Generallari

 
64
 
*  * * 
 
”Məni telefona çağırdılar. Gəldim. Həyəcanlı bir səs eşidildi.  
  
- Salam, Əliağa, sizinlə danışan Qaitinovdur. 
  
- Salam, Valeri Mixayloviç, mənə aid qulluğunuz? 
- Mən əlahəzrətin kabinetindən danışıram. Mənə təklif edirlər ki, sizin məktəbdə   müdir 
işləyim. Sizdən çox xahiş edirəm ki, saat beşdə ordu və donanmanın    klubuna   gələsiniz. Həm 
bir yerdə yemək yeyək, həm də məsləhətləşək. 
Mən oraya getdim. Qaitinov rəhbərliyi öz üzərinə götürdü, mənim isə  məşğələləri 
aparmağıma razı olub-olmadığımı soruşdu. Razılıq verdim. - Təşəkkür edirəm, - dedi... 
Yeni müdir general-leytenant Qaitinov daima auditoriyalara baş  çəkir, baş  qərargah 
zabitlərinin rəhbərliyi altında mühazirə  və taktiki məşğələlərə  gəlir, lakin bu məşğələlərin 
gedişatına qarışmır, bunların hamısını öz müavininə (Şıxlinskiyə - Ş.N.) tapşırırdı”. 
Bu kiçik epizod “Xatirələrim” kitabındandır. Şıxlinskinin dəmir yaddaşı çox şeyi olduğu 
kimi hifz edib saxlamışdır. Məsələn, vaxtilə (1907-ci ildə) məktəbin müdiri onu ikinci 
Konstantin topçu məktəbinə batareya komandirliyi vəzifəsinə namizəd göstərəndə Baş topçu 
idarəsinin rəisi general Kuzmin Karavayev gözlənilən təklifi rədd edərək demişdir ki, “bu 
vəzifəyə “tatar” (azərbaycanlı - Ş.N.) yox, rus tapmaq lazımdır. 
Bütün bunlara baxmayaraq, çar hökuməti, çar ordu heyəti general Əliağa  Şıxlinskinin 
əvəzsiz xidmətinə laqeyd qala bilməmişdir... 
1912-ci ildə artilleriya məktəbinə müavin təyin edilən  Şıxlinskinin müvəffəqiyyətinə 
sevinənlər az deyildilər. Ona Rusiyanın, hətta xarici ölkələrin adlı-sanlı topçuları  təbrik 
teleqramları göndərmişlər. Baş  qərargah Akademiyasının professoru general-mayor 
A.A.Neznamov yazırdı: 
“Sizi və rus artilleriyasını təbrik edirəm!”. 
Fransa topçu zabitləri məktəbinin müdiri Nolle isə ürək sözlərini belə ifadə eləmişdi: 
“Rus topçu məktəbinin ikinci şefi (məktəb müdirinin müavini ikinci rəhbər hesab 
olunurdu - Ş.N.) təyin edilməyinizi eşitdim. Sizin simanızda rus artilleriyasını təbrik edirəm!”. 
Jurnalın nömrələrini vərəqlədikcə məlum olur ki, əsrin əvvəllərində “Şıxlinski üçbucağı” 
adlı  hərbi nəzəriyyə müəllifinə böyük şöhrət gətiribmiş. Bu nəzəriyyə  təkcə Rusiyada dərc 
olunan hərbi dərsliklərə salınıb istifadə olunmurdu. Ədəbiyyatlardan məlum olur ki, “Şıxlinski 
üçbucağı” Fransa və Avstriyada da geniş yayılıbmış. Məsələn, Fransa topçu divizionunun 
komandiri mayor Laver Şıxlinski ilə söhbətlərindən birində demişdir: 
“Fransaya elm üçün çox əhəmiyyətli olan xeyli material aparıram. Bunun üçün sizə 
minnətdaram”. 
1913-cü ilin yayında general Joffre fransız ordusunun on yeddi nəfərlik zabit heyəti ilə 
Rusiyaya gəlir. Onlar bir neçə gün artilleriya zabitləri məktəbinin proqramı ilə maraqlanırlar. 
Fransızlar qısalüləli topdan örtülü atəş üsulu ilə bir komandirin rəhbərliyi altında 
batareyadan necə atəş açıldığını göstərməyi xahiş edirlər. Bütün atəş üsulunun təşkilinə 
komandirlik Əliağa Şıxlinskiyə həvalə olunur. General Şıxlinskinin təşkil etdiyi dəqiq atəş üsulu 
və qısalüləli ağır top atışı fransızları heyrətdə qoyur. Onlar qısalüləli atəş üsulunu (o vaxta qədər 
fransızlarda qısalüləli top atəşindən istifadə olunmurmuş - Ş.N.) özlərində  tətbiq etməyi elə 
oradaca qət edirlər. 
Bir il sonra Rusiyaya gələn Fransa prezidenti Paunkare Raymon rus artilleristlərinin 
general Joffreyə  və onun heyətinə göstərdikləri hörmət müqabilində mükafatlar gətirir. Bu 
mükafatların arasında generallara məxsus cəmi iki fəxri Legion ordeni də vardı. Onun biri süvari 
generalı Bezorazova, ikincisi isə Əliağa Şıxlinskiyə təqdim olunur. 
Əliağa  Şıxlinskinin hərbi və pedaqoji fəaliyyəti ilə yaxından tanış olduqda bu mahir 
sərkərdənin misilsiz istedadına qibtə etməyə bilmirsən. 

---

 
65
1897-ci ildə  gənc  Əliağa  Şıxlinski ilə söhbət edən iyirminci topçu briqadasının baş 
həkimi Zelenski ondan soruşur ki, belə bir istedadınız olduğu halda niyə akademiyaya 
getmədiniz? 
Əliağa  Şıxlinski isə cavabında “iş belə  gətirdi” - deyə  təvazökarlıqla cavab verir. Bu 
görüşdə iştirak edən general Baumqarten də söhbətə qoşulur: “Akademiyanı neyləyir, akademiya 
onun başıdır”. 
Doğrudan da keçmiş rus ordusunda ikinci elə bir şəxs yoxdur ki, qeyri millətdən ola-ola, 
ali hərbi təhsil almadan qısa bir vaxtda dörd il otuz altı gündən sonra general-mayor rütbəsinə 
yüksəlsin. 
Əliağa  Şıxlinski hərbi xidmətdə belə tez, həm də böyük sürətlə irəliləməsinin ilkin 
səbəbini rus-yapon müharibəsinin iştirakçısı olmasında, bir də topçu zabitləri məktəbindəki 
hərbi-pedaqoci fəaliyyətində görürdü. 
Əliağa  Şıxlinskinin 1908-ci il noyabrın 26-dan 1914-cü il iyulun 8-dək topçu zabitləri 
məktəbində olan elmi-pedaqoji fəaliyyəti çox yüksək qiymətləndirilmişdir. O, üçüncü dərəcəli 
müqəddəs Vladimir, eləcə  də fransızların zabitlərə  məxsus fəxri komandir Legionu ordeninə 
layiq görülmüşdür. 
“Artilleriya zabitləri məktəbinin xəbərləri” jurnalının səhifələri, orda verilmiş ayrı-ayrı 
elanlar təsdiq edir ki, Əliağa  Şıxlinski məktəbdə, qoşun bölmələrində  və Peterburqun müxtəlif 
elmi yığıncaqlarında hərbi mövzuda silsilə mühazirələr oxumuşdur. Bu mühazirələr Baş 
qərargahın  əmrilə kitabça şəklində çap olunmuşdur. Onun “Divizion miqyasında topçu 
manevrlərinin təşkili üçün təlimat”, “Dağ  və  səhra artilleriyası üçün məsələ  və misallar 
məcmuəsi”, (1913-cü ildən 1916-cı ilədək üç dəfə nəşr olunub - Ş.N.) “Səhra toplarının cəbhədə 
işlədilməsi” və “Topçu zabitləri məktəbində podpolkovnik Şıxlinski tərəfindən oxunmuş 
mühazirələrin xülasəsi” kimi sanballı kitabları çap olunmuşdur. Xüsusilə, sonuncu kitab topçular 
arasında çox böyük şöhrət qazanmışdır. Onu da deyək ki, artilleriya zabitləri məktəbinin 
mətbəəsində çap olunan bu kitab məktəbə xeyli mədaxil gətirir. Həmin gəlirdən  Əliağa 
Şıxlinskiyə qızıl pulla 500 manat müəllif haqqı verilir... 
Bizə  Əliağa  Şıxlinskinin indiyədək bircə kitabı  məlumdur. O da 1944-cü ildə SSRİ 
Elmlər Akademiyasının Azərbaycan filialı  tərəfindən rus və Azərbaycan dilində çap olunmuş 
“Xatirələrim”dir. Vəssalam. Bəs, yuxarıda adını çəkdiyimiz kitabların taleyi nə yerdədir, harda, 
kimdə, necə saxlanılır? Bax, bu suallara cavab tapmaq lazımdır. 
 
 
KİTAB AXTARIŞINDA 
 
Anketlərin ağ  səhifəsini doldurmaqdan yorulmurdum. Dalbadal Şıxlinskinin kitablarını 
sifariş verirdim. Səhərisi cavabı üçün gələndə eyni sözləri oxuyurdum. “Belə kitab yoxdur. 
Mənbəni dəqiqləşdirin”. 
Məni təəccüb bürümüşdü. Axı, müəllif özü yazır ki, belə bir kitabım çıxıb. Onu da 
bilirdim ki, Əliağa Şıxlinski “Xatirələrim” hərbi memuarını ancaq yaddaşına güvənib yazmışdı. 
Özü də  səksən yaşında! “Xatirələrim”i yenidən çapa hazırlayanda düzü şübhələndim: axı ola 
bilməz ki, bu yaşda adam bu qədər faktı yadında saxlaya, rəqəmləri, tarixi hadisələri dəqiq deyə 
bilsin. Ona görə də kitabda adı çəkilən adamların familiya və rütbəsini, ayrı-ayrı hadisələri bir 
daha hərbi ensiklopediya ilə yoxlayıb tutuşdurdum. Zərrəcə  səhv tapa bilmədim. Ona görə  də 
mən general Əliağa  Şıxlinskinin yazdığı  hər bir fakta tam inamla yanaşırdım. Altıncı günü 
anketimə baxan növbətçi qız dedi ki, sizi biblioqrafiya fondunun baş mühafizəçisi çağırır. 
Dəftər-qələmimi yığışdırıb onun yanına getdim. O, məni “hücumla” qarşıladı: 
- Hələ sizin kimi inad adama rast gəlməmişəm. Bütün azərbaycanlılar belədirlər? 
- Xeyr, - dedim, - əlimizdə əsaslı fakt olmasa, biz heç vaxt yersiz inad göstərmərik. 
- Axı sizə dönə-dönə deyirlər ki, belə bir kitab yoxdur, siz isə yenə  də yazırsınız. Heç 
olmasa anketlərə heyfiniz gəlsin. Özünüz fikirləşin, olmayan şeyi sizə hardan və necə verə 
bilərik? 

---