138
Südlük inəklərin yemləndirilməsi
Laktasiya dövründə süd, süd vəzilərində yemin qida maddələri əsasında istehsal olunur. 1kq
süd istehsalı üçün süd vəzilərindən 500-600 litr qan dövr etməlidir. Südün tərkibi yeyilən
yemin qidalılığından və qanın tərkibindən çox fərqlənir. Ġnək südündə qan plazmasına nisbətən
90 dəfə çox Ģəkər, 18-20 dəfə çox yağ və əhəmiyyətli dərəcədə kalsium və fosfor çoxluq təĢkil
edir. Qanda isə kazein olmur. Eyni zamanda yemdə süd Ģəkəri, süd yağı, kazein və süd
albumini yoxdur. Bu onu göstərir ki, yemdən qida maddələri qana keçir, orada dərin
dəyiĢiliklər gedərək yeni maddələr əmələ gəlir. Yüksək məhsuldar (4000-6000 kq laktasiyada
süd) inəklər orta hesabla laktasiya müddətində 144-200 kq zülal, 150-300kq yağ, 200-300kq
laktoza, 6-9kq kalsium və 4,5-5kq fosfor bədəndən südlə xaric olunur. Bu o deməkdir ki, məhz
belə məhsuldar inəklərin yemləndirilməsi çox ciddi nəzarət əsasında aparılmalıdır. Orta hesabla
inəklər hər 100kq canlı kütlə üçün 2,8-3,2kq quru maddə tələb edir. Yüksək məhsuldar inəklərə
3,5-3,8 kq, bəzi hallarda 4-4,7 kq tələb olunur. Ġnəklərdə yüksək südə görə 1 kq quru maddədə
enerji də çox olmalıdır. Bəzi hallarda tələb olunan enerji qarıĢıq yemlər ilə ödənilmir. Ona görə
də 1kq quru maddədə 0,65 yem vahidi qidalılıqda və ya 8 meqadjoul, enerjidən aĢağı olması
məqsədə uyğun deyil. 28-30 kq süd verən inəklərin hər 100 kq canlı kütləyə düĢən yem payının
quru maddənin qidalılığı 1.05 yem vahidi və ya 11.4 MC və daha çox ola bilir. 10 kq süd verən
inəklər95 qr həzm olunan proteinlə təmin olunmalıdır. Mərhələ ilə həzm olunan protein 105-
110 qrama qədər artırılır.
Əgər rasionda protein azlıq təĢkil edirsə onda təsərrüfatın Ģəraitindən asılı olaraq 20-25 %
əlavə olaraq qüvvəli yem daxil edilir.
Ġnəklərin yemləndirilməsi yay dövründə yaĢıl yem ilə quru qaba yemlərin verilmə tələbləri
aĢağıdakı cədvəldə göstərilmiĢdir.
Qaba və sulu çirəli yemlərin verilmə mütənasibliyi. Cədvəl 16.
Rasionda (yem payında) verilən sulu
Ģirəli yemlərin miqdarı (kq)
Ġnəklərin canlı kütləsi (kq)
400
500
600
Gün ərzində qaba yemlər (kq)
10
5
6
7
25
4
5
6
40 və çox
3
4
5
QıĢ dövründə inəklərə silos, senaj, Ģəkər çuğunduru verilməsi balanslaĢdırılmıĢ yem
normasının ödənilməsinə Ģərait yaradır. Yemlərin verilməsində 100kq canlı kütləyə düĢən
maddənin də böyük rolu var. Belə ki, gün ərzində 20 kq süd verən inəyə hər gün 100kq canlı
kütlə üçün ən azı 3 kq quru maddə verilməlidir. Ona görə də heyvanın fizioloji vəziyyətindən
və fəsildən asılı olaraq rasionda quru maddə gün ərzində yemlərdə tələb olunur.
Fizioloji vəziyyətdən asılı verilən yemlərin miqdarı.Cədvəl 17
Rasionun tərkibi
YaĢ ayla
Heyvanın canlı
kütləsi (kq)
Yemdə tələb olunan maddə (kq)
Sağım
qurutma döv
139
dövründə
ründə
Qış dövründə
Ot,
silos,
kökü-
meyvəlilər, qarıĢıq yem.
60-70
500
16-18
10-12
Ot, silos.
55-62
500
15-17
10-11
Silos və qarıĢıq yem
48-65
480
13-14,5
9-10
Silos
60-75
500
8-12
-
Yay dövründə
YaĢıl ot və qarı-Ģıq yem,
konsen-trat
70-75
500
15-17
10-11
Təzə, körpə yaĢıl ot,
qaba və qarıĢıq yem
70-75
500
16-18
-
QabalaĢmamıĢ ot
55-60
480
14-15
-
Bəzi fermer və sahibkarlar inəklərin yemləndirilməsində düzgün yem payının tərtib
olunmaması və qarıĢıq yemin bir tərəfli (arpa yarması və Ģrot) verilməsi nəticəsində
balanslaĢmıĢ qidalılığı ala bilmir. Ona görə də mikro element və vitaminlə premiks qarıĢığı
olan qızıl yem ilə arpa yarması verilən canlı kütləsi 450-500kq olan inəklərin müqayisəli
iqtisadi təhlili göstərilməsini məsləhət bildik.
Müxtəlif yemləmədə səmərələlik.Cədvəl 18
Göstəricilər
Yonca
otu
Saman
arpa
küləĢi
ġeluxa
(çiyid
qabığı
Yem
çuğundu
ru
Çiyid
QarıĢıq yem
Arpa
yarmas
ı
Qızıl
yem
Yemlərin miqdarı
6
3
1,5
10
1
4
4
Vələmir yem vahidi 2,4
0,9
0,5
1,5
1,2
4,2
4,0
Enerji meqadjoul
40,2
17,7
14,5
14
20,5
43,2
55
Həzm olunan protein 704
51
70
90
290
324
450
Kalsium qr
110
13
4,5
4,0
1,1
5,2
25
Fosfor qr
15,6
3
15
4,0
12,2
12
13
Karotin qr
360
12
–
–
–
12
35
Vit. D min
600
150
–
–
–
–
12
Vit. E mq
–
-
–
13
–
–
40
Vit. A min
15
-
9
7
15
–
15
Verilən
yemdə
alınan süd
–
-
-
–
–
10,0
11,8
Ġqtisadi səmərə
–
-
-
–
–
–
1,8
140
1litr südə sərf olunan
meqadjoul
–
-
-
–
–
15
12
İnəklərdə həzməgediciliyin fiziologiyası.
Heyvanlarda ağız tərəfindən qəbul edilmiĢ yem, müəyən vaxt ərzində fizioloji dəyiĢikliklərə
məruz qalaraq mədə bağırsaq sistemindən keçir.
YaĢlı inəklərdə mədə 4 kameradan ibarətdir. ĠĢgənbə.torcuq.kitabca mədəönlükləri hesab
olunur. Körpə heyvanda yaĢlı inəklərə nisbətən Ģirdan yaxĢı inkiĢaflıdır. Körpə heyvanlarda
mədə quruluĢu.
ġəkil-81. Körpə buzovlarda mədə görüntüləri.
YaĢlı inəklərdə isə qaba yem yediyinə görə körpəlokdən baĢlayaraq iĢgənbə və bağırsaq
sistemi geniĢlənməyə bağlayır. IĢgənbə və torcuq eyni funksiyalı iĢlər gördükləri üçün bu iki
bölmə iĢgənbə-torcuq adlanır.Bu bölmənin orta tutumu yaĢlı inəklərdə 100-200 litrə çatır.Bu
da mədə tutumunun 80%- deməkdir.Mədəönlüklərində ən az həcm torcuqdur.bu da 4-10 litr
tutur.ġəkil-82.
ġəkil-82.YaĢlı inəklərdə mədə funksiyası.
ĠĢgənbədə yem əvvəlcə nəmlənir və süzülür. Ağız yemin həzm olunması üĢün çox böyük
miqdarda Ģirə (100-200litir ) ifraz edir .Bu da yemin həzmi üçün əsas Ģərtdir.Mədə divarların
141
hərəkəti yemin həzminə və hərəkətinə təkan verir.Normal və həcmili iĢgənbədə yem qatlara
bölünür. Ən aĢağı qatincə və ağır çəkili yem olur. Onun üst təbəqəsində iĢgənbə Ģirəsi yerləĢir.
ĠĢgənbə sirəsinin üzərində yüngül və qaba yem qarıĢığı üzür. Üçüncü qat isə Ģirə və yem
üzərində yerləĢən qaz qatıdır.Hər dəqiqə Ģirdanda olan Ģirə və xirda kütlələr arasında
yerdəyiĢmələr əmələ gələrək yenədə süzülmə baĢ verir.
ġəkil-83. ĠĢgənbədə müxtəlif qatların əmələ gəlməsi.
ĠĢgənbədə yemin həzmi,xüsusən qaba yemlərin parçalanması mikroorqanizmilərin fəaliyyəti
nəticəsində baĢ verir. Mikroorqanizmilər çoxaldəqda yemin zülalından istifadə edərək artır.
Orta hesabla bir inəyin iĢgənbəsində 2-4 kq mikroorqanizmi kütləsi olur. Bir qramda milyona
yaxın mikroeqanizmi olur. Bu mikrorqanismilər yemdə olan seliloza,hemiselloza və niĢastanı
parçalayır.Müxtəlif
yemləmədə
müxtəlif
funksiyalı
mikroorqanizmilər
yaranır.Mikroorqanizmilər yemləri parçalayanda uçucu yağlar əmələ gətirir ki.inək bunlardan
enerji mənbəyi tək istifadə edi. Mikroorqanizmilər özü isə zülal tərkibli olur.ĠĢgənbədən yem
yoğun bağırsağa keçdikdə həmin mikroblardan zülal kimi orqanizmi istifadə edir. Yemin
növündən asılı olaraq yoğun bağırsaqda mənimsənilən zülalın 60-80% -i iĢgənbədən yoğun
bağırsağa gələn iĢgənbə mikrobların hesabına odənilir. Bu dövürdə eyni zamanda mikroblar B
və K vitamini istehsal edir ki, bu da inəklərin tələbatını ödəyir.ĠĢgənbədə turĢuluğun miqdarı
yeyilən yemin tərkibindən asılıdır. ĠĢgənbədə mikroblar pH 5,5-7 turĢuluqda fəaliyyət
göstərir.ĠĢgənbədə neytral turĢruluq (pH 7 ) yaranarsa onda mikroblar yemdə olan sellozanın
parçalanmasını və ondan zülal maddələrin hazırlanmasını gücləndirir.
Kitabçanın tutumu 10-20 litir həcmindədir. Kitabçada yem 5 saata kimi qalır. ĠĢgənbədən
ötürülən sulu yem kitabçada bərkiyir, Ģirdana keçən quru madənin 22-24%-i qarıĢdırılır.
ġəkər və niĢasta eyni bakteriyaların köməyi ilə parçalanır.Qəbul olunmuĢ quru yemin ¾
hisəsi karbohidratlardan ibarətdir. GövĢəyən heyvanlar üçün karbohidratlar yemdə yemin
qidalılığını əks etdirir.ĠĢgənbədə karbohidratların parçalanması müxtəlif vaxt və saat ərzində
yerinə yetirilir. Sxem-14.
-
142
Sxem 14. Müxtəlif karbohidratların parçalanma vaxtı.
Müxtəlif növ yemlərdən müxtəlif turĢular alınır.TurĢuların miqdarı südün keyfiyətinə təsir
göstərərək onun enerji mənbəyi hesb olunur. Sirkə və yağ turĢuları süd yağının əmələ
gəlməsində əsas xam mal hesab olunur. GövĢəyənlərdə propan turĢusu qanın Ģəkərinin
(qlikoza ) əmələ gəlməsində əsas mənbədir. Adi normal yemləmədə gövĢəyənlərin
iĢgənbəsində uçucu yağ turĢuların miqdarı aĢağıdakı kimidir.
-sirkə turĢusu 60-65%.
-propion turĢusu 20-25%
-Yağ turĢusu 10-20%.
Karbohidratların parçalanması qarıĢıq yemlərdə bitki yemlərinə (ot) nisbətən tez parçalanır.
Karbohidratlarda ən kec həzm olunan selilozadır. Liqnin (rezin maddə) maddəsidə
karbohidratlar sinifinə daxildir, ancaq bu maddə həzm olunmur. Bu maddə ən çox yaĢlaĢmıĢ
birkilərdə olur.
Zülal maddələr (protein ) azot tərkibli aminturĢulardan ibarətdir.Yemlərin tərkibində zülal
madələri və ya azot birləĢmələri mövcuddur. Bunların kəmiyyət və keyfiyyət
göstəriciləriyemdən asılıdır. Adi halda rasionda 12-15 % xam zülal olur. Xam proteindən
iĢgənbədə ammonium hasil olunur və nazik bağırsağa ötürülür və bədənə sorulur. Mikroblar
ammonyakdan öz hüceyrəsinin qurulması üçün tikinti materialı kimi istifadə edir və zülal
mikrobu yaradır. Həmin tərkibli zülal sonralar amin turĢuların və zülalların əmələ gəlməsi
üçün ilkin material kimi istifadə olunur. Orqanizmidə zülalın parçalanma və onun mərhələlərlə
sorularaq müxtəlif məhsulların nəmələ gəlməsi aĢağıda göstərilmiĢdir. ġəkil-.84.
143
ġəkil-84. Zülalın həzm olunması.
ĠĢgənbədə amonium birləĢməsindən az vaxta görə mikroblar istifadə edə bilmədikdə qalan
hissə qaraciyərə ötürülür. Qaraciyər azotlu birləĢmənin bir hissəsinin sidik cövhərinə, bir
hisəsi isə iĢgənbə seliyi kimi istifadə olunur.
Müxtəlif tərkibli yemlərin iĢgənbədə parçalanma sürəti aĢağıdakı sxemdə göstərilmiĢdir.
Sxem-15.Yemlərdə zülalın parçalanması.
Eneryi mübadiləsi. Rusiya, Finlandiya və digər avropa dövlətləri iribuynuzlu qaramalda enerji
sisteminin qiymətləndirilməsinin enerji mübadiləsi (EM) kimi qəbul edilmiĢdir.Yemdən əldə
144
olunan enerji iribuynuzlu qaramalda müxtəlif enerjilərə çevrilməsi aĢağıdakı kimi qeyd
edilir.ġəkil-85.
ġəkil-85.Enerjinin çevrilməsi qaunauyğunluğu.
Mineral maddələrə olan tələbat. Mineral maddələr yemin qeyri-üzvü maddəsi hesab
olunur. Orqanizmidə mineral maddələrin azlığından müəyyən çatıĢmazlığa səbəb olur.
Odur ki. mikroelementlərin orqanizmidə hansı funksiya daĢıdığı bilinməlidir. ġəkil-86.
145
ġəkil-86.Mineral maddələrə olan tələbat.
Heyvanları necə kökəltməli?
Xırda təsərrüfatlarda heyvanların bağlı Ģəraitdə kökəldilməsini məsləhət görürük. Bağlı
halda kökəltmənin üstünlüyü ondadır ki, bu vaxt heyvanlara yedirdilən yemlərin miqdarını
nizamlamaq olar. Yemlərin paylanma ardıcıllığı inəklərin yemləndirilməsində olduğu
kimidir: qüvvəli yemlər, Ģirəli (yaĢıl) yemlər, quru ot. Qüvvəli yemləri həm quru, həm də
isladılmıĢ halda yedizdirmək olar. Kökəltməyə qoyulmuĢ qaramalı Ģəkər istehsalı
tullantıları və Ģəkər çuğunduru cecəsi ilə müvəffəqiyyətlə yemləmək və yaxĢı nəticələr əldə
etmək mümkündür. Qüvvəli yemlərdən isə bir tipli (arpa yarması, qarğıdalı yarması,
vələmir yarması) yemlərdən üstün balanslaĢmıĢ (qızıl yem) yemdir. Ondan istifadə və
verilmə miqdarı yaĢdan asılı olaraq nizamlanması məqsədə uyğundur.
146
1 kq çəki artımı almaq üçün cavanların ət üçün bəslənməsi . Cədvəl 19
Kökəltmədə olan iri buynuzlu qaramalın norma üzrə enerjisi Cədvəl 20
Kökəltmə
dövründə
canlı
kütlə kq
Gündəlik artım qr
800
1000
1200
yem
və
hidi
enerji
meqad
yem
və
hidi
enerji
meqad
yem
və
hidi
enerji
meqad
Başlanğıc
150
5,3
40
6,1
44
6,9
58
200
5,8
46
6,6
50
7,4
62
250
6,2
50
7,0
56
7,8
69
Orta
300
7,0
61
7,9
69
8,8
77
350
7,3
66
8,2
74
9,1
82
Sonu
400
8,1
75
9,1
85
10,1
94
450
8,4
84
9,4
94
10,4
104
Canlı kütlə və yem vahidindən (enerji) asılı olaraq cavanlara yem payının tərtibi : Cədvəl 21.
Dövrlər
800 qr
Yemlər kq
YaĢ ayla
Ġri kütləli südlük, ətlik cinslər
Orta kütləli südlük, ətlik cinslər
yem vahidi
enerji meqad
yem vahidi
enerji meq.
0-1
2,9
26
3,7
30
1-2
3,5
31
3,8
31
2-3
3,8
33
4,0
33
3-4
4,3
38
4,4
37
4-5
5,1
45
5,4
45
5-6
5,9
52
6,9
58
6-9
7,3
66
7,7
64
9-12
8,3
76
8,8
74
12-15
8,9
82
10,3
87
15-18
10,6
98
11,3
100
147
Yem
vahidi
Enerji
meqadj
Yonca
otu
Çiyid
qabığı
Yem
çuğunduru
Çiyid Arpa
yarması
Qızıl
yem
BaĢlanğıc
150
5,3
45
4
1
5
1
-
2
200
5,8
49
4
1
6
1
-
2
250
6,2
54
5
1
6
1
-
2
Orta
300
7,0
61
5
2
8
1
-
2,5
350
7,3
66
5
2
8
1
-
3,0
Müqayisəli olaraq gün ərzində 800 qram çəki artımı verməklə arpa yarması verildikdə
göstərilən yem payında həmin çəki alınır. Ancaq qızıl yemdə bu fərqlənir.
Erkək cavanların intensiv bəslənmə və kökəlmə dövründə müqayisəli qüvvəli yemlərin iqtisadi
göstəriciləri. Cədvəl 22.
Göstəricilər
Bəslənmə və kökəldilməyə qoyulduqda erkəklərin
canlı kütləsi kq
Müddəti gün
Kökəltmədən ayrıldıqda canlı kütləsi kq
Gün ərzində artım qram
1 kq çəki artımına sərf olunan yem vahidi və
meqadjoul
QarıĢıq yemin ümumi rasionunda (yem payında) %-i
Əldə olunan çəki artımı
Ġqtisadi səmərə %
Arpa yarmasına nisbətən üstünlük çəki artımı
Qüvvəli yemlər
Arpa yarması
BalanslaĢmıĢ
(mikroelement
və
vitaminlə
zəngin)
qızıl yem
Bəslənmə və kökəldilməyə qoyulduqda erkəklərin
canlı kütləsi, kq
230
230
Müddəti, gün
120
120
Kökəltmədən ayrıldıqda canlı kütləsi,kq kq
326
345.2
Gün ərzində artım ,qram
800
960
Çəki artımına sərf olunan yem vahidi
326
345.2
QarıĢıq yemin ümumi rasionunda (yem payında) %-i
30
30
Əldə olunan çəki artımı
96
115.2
Ġqtisadi səmərə %
100
120
Arpa yarmasına nisbətən üstünlük çəki artımı
-
19.2
Cədvəldən göründüyü kimi arpa yarmasından fərqli olaraq qızıl yemlə yemləndirildikdə
balanslaĢmıĢ yem bilavasitə verilən yem payındakı yemlərin həzməgediciliyini asanlaĢdırır
və tərkibindəki vitamin və mikroelementlər həzmə gedən yemi asanlıqla məhsula (ət, süd)
çevirir.
Dostları ilə paylaş: |