Almaz H
əsənqızı
8
folklor
şünaslığının yaranması üçün zəmin rolunu oyna-
mışdır”
4
.
V
ətənilmizin öz müstəqilliyini yenidən bərpa etməsin-
d
ən iyirmi ildən artıq keçməsinə baxmayaraq, hələ də Azər-
baycan mühacirl
ərinin əksəriyyətinin yaradıcılıq irsi tam
şəkildə öyrənilməmişdir. Bəzən isə elə müstəqillik illərində
n
əşr olunan tədqiqatlarda mühacirətdə yaranan araşdırmalara
münasib
ətin heç də sovet ideoloji sisteminin mövcud olduğu
ill
ərdəkindən fərqlənməməsinin, yəni düşüncənin dəyişmə-
m
əsinin şahidi olmaqdayıq. Belə ki, 2004-cü ildə nəşr olun-
muş “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi”nin birinci cildində sovet
v
ə mühacirət ədəbiyyatı arasındakı münasibətlə bağlı oxu-
yuruq: “...Sovet İttifaqında ərsəyə gəlmiş ədəbiyyat tarix-
l
ərimizdə kommunist ideologiyası, yaxın xaricdəki (Tür-
kiy
ədəki) mühacirət ədəbiyyat tarixlərimizdə isə əks-ideo-
logiya hökm sürürdü. Halbuki m
əqsəd ədəbiyyatşünaslığı və
ədəbiyyat tarixçiliyini hər hansı konyuktur ideologiyadan
qo
pararaq, xalqın mədəni-mənəvi inkişafı xidmətinə yönəlt-
m
ək idi”
5
.
Burada mühacir
ətlə bağlı yazılanlarla razılaşmaq çətin-
dir. B
əli, doğrudan da, mühacirətdəki ziyalıların böyük ək-
s
əriyyəti siyasi şəxsiyyətlər idi və onların mübarizəsində mü-
əyyən məqsədlər daha qabarıq şəkildə görünməkdədir. Lakin
bu heç d
ə “xalqın mədəni-mənəvi inkişafı xidməti”nin əley-
hin
ə olan bir ideologiya deyildi, ola da bilməzdi. Hətta, fik-
rimizc
ə, elə yaxşı ki, onların tədqiqatlarında siyasi məqsəd-
l
ər ön planda verilmişdir, çünki sovet sisteminin əsarət, müs-
4
İsrafil Abbaslı. “Koroğlu”: nə var, nə yox? Bakı: Elm və təhsil, 2013,
s.224
5
Az
ərbaycan ədəbiyyatı tarixi. 6 cilddə, I c., Bakı: Elm, 2004, s.26
Folklorşünaslığa giriş
9
t
əmləkəçilik ideologiyasından fərqli olaraq, mühacirətdəki
ziyalıların əsas problemi vətənin istiqlaliyyəti, azadlığı mə-
s
ələsi idi, onların fəaliyyəti yalnız və yalnız Azərbaycan xal-
qının milli mənafeyinə xidmət edirdi.
Bel
əliklə, hər cür senzura basqısından uzaq və yalnız
xalq
ın mənafeyi düşünülərək aparıldığı üçün mühacirətdə
yaranan araşdırmalar daha çox obyektivliyini, eyni zamanda,
aktuallığını qorumaqdadır. Həmin tədqiqatlar o dövrün –
senzura üzünd
ən yanlış tanıtdırılan sovet hakimiyyəti illə-
rinin h
əqiqi mənzərəsini bu gün təsəvvür etmək baxımından
əvəzsiz mənbə olaraq qalmaqdadırlar.
Yeri g
əlmişkən, altı cild şəklində nəzərdə tutulan
“Az
ərbaycan ədədbiyyatı tarixi”nin folklora həsr olunmuş və
2004-cü ild
ə artıq nəşr edilmiş birinci cildinin qaynaqları
iç
ərisində mühacirətdə bu istiqamətdə aparılan tədqiqat-
çılardan yalnız Əhməd Cəfəroğlunun adına təsadüf edilir.
Bu görk
əmli mühacir folklorşünasın beş yüzdən çox elmi
t
ədqiqatından təxminən yüzdən çoxu folklorla bağlıdır.
Haqqında bəhs edilən kitabda Ə.Cəfəroğlunun cəmi iki
t
ədqiqatının adı (“Türk dili tarixi” və “Folklorumuzda milli
h
əyat və dil bakiyələri”) verilmişdir ki, onlardan biri də səhv
olaraq “Folklorumuzda milli h
əyat bakiyələri” şəklində
göst
ərilmişdir. Onun mühacir yoldaşı Hüseyn Baykaranın
(Qara Hüseynov 1927-ci ild
ə siyasi təqiblər üzündən əvvəl
İrana, sonra Türkiyəyə getməyə məcbur olmuş, İstanbul
Universitetinin hüquq fakült
əsini bitirərək, Elazığda hakim,
İstanbulda prokuror vəzifələrində çalışmışdır) “Azərbaycan
istiqlal mücadil
əsi tarixi” kitabında böyük uzaqgörənliklə
söyl
ədiyi aşağıdakı fikirlərin isə, bizcə, şərhə ehtiyacı
yoxdur: “Bütün nöqsanları ilə birlikdə “Azərbaycan mədə-
niyy
ət tarixi” ilə “Azərbaycan istiqlal mücadiləsi tarixi”
Almaz H
əsənqızı
10
adlı kitablarım Azərbaycan azadlıq mübarizəsinin əlifba-
sıdır. Gələcəkdə Azərbaycanda bu mövzuda daha sanballı
əsərlər yazılacaqdır. Azərbaycan xalqının keçmişini, onun
azadlıq mübarizəsini öyrənənləri zaman özü yetişdirəcəkdir.
O zaman g
ələcək nəsil bu mübarizəni necə və haradan
öyr
ənəcəkdir? Beləliklə, bu kitabları mənə yazdıran səbəblər
bunlardır”
6
.
Mühacir
ətdə aparılan tədqiqatların vətəndə təhlilə cəlb
edilm
əsi, təbliği ilə bağlı müəyyən qədər işlər görülsə də,
h
ələ bu çox azdır.
Maraqlıdır ki, sovet siyasi rejiminin hökmü ilə günahsız
yer
ə ölümə məhkum edilən, uzaq Sibirdə əsirlikdən möcü-
z
ələrlə qurtararaq, vətənindən didərgin düşməyə məhkum
olan v
ə çox böyük əzablardan keçərək İrandan Türkiyəyə
velosipedl
ə gedərək mübarizəsindən geri dönməyən Azərbay-
canın mücahid oğlu Əziz Alpoudun (Mir Əbdüləziz Seyid)
“H
əyatımın hekayətləri” memuarına “Taleyin xəritəsi” adlı
“Ön söz
əvəzi” yazan Zakir Sadatlı mühacirət irsinin araşdı-
rılması ilə bağlı çox emosional və düşündürücü bir qənaətə
g
əlmişdir: “Baxmayaraq ki, uçurulmuş “Berlin divarı”nın
daşları indi kolleksiyalarda saxlanır. Lakin Azərbaycan
mühacir
ətinin hələ də uçulmayan divarı arxasında müəm-
malar gizl
ənir. Və hərdən mənə elə gəlir ki, bizim milli
ideyamızı, taleyimizi, ruhumuzu və bütövlükdə, bütövlüyü-
müzü h
əndəsi bucaqlara bölən bu lənətlənmiş “divarı” uçur-
maq
əvəzinə, özümüzdən asılı olan və olmayan səbəblər uc-
batından onun “bərpa və təmir” işləri ilə məşğuluq”
7
.
6
Hüseyin Baykara. Azerbaycan İstiklal Mücadelesi Tarihi, İstanbul:
1975, s.11
7
Əziz Alpoud. Həyatımın hekayətləri. Bakı: Qanun, 2011, s.11
Dostları ilə paylaş: |