Generallari
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
70 Nigar xanım fransız dilini də təmiz bilirmiş. 1912-ci ilin yayında Çarskoye Seloya gələn fransız generalı Dezavye onun danışığına valeh olmuşdur. General Dezavye soruşanda ki, neçə il Parisdə yaşamısınız, o, gülümsünüb cavab vermişdir ki, heç vaxt Rusiyadan kənara çıxmamışdır. Ona təşəkkür edən general Dezavye demişdir: - Məni heyrətə gətirdiniz, madam, öz gözəl, təmiz fransızca danışığınıza görə... Bundan başqa Nigar xanım fars dilini də mükəmməl öyrənmişdi. Ərəb qrammatikasına isə yaxşı bələd idi. Nigar xanımın yaxın qohumu, mərhum Zülfüqar Qayıbovun altı il əvvəl mənə söylədiyi bir əhvalatı da onlara danışdım: Bir dəfə anası ilə doğma Salahlı kəndindən Tiflisə gedən Nigar Saloğlu stansiyasında qatar gözləməli olur. Bu vaxt Qarayazı çölündən ekspedisiyadan qayıdan iki fransız da qatarın gəlməsini gözləyirmiş (Ötən əsrin sonlarında imperatorun əmrilə Qazax qəzasının Qarayazı düzündə pambıq-təcrübə plantasiyası salınmışdı - Ş.N.) Fransızlardan biri o birinə milli geyimdə olan Nigar xanımı göstərib deyir: - Ora bax, gör türk qızı necə gözəldir, amma heyf, çox zövqsüz geyinib. Fransızların Nigara baxıb nəsə dediklərini hiss edən anası Səadət xanım: - Qızım, - deyir, - onlar səndən danışırlar? - Ana, dinmə, onlar məni və geyimimi təhqir etdilər. Eybi yoxdur, bu saat cavablarını alarlar. Qatar gəlir. Minirlər. Bir xeyli gedəndən sonra Nigar xanım çölə baxıb fransızlardan təmiz fransız dilində soruşur: - Cənab, zəhmət olmasa, deyin görək, saat neçədir, hələ Naftulluqa çoxmu qalır? Heyrətdə qalan fransızlar özlərini itirirlər. Dönə-denə Nigar xanımdan və anasından üzr istəyirlər. Şəkillərdən birini götürüb ona diqqətlə baxan Nina Aleksandrovna soruşur: - Bu da Nigar xanımın şəklidir? Bəli, o, həm də bizim xalqın ilk hərbi şəfqət bacısı olub. Başımız söhbətə elə qarışmışdı ki, kursantların ətrafımıza nə vaxt yığışdıqlarını hiss eləməmişdik. Siyasi komissar irəli durub dedi: - Görürsünüzmü, necə maraqla qulaq asırlar, vaxtınız varsa, bir az da danışın. Mən elə bilirdim inqilabdan əvvəl sizin qadınlar məktəb üzü görməyiblər, çadrada, dörd divar arasında yaşayıblar. Mən Saltıkov-Şedrin adına kütləvi kitabxananın arxivindən əldə elədiyim “Artilleriya zabitləri məktəbinin xəbərləri” jurnalının surətini onlara göstərdim: 60-61-ci səhifədə yazılıb ki, Nigar xanım Şıxlinskaya “Qadın xeyriyyə cəmiyyəti”nin sədri seçilib. Digər bir səhifədə isə daha qırx beş qadının adı, familiyası çap olunub. Bunlar qadın cəmiyyətinin üzvləri - Nigar xanımın tabeliyində işləyənlərdir. Jurnalın yetmiş səkkizinci səhifəsində Nigar xanım Şıxlinskayanın “Dul qadınlar, yetim uşaqlar və aşağı rütbəli ailələr üçün” adlı müraciəti dərc olunub. Məqalədə göstərilir ki, hökumət müharibədə ailə başçısını itirənlərə yardım verib, təqaüd kəsməlidir... Birinci dünya müharibəsi başlananda artilleriya zabitləri məktəbinin müdavimləri bir nəfər kimi döyüşən orduya - Vətəni qorumağa gedirlər. Onların tədris binası, kazarmaları yaralı əsgərlər üçün qospitala çevrilir. Zabit arvadları yaralı əsgərlərə yardım göstərmək üçün “Qırmızı xaç” cəmiyyətini təşkil edirlər. Nigar xanım Şıxlinskaya həmin cəmiyyətə sədr seçilir. İmperatorun “Qırmızı xaç” cəmiyyətinin səlahiyyətli nəzarətçisi polkovnik Velçinski bir yoxlama zamanı demişdir ki, Nigar xanım Şıxlinskayanın başçılıq etdiyi xəstəxana hazırkı müharibədə fövqəladə təşkil olunmuş bütün “Qırmızı xaç” çəmiyyətinin xəstəxanaları arasında ən yaxşısıdır. Onu da xatırladaq ki, xəstəxananın rəsmi adı “Topçu zabitləri məktəbi qadın komitəsinin xəstəxanası” olmasına baxmayaraq, hörmət əlaməti olaraq hamı ona “Şıxlinskayanın xəstəxanası” deyirmiş. General Əliağa Şıxlinskinin özü bu barədə yazır: 71 “Mənim arvadım həmişə xəstəxanada olurdu. Komitənin sədrliyi vəzifəsini ifa etməkdən başqa, əsgərlər üçün evlərinə” rusca, kazan tatarlarının, kazakların və başqalarının dillərində məktub yazırdı. Əsgərlər mənim arvadımı son dərəcə sevir və onu “mamaşa” - deyə çağırırdılar; tez-tez bu xəstəxanaya getdiyimdən mənə də “papaşa” deyirdilər”. - Yəqin ki, sizə Nigar xanım Şıxlinskayanın 1914-cü ildə “Müharibəyə əzizlərini yola salan qadınlara” adlı məqaləsi də məlum deyil, - deyə mən yanımdakılara müraciət etdim. - Xeyr, əlbəttə, məlum deyil, biz onu hardan oxuya bilərik ki?.. - Həmin müraciət - məqalə 1914-cü-ildə “Russkiy invalid” - qəzetinin dörd avqust nömrəsində çap olunub. Əlimdəki qəzeti göstərdim, - baxın, bu da onun surəti. Ana ürəyinin çırpıntıları ilə yazılmış bu məqalədə böyük vətənpərvərlik hissi var. Nigar xanım yazır ki, döyüşçünün qadını ağlayıb sızlamaqdansa, sağlamlığını qorumalı, uşaqlarına qayğı göstərməlidir. Qoy Vətən uğrunda döyüşən ərin qulağına ailəsi, uşaqları haqqında xoş sədalar yetişsin. - Bəs, Əliağa Şıxlinskinin, Nigar xanımın inqilaba münasibəti necə olub? - deyə, ucaboy, enlikürək bir kursant soruşur. Kursant yoldaşları gülə-gülə, ərklə ona söz atırlar ki, gör həmyerlisi ilə neçə maraqlanır... - Ruslarda belə bir məsəl var: “Gözəl doğulma, xoşbəxt doğul”. Bu müdrik atalar sözünü həyatın bütün kəşməkəşini qoşa addımlayan general Əliağa Şıxlinskiyə və onun həyat yoldaşı Nigar xanıma aid etmək olar. Onu da etiraf etmək lazımdır ki, Nigar xanım həm gözəl, həm də xoşbəxt doğulub. Bayaq siz onun şəklini gördünüz, gözəlliyinə heyran qaldınız. Onlar həyatın bütün gözəlliyindən zəhmətləri və çalışqanlıqları bahasına tam istifadə edə biliblər. 1917-ci ildə general Şıxlinski inqilab edən xalqın tərəfinə keçir. Həmin il noyabrın on beşində Qafqaza qayıdır. Bir müddət milli diviziyanın təşkili ilə məşğul olur. 1920-ci ilin baharında XI Ordu Bakıya gələndə müsavatın daxili işlər nazirinin müavini Şəfibəy Rüstəmbəyov Əliağa Şıxlinskiyə deyir: - Hə, cənab general, qaçmırsınız? - Öz Vətənimdən niyə qaçım ki? - Sizi öldürərlər. Təmkinini pozmayan Əliağa Şıxlinski sakitcə belə cavab verir: - Gələnlər ağıllı adamlar olsalar, məni öldürməzlər, çünki onların işlərinə yararam, axmaqlardan isə heç yerdə canını qurtara bilməzsən. Buna görə də Vətənimin mənə ehtiyacı olduğu bir zamanda onu qoyub getmərəm. General Əliağa Şıxlinski ömrünün axırına kimi Sovet Azərbaycanına sədaqətlə qulluq edir. 1920-ci il aprelin 30-da müvəqqəti respublika hərbi-dəniz komissarının müavini təyin olunur. İnqilab komitəsinin sədri Nəriman Nərimanov 1920-ci il avqustun birində onu rəsmi məktubla Moskvaya - V.İ.Leninin sərəncamına göndərir. N.Nərimanov yazır ki, “...mövqeyimiz sakitləşənə qədər və ümumi işimizə kömək məqsədi ilə biz hər halda bu qərara gəldik ki, onları (S.Mehmandarovu və Ə.Şıxlinski - Ş.N.) qərargahda işləmək üçün sizin sərəncamınıza göndərək, çünki onlar hərbi mütəxəssislər olmaq etibarı ilə əvəzsizdirlər. Onlardan biri. Şıxlinski rus ordusunda “artilleriyanın allahı” sayılırdı. Polşa cəbhəsi qurtarana qədər qoy onlar Moskvada işləsinlər”. Burada o, Ali topçuluq məktəbində müəllim işləyir. 1921-ci ilin fevralında Petroqradda olan Şıxlinski topçuluq Akademiyasında mühazirələr oxuyur. Bir il sonra Nərimanovun xahişi ilə Azərbaycana qayıdır. Bakı qarnizonunun hərbi-elmi bilik cəmiyyətində topçuluqdan silsilə mühazirələr oxuyur. İlk dəfə “Rusca-azərbaycanca qısa hərbi lüğət”in yaradıcısı olur. 1923-cü ildə Bakıya gələn görkəmli sərkərdə M.V.Frunze onun elmi və hərbi fəaliyyətini yüksək qiymətləndirərək demişdir ki, burada Şıxlinski üçün fəaliyyət sahəsi çox dardır. Danışdıqca hiss edirdim ki, kursantları da, Nina Aleksandrovnanı da, siyasi komissarın özünü də Nigar xanımın sonrakı taleyi, daha doğrusu inqilabdan sonrakı fəaliyyəti daha çox maraqlandırır. Ona görə də Əliağa Şıxlinski haqqında söhbətimə yekun vurub, Nigar xanım haqqında bildiklərimi onlara nəql etdim. Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|