Generallari

 
74
Bayaqdan pəncərə ağzında quruyan generalın yadına Sovet məlumat bürosunun hər saat radio ilə 
verilən xəbərləri düşdü. Yaxasından gödəkcəsinin cibinə sallanan qədim saatın zəncirini çəkib 
onu işığa tutdu. Səkkizə az qalırdı. Küçədə telefon dirəyindən asılmış reproduktorun altına xeyli 
adam yığışmışdı. General pəncərəyə yaxın oturub, burdan aydın eşidilən cəbhə  xəbərlərini 
dinlədi. 
... Bu gün  hissələrimiz Stalinqrad ətrafı    döyüşlərdə   faşist generalı Fridrix Paulsun və 
feldmarşal Fon manşteynin ordusunu darmadağın etmişdir.  
İndi qələbə bizimlədir. Daha heç nəyi eşitməyən general evin içində sürətli addımlarla 
gəzişirdi. Qalın cod bığları sevincdən titrəyirdi. Sevincini bölüşməyə adam axtarırdı. 
- Radioda son xəbərlərin oxunuşu qurtardı. Qapı döyüldü, o, cəld irəliyə addımladı. 
Soruşmadan qapını açdı. Cavan, yad bir adamı  qapıda   görüb özünu itirən kimi oldu. Gecdən-
gec: 
- Kimi istəyirsiniz? - deyə həyəcanla soruşdu. Qapıda dayanan cavan oğlan dedi: 
- Əliağa Şıxlinski sizsinizmi? 
- Bəli, buyurun içəri keçin. 
Qonaq irəli bir addım atıb əl uzatdı: 
-Akademiyanın elmi işçisiyəm. Məni   vitse-prezident   Heydər Hüseynov sizin yanınıza 
göndərib. Tapşırıb ki,  xatirələrinizi yazmaqda sizə kömək edim. 
- Yaxşı eləyib gəlmisən, oğul, düzü mənim üçün çox çətindir. Belə ki, əllərim əsir, gözüm 
pis görür, qulaqlarım da yaxşı  eşitmir. Ancaq hafizəm, yaddaşım hələ qalıb. Hər bir hadisəni, 
əhvalatı gününə, hətta saatına qədər də xatırlayıram. - Sonra buz kimi soyuq, kimsəsiz otağı 
göstərdi: - Nə   bilim, bu? şəraitdə mümkündürmü?.. 
Səhərisi akademik Heydər Hüseynovun özü qoca generalın görüşünə  gəldi. Görkəmli 
alim qarşısında dayanan ucaboy, enlikürək generala heyranlıqla baxırdı. Sanki onun sağlığına 
inana bilmirdi. Professor Barsukovun kitablarında  Əliağa  Şıxlinskinin adına dönə-dönə rast 
gələndən sonra şəxsən alim özü elmi işçini məcbur eləmişdi ki, qapı-qapı  gəzməli də olsa 
generalı tapmalıdır. 
Alimlə general üzbəüz oturdu. Ötəri də olsa evə göz gəzdirən alim, burda kitablardan və 
qədim mebeldən başqa qiymətli heç nə görmədi. Ağzı yarıaçıq qalan şkafdan bir dəst general 
mundiri asılmışdı. General əli əsə-əsə stolun üstündəki solğun gülün əyilmiş saplağını düzəltdi. 
Qonaq titrək səslə: 
- Yoldaş general, - dedi, - bizim   Akademiya professor Yevgeni Barsukovun yenicə nəşr 
olunmuş  əsərlərini alıb. Professor dördcildlik “Rus artilleriyası Birinci dünya müharibəsində” 
əsərində sizin yalnız rus topçuları arasında deyil, həm də rus ordusunun geniş dairəsində hörmət 
və nüfuzunuzu, Port-Artur epopeyasında son dərəcə böyük şöhrətinizi məhəbbətlə, ehtiramla 
xatırlayır. 
Bayaqdan susan, qonağını dinləyən general təvazökarlıqla. 
- Hə, - dedi, - az-çox cavanlıqda Vətən qarşısında xidmətimiz olub. Yevgeni Zaxaroviçlə 
təxminən iyirmi il birgə qulluq etmişik. Topçu zabitləri məktəbində, Luqa şəhərində, topçu 
general-müfəttişliyində işləmişik. 
Heydər Hüseynov onu tapdığına uşaq kimi sevinirdi. Ürəyində özünü danlayırdı ki, 
xalqımızın belə  şöhrətli oğullarını vaxtında itirib-axtarmırıq. Bu gün görkəmli rus professoru 
onun  əvəzsiz xidmətlərini nahaqdan xatırlamır. Özü də ötəri yox, dönə-dönə öz elmi əsərində 
onun hərbi üçbucağından, Birinci dünya müharibəsindəki fəaliyyətindən ağızdolusu danışır. 
O özü ilə  gətirdiyi kitabı stolun üstünə qoydu. Səhifələrin arasındakı nazik kağız 
parçalarını götürüb dedi: 
- İcazənizlə bir epizod oxuyum, yəqin ki, sizin üçün maraqlı olar. 
- Buyurun, - deyib - ağır  eşidən general stulunu bir az da yaxına çəkdi. Damarı çıxmış 
əllərini dizləri üstünə qoydu. Məmnuniyyətlə, qulaq asıram. 
- “General Əliağa  Şıxlinski 1916-cı ildə Krevo yaxınlığında alman mövqelərinin 
yarılması  əməliyyatına, onuncu  ordu cəbhəsində 1917-ci il iyul əməliyyatına rəhbərlik   
etmişdir. Əliağa Şıxlinskini həmişə ön mövqelərdə görmək olardı. O, topçu hissələrinin yerlərini 

---

 
75
yoxlayır, onları daha düzgün   yerləşdirmək üçün göstərişlər verir, döyüş əməliyyatlarını   izləyir 
və rəhbərlik edirdi”. 
Heydər Hüseynov səhifəni axıra qədər oxuyub vərəqi çevirdi. Sakitcə oturub onu 
dinləyən generala baxdı. Uzaq keçmişinin şan-şöhrət səsinə diqqətlə qulaq asırdı. Dumanlanmış 
eynəyini çıxardıb ehmallıca sildi. İri sifətindəki batıq ordları həyəcandan titrədi. 
- Bu səhifədə isə sizin onuncu ordunun baş komandanı olan vaxt yazdığınız bir raportun 
mətni verilib. 
- Maraqlıdır, mən yüzlərlə raport yazmışam. Görəsən, hansı  əməliyyatdır ki, bir tarixi 
fakt kimi hətta kitaba düşüb? Oğul, zəhmətdən keçib, rica edirəm, onu da oxuyun, - deyə,  
general nəzakətlə xahiş etdi. 
“Topçu hazırlığı başlandı. Müharibənin üç ili ərzində  mən topçuların bu qədər gözəl 
əməliyyatını görməmişdim. Qoşunların  əhvalı yüksəlməyə başladı. Hətta topçulara qarşı çox 
tələbkar olan piyadalar da razı qalmışdı. Otuz səkkizinci korpusda piyadalar hazırlığı tamamilə 
bitmiş hesab edib, hətta onu davam etdirmək təklifindən  əl çəkdi... hissələr hücuma keçdilər, 
onlar düşmənin iki-üç sıra səngərini aşıb, onun batareyalarına çatdılar, düşmən toplarının 
nişangahlarını götürüb gətirdilər... 
- Hə, yadıma gəldi, -  deyib, general sinədolusu nəfəs aldı.  
-  Çox sağ ol, oğul... 
- Hələ qurtarmamışam, yoldaş general, - deyib Heydər    Hüseynov yenidən oxumağa 
başladı. O, generalı sevindirdiyinə özü də  hədsiz dərəcədə  şad olmuşdu. - Əliağa çox tələbkar   
və zabitəli bir komandir olmaqla   bərabər, eyni zamanda xeyirxah, tabeliyində olanların qeydinə 
qalan bir adam idi. Onlar Əliağaya hörmət edər və onu son dərəcə sevərdilər... 
 - Bəsdir, oğul, bəsdir, - deyib, general    alimin    biləyindən tutdu. - Üzgörənlik eləyib 
Yevgeni Zaxaroviç məni lap ox tərifləyib. 
- Zənnimcə elə xidmətiniz müqabilində  də Yevgeni   Zaxaroviç tərif yazıb. Amma siz 
nədənsə elə tərifdən qaçırsınız. 
- Axı ay oğul, biz o işləri tərif naminə görməmişik. Bu hər birimizin borcu idi, onu da 
pis-yaxşı yerinə yetirdik.  
- Yoldaş general, borca qalanda... - susdu, cəsarət eləməyib elə-belə kitabı vərəqlədi. 
- Hə, buyur oğul, nəsə sözlü adama   oxşayırsan,   de   utanıb-çəkinmə... 
- Sizdən bir təvəqqem var, amma gərək yox deməyəsiniz... 
- Oğul, bir de görüm, əlimdən   gələn işdimi? - Kövrək-kövrək, - məgər bu əldən-ayaqdan 
düşmüş qoca da kiminsə işinə yarıyar. 
- Yaxşı olar   ki, siz də xatirələrinizi yazasınız. Sizin xatirələr bu gün də dünya ağalığı iddiasında 
olanlara qarşı mübarizədə ən güclü silahlardan biri olardı. 
General kitabı  əlinə alıb, eynəyini gözünə taxdı. Kitabın ilk səhifəsinə elə-belə göz 
gəzdirib: 
- Ay oğul, - dedi, - dünən sizin bir elmi   işçi də gəlmişdi. Ona da dedim. Bu elə çətin 
işdir   ki, tək mən öhdəsindən   gələ bilmərəm. Hərbi gimnaziyada, sonra isə Peterburqda   
Mixaylov adına Topçuluq Məktəbindəki təhsil illərim, rus-yapon müharibəsindəki xidmətlərim, 
cahan müharibəsində və inqilab illərində olan bütün hadisələr təfərrüatı ilə   yaddaşımda   qalıb. 
Bu, görünür, ömrümdə bir dəfə  də olsun araq içməməyimdən,  ət yeməməyimdən irəli gəlir. 
Ümumiyyətlə, uşaqlıqdan məndə qumara və insana məxsus olmayan əyləncələrə qarşı nifrət var.   
Boş vaxtımı at sürməkdə, kitab mütaliəsində keçirmişəm. Bəlkə ona görə  də yaddaşdan 
yaxşıyam. Amma qulaqlarım və gözlərim vəfasızlıq edir. Bu da, görünür qocalıqdandır. Axı,   
zarafat deyil, bu yolu mən ötən əsrin ortalarından gəlirəm. 
Alim sevinclə: 
- Eybi yoxdur, yoldaş general, - dedi, - generalın razılıq verməyi onun hədsiz sevincinə 
səbəb oldu. - Mən sizə köməkçi verərəm. Hiss eləyirəm naxoşsunuz, əgər etiraz etməsəniz, sizə 
bir nömrəli xəstəxanda otaq da ayırardıq. Orada həm müalicə olunardınız, həm də xatirələrinizi 
diktə edərdiniz. O, adam gecə-gündüz sizinlə bir otaqda yaşayacaq. 

---