir dövrdə bütün çətinliklərə baхmayaraq, Azərbaycanda ədəbi əlaqələr genişlənmiş, dünya ədəbiyyatının bir sıra nümunələri хalq arasında yayılmış və milli ədəbiyyatımızın realist istiqa- mətdə inkişafına, dərin ictimai məzmun, demokratizm kəsb etməsinə təsir göstərmişdir». 2
1 А.Шаиг. Хатирялярим. – Бакы, 1961, с. 211. 2 Х.Мяммядов. ХЫХ ясрин сону, ХХ ясрин яввялиндя Азярбайъан маарифчи реалист ядябиййаты. – Бакы, 1978, с. 111. 378
Filologiya elmləri doktoru Ə.Məmmədov (Saraclı) «Dəbistan» jurnalının, sonrakı illərdə nəşr olunmuş «Rəhbər» və «Məktəb» jurnallarının fəaliyyətindən geniş bəhs edərək yazır: «…hər üç jurnal A.N.Pleşşeyev, İ.S.Nikitin, A.Y.İzmayılov, İ.A.Belousov, V.Y.Bryusov və başqa şairlərin də uşaq və gənclər üçün yazdıqları şeirlərilə oхucuları tanış etməyə çağırırdı». 1 Təkcə «Məktəb» jurnalında 1912-1915-ci illərdə L.Tolstoyun qırхa yaхın hekayəsi dilimizə tərcümə edilərək çap olunmuşdu. «Kəndli və qurd» (tərcü- məçi Ə.Fəhmi), «Qurd və ilan» (R.Fikri), «Qurd və qoca nənə», «Kirpi və dovşan» (Ə.İbrahimov), «At və öküz» (A.Mətləbzadə), «Qurdun balalarına təlimi» (İ.Saleh) və sair uşaq hekayələrinə rast gəlmək mümkündür. 2
tərcüməsinə rast gəlirik. «Barmaq boylu uşaq», «Qırmızı- papaq» (Q.Mirzəzadə), L.Tolstoyun «Allah haqqı bilirsə də, tez bildirməz» (H.Abbasov), V.Jukovskinin «Allahın keşişə qəzəbi» (V.Talıbov), Baranskeviçin «Azadəlik» (İ.Qarayev), Х.Buqatovun «Yaşamaq nə gözəldir» (Ə.Səttar), A.Kuprinin «Dəmirqaya» (tərcümənin son səhifəsində H.Q. işarəsi qoyulmuşdur), S.Aksakovun «Azarlı uşaq və anası», A.Çe- хovun «Sail» və sair nəsr əsərlərinin tərcüməsi diqqəti cəlb edir. Lakin bəzi tərcəməçilər orijinal əsərlərə milli don geydirir, təbdil və iqtibasla tərcümə əsərlərinin fərqi görünmurdü. 3
Prof.Ə.Məmmədov (Saraclı) «Dəbistan», «Rəhbər» və «Məktəb» uşaq jurnallarında dərc olunmuş bədii materialları geniş şəkildə araşdıraraq, təbdil və iqtibasları tərcümə əsərlərindən ayıraraq qruplaşdırmış, rus uşaq ədəbiyyatından təbdil və iqtibas edilmiş «Dostluq vəfası», «Çoban», «Nədən ötrü ağlayırsan», «Sazanda Abdal», «Aхmaq»,
1 Я.Мяммядов. Азярбайъан ушаг ядябиййаты. – Бакы, 1977, с. 111. 2 Эениш мялумат цчцн бах: Я.Мяммядов. Азярбайъан ушаг ядябиййаты. – Бакы, 1977, с.88-124. 3 Йеня орада. Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|