DÜNYA İQTİSADİYYATI
DÜNYA İQTİSADİYYATI
“
“
THE
THE
WORLD ECONOMY:
WORLD ECONOMY:
Geography, Business, Development”
Geography, Business, Development”
Frederick P. Stutz, Barney Warf
Frederick P. Stutz, Barney Warf
Sixth Edition, Pearson, 2012
Sixth Edition, Pearson, 2012
I Mövzu - Giriş: dünya
I Mövzu - Giriş: dünya
iqtisadiyyatının coğrafiyası və
iqtisadiyyatının coğrafiyası və
qloballaşma
qloballaşma
HAZ
HAZ
IRLADI:
IRLADI:
Elşən Bağırzadə
Elşən Bağırzadə
iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti
“Beynəlxalq iqtisadiyyat” kafedrası
I BÖLMƏNİN MƏQSƏDLƏRİ
• Coğrafiya və onun alt-sahəsi olan iqtisadi coğrafiya
haqqında qısa məlumat vermək;
• Sosial və məkan məsələlərinin izahında faydalı olan 5
başlıca analitik mövzunu müzakirə etmək;
• Bu fənnin başlıca məsələsini təşkil edən kapitalizmi sistem
kimi şərh etmək;
• Qloballaşmanın müxtəlif aspektlərini izah etmək;
• Dünyanın inkişaf problemləri kontekstində iqtisadi
coğrafiyanın yerini müəyyən etmək.
CO
CO
ĞRAFİ DÜNYAGÖRÜŞÜ - I
ĞRAFİ DÜNYAGÖRÜŞÜ - I
• Yer üzündə baş verən hər bir hadisə və ya proses eyni
zamanda da bu və ya digər şəkildə coğrafi sayılır.
• Coğrafiya öyrənir:
– Məkanı;
– Yer üzündən necə istifadəni;
– Cəmiyyətlərin necə yerləşməsini;
– İnsan fəaliyyətlərinin müxtəlif ərazilərə necə
yayıldığını;
• Bir sözlə coğrafiya elmi şeylərin nə üçün mövcud
yerlərində yerləşdiklərini izah edir.
– Məsələn, dünyada harada banan yetişdirildiyini və ya neftin
dünyada hansı ərazilərdə olduğunu və.s
CO
CO
ĞRAFİ DÜNYAGÖRÜŞÜ - II
ĞRAFİ DÜNYAGÖRÜŞÜ - II
• Bütün sosial proseslər və problemlər, eyni zamanda da
məkanla bağlıdır, çünkü hər bir sosial hadisə və ya
proses hər hansı bir məkanda baş verir.
• Coğrafiyaçıları məkanla bağlı suallar maraqlandırır:
– Nə üçün göydələnlər şəhərlərin mərkəzlərində yerləşir?
– Nə üçün Afrikada açlıq var?
– Şəkər sənayesi Evergladesə (Floridada təbii park) necə təsir
göstərir?
– Nə üçün Skandinaviya mobil telefon istifadəsi sahəsində
dünya lideridir?
– Şimali Amerika Azad Ticarət Sazişi (NAFTA) ABŞ, Kanada və
Meksika iqtisadiyyatlarını necə yenidən formalaşdırır?
– Nə üçün Çin sürətlə qlobal iqtisadi supergücə çevrilir?
– Mikroelektronik inqilab məhsuldarlığı, rəqabətliliyi və bu
sektorun qlobal mövqeyinin dinamikasını necə dəyişir?
– Şəhərdaxili yoxsulluqla necə mübarizə aparıla bilər?
CO
CO
ĞRAFİ DÜNYAGÖRÜŞÜ - III
ĞRAFİ DÜNYAGÖRÜŞÜ - III
• Məkan nümunələri aşağıdakıların tarixi
mirasını əks etdirir:
– Öncəki sosial münasibətlər;
– Resursların siyasi və iqtisadi təşkili;
– İstehsal texnologiyaları, nəqliyyat və
kommunikasiyalar;
– Davranışlar haqqında məlumat verən və
onu izah edən mədəniyyətləri;
– Hüquqi və tənzimləmə sistemləri.
CO
CO
ĞRAFİ DÜNYAGÖRÜŞÜ - IV
ĞRAFİ DÜNYAGÖRÜŞÜ - IV
• Qlobal iqtisadiyyat özü bazarlar və
ölkələrin iç-içə girmiş elə bir kompleksidir
ki, istehsal, nəqliyyat və istehlakın planet
miqyaslı nümunələrini və onların müxtəlif
ərazilərdə əhalinin həyat standartları və
yaşayış imkanlarına olan təsirlərini
özündə birləşdirir.
CO
CO
ĞRAFİ DÜNYAGÖRÜŞÜ - V
ĞRAFİ DÜNYAGÖRÜŞÜ - V
•
İqtisadi coğrafiya
İqtisadi coğrafiya – coğrafiyanın aşağıdakıları
öyrənən alt-sahəsidir:
– İqtisadi fəaliyyətlərin (istehsal, nəqliyyat,
komunikasiya və istehlak) məkan baxımından
təşkili və bölüşdürülməsi;
– Dünya resurslarından istifadə;
– Dünya iqtisadiyyatının coğrafi kökləri, strukturu
və dinamikası.
İQTİSADİ COĞRAFİYA YANAŞMASI
İQTİSADİ COĞRAFİYA YANAŞMASI
ÜÇÜN 5 ANALİTİK MƏSƏLƏ - I
ÜÇÜN 5 ANALİTİK MƏSƏLƏ - I
• Bunlar bizi iqtisadi lantşaftlar haqqında
aşağıdakıları düşünməyə sövq edir:
– Coğrafiyaların tarixi özünəməxsusluğunu;
– Xüsusilə də qlobal kapitalizmin inkişafı ilə
regionların qarşılıqlı asılılığını;
– İnsan və biofiziki sistemlərin iç-içə olmasını;
– Sosial və məkan münasibətlərinin yaranmasında
mədəniyyətin və gündəlik həyatın əhəmiyyətini;
– Sosial strukturların və onların məkan
təzahürlərinin dərk edilməsinin əsas rolunu.
İQTİSADİ COĞRAFİYA YANAŞMASI
İQTİSADİ COĞRAFİYA YANAŞMASI
ÜÇÜN 5 ANALİTİK MƏSƏLƏ - II
ÜÇÜN 5 ANALİTİK MƏSƏLƏ - II
1. Məkanın öyrənilməsi zamanın öyrənilməsindən
ayrılmazdır.
– Bütün coğrafiyalar müəyyən tarixən inşa edilmişdir, bütün
tarixlər də bəlli bir məkanda üzə çıxır.
2. Hər bir məkan məkanlar sisteminin bir parçasıdır.
– Məkanlar, regionlar bir-bririlə qarşılıqlı əlaqədədir. Əhali
(miqrasiya), kapital (investisiya) və məhsullar (ticarət)
hərəkət edir, informasiya, innovasiyalar və xəstəliklər
yayılır.
• Məs. 1986-cı ildə Ukraynada baş verən Çernobl qəzası zamanı
radiaktiv buludlar Skandinaviya və Şimali Amerikaya qədər
yayılmışdı.
• NAFTA Mexikodan Kvebekə qədər bütün regionları birləşdirir.
İQTİSADİ COĞRAFİYA YANAŞMASI
İQTİSADİ COĞRAFİYA YANAŞMASI
ÜÇÜN 5 ANALİTİK MƏSƏLƏ - III
ÜÇÜN 5 ANALİTİK MƏSƏLƏ - III
3. İnsan fəaliyyətləri biofiziki mühitdə ortaya çıxır.
-
İnsan və təbiət əlaqəsi ikitərəfli yola malik küçəyə
bənzəyir.
4. Mədəniyyət – şüur forması – iqtisadi coğrafiya üçün
fundamental xarakter daşıyır.
-
Mədəniyyət insanların “həyat yoludur” (dini, dili, əxlaqı,
ənənələri, rolları və.s).
5. Sosial əlaqələrin formalaşması cəmiyyətlərin və
coğrafiyaların başa düşülməsini tələb edir.
-
Sosial münasibətlər dünyaya müxtəlif baxışların ən azı
biri əsasında formalaşır.
KAPİTALİZM - I
KAPİTALİZM - I
•
Kapitalizm
Kapitalizm istehsal amilləri üzərində özəl
mülkiyyətə əsaslanan iqtisadi, sosial,
siyasi və coğrafi sistemdir.
• Kapitalizm Qərbi Avropada XV və XVI
əsrlərdə kolonializm formasında ortaya
çıxmış və bu gün müasir dünyanın əksər
hissəsini əhatə edir.
KAPİTALİZM - II
KAPİTALİZM - II
• Kapitalist iqtisadiyyatlarında əsas şərt mənfəətdir ki, bu
da firmaların gəlirləri ilə istehsal xərcləri arasındakı fərqlə
ölçülür.
• Ev təsərrüfatları ilə firmaları bir araya gətirən
mexanizmlər resurs bazarı və əmtəə bazarıdır. Bu
bazarlar istehsal amilləri və əmtəələrin tələb və təklifini
özündə birləşdirir.
• Resurs bazarları (istehsal amilləri bazarı) əmtəə və
xidmət istehsalı üçün kapital, torpaq və əməyi təmin
edir.
• Əmtəə bazarları hazır məhsulların alıcı və satıcılarından
ibarət olur.
KAPİTALİZM - III
KAPİTALİZM - III
KAPİTALİZM - IV
KAPİTALİZM - IV
• Bu bazarlar kapital (firmalar və resurs
bazarları arasında), əmək və əmək
haqqları (ev təsərrüfatları və resurs
bazarları) əmtəə və xidmətlər üçün
istehlak xərcləri (ev təsərrüfatları və əmtəə
bazarları arasında) və satış gəlirləri və
mənfəət (əmtəə bazarları və firmalar
arasında) axınları ilə bir-birinə bağlanırlar.
KAPİTALİZM - V
KAPİTALİZM - V
•
İnkişaf etmiş
məhsul istehsalı
sistemləri
istehlakçılara
əmtəə və
xidmətlərin çox
böyük çeşidini
təklif edirlər.
Amerikada iqtisadi
durğunluq
dövründə satışlar
azalır. Milyonlarla
işçi işsiz qalır və
digər çalışanlar
istehlak xərclərini
azaldırlar və
iqtisadiyyat daha
da tənəzzülə
doğru gedir. Bu
zəif tələb ilə
azalan təklif
arasında davamlı
əlaqəni göstərir.
K
K
APİTALİZM - VI
APİTALİZM - VI
Adambaşina ÜDM (
Adambaşina ÜDM (
GDP Per Capita
GDP Per Capita
)
)
K
K
APİTALİZM - VII
APİTALİZM - VII
Adambaşina ÜDM (
Adambaşina ÜDM (
GDP Per Capita
GDP Per Capita
)
)
K
K
APİTALİZM - VIII
APİTALİZM - VIII
Adambaş
Adambaş
ı
ı
na ÜDM (
na ÜDM (
GDP Per Capita
GDP Per Capita
)
)
K
K
APİTALİZM - IX
APİTALİZM - IX
Misirli fermer torpağı
becərərkən. Bu sahə
dünyanın pampıq
geyimə olan tələbini
ödəmək məqsədilə
pambıq becərilməsi
üçün hazırlanır.
Gələcəkdə dünyanın
yoxsul ölkələri onların
həyat standartını
yüksəldəcək və sənaye
sahələri yaratmaq üçün
ehtiyacları olan kapitalı
təklif edəcək kənd
təsərrüfatına güvənmək
məcburiyyətində
qalacaqdır. Kənd
təsərrüfatı istehsalı
buna görə inkişaf
etdirilməlidir. Bəzi
inkişaf etməkdə olan
ölkələr, məsələn Misir
onun ixracat gəlirlərini
formalaşdıran qeyri-
ərzaq bitkilərinin əkinini
hədsiz dərəcədə artırır.
K
K
APİTALİZM - X
APİTALİZM - X
K
K
APİTALİZM - XI
APİTALİZM - XI
K
K
APİTALİZM - XII
APİTALİZM - XII
• Dövlətlə bazar arasında güc balansının təmin
edilməsi ölkədən ölkəyə dəyişir və bu da
dünyada kapitalizmin müxtəlif milli formalarını
doğurur.
• Belə ki, dövlətin bazara daha yüksək müdaxiləsi
olan ölkələr var (məsələn Skandinaviya ölkələri),
bir də nisbətən daha az müdaxiləsi olan ölkələr
var (məsələn, ABŞ).
DÜNYA İQTİSADİYYATININ
DÜNYA İQTİSADİYYATININ
İQTİSADİ COĞRAFİYASI - I
İQTİSADİ COĞRAFİYASI - I
•
Dünya iqtisadiyyatı
Dünya iqtisadiyyatı resursların bölgüsünün
planetar sistemini formalaşdıran, yer kürəsinin
müxtəlif hissələrində zənginlik və yoxsulluq
yaradan və müxtəlif milli güclərin yüksəlişinə və
tənəzzülünə xidmət edən şəbəkələr, proseslər
və institutlardır.
• Dünya iqtisadiyyatı kültürün, iqtisadiyyatın və
ekoloji problemlərin qloballaşmasını doğuran
texnoloji və geosiyasi güclərin kombinasiyası ilə
davamlı transformasiyaya məruz qalır.
DÜNYA İQTİSADİYYATININ
DÜNYA İQTİSADİYYATININ
İQTİSADİ COĞRAFİYASI - II
İQTİSADİ COĞRAFİYASI - II
• Dünya çoxlu problemlərə malikdir – borc, işsizlik, yoxsulluq, tibbi
xidmətlərdən istifadə imkanlarının yetərsizliyi, ərzaq qıtlığı və ətraf
mühitin deqradasiyası və.s.
• Bunlar planetdə yaşayan hər bir şəxsin həyatına ciddi təsir göstərir.
• Bu problemlər dünya iqtisadi sisteminin strukturu və inkişafında kök
salır.
• Bu problemlərin səbəblərini anlamaq üçün uzun müddət hakim olan
və inkişaf etmiş ölkələr tərəfindən yaradılan dünya sistemini və
beynəlxalq iqtisadi sistemin çərçivəsini təşkil edən
beynəlxalq
beynəlxalq
iqtisadi nizam
iqtisadi nizamın mövcudluğunu dərk etmək lazımdır.
DÜNYA İQTİSADİYYATININ
DÜNYA İQTİSADİYYATININ
İQTİSADİ COĞRAFİYASI - III
İQTİSADİ COĞRAFİYASI - III
•
Beynəlxalq iqtisadi sistem
Beynəlxalq iqtisadi sistem və ya dünya iqtisadiyyatı
kapitalın (investment), əmtəələrin (international trade),
informasiya, texnologiya və əməyin qlobal axınlarını
nəzərdə tutan qlobal kapitalizmin institutları və
münasibətlərini əhatə edir.
• Çünkü beynəlxalq bazarlar və resursların, kapitalın,
əməyin və əmtəələrin axınları həmişə siyasi olaraq
suveren dövlətlər tərəfindən formalaşdırılır və buna görə
də beynəlxalq iqtsiadi sistem eyni zamanda da siyasi
sistemdir.
DÜNYA İQTİSADİYYATININ
DÜNYA İQTİSADİYYATININ
İQTİSADİ COĞRAFİYASI - IV
İQTİSADİ COĞRAFİYASI - IV
DÜNYA İQTİSADİYYATININ
DÜNYA İQTİSADİYYATININ
İQTİSADİ COĞRAFİYASI - V
İQTİSADİ COĞRAFİYASI - V
DÜNYA İQTİSADİYYATININ
DÜNYA İQTİSADİYYATININ
İQTİSADİ COĞRAFİYASI - VI
İQTİSADİ COĞRAFİYASI - VI
• Kapitalist dünya iqtsiadiyyatı Qərbi Avropada XVI əsrin əvvəllərindən
başlayaraq 400 ildir ki, inkişaf edən çoxdövlətli iqtsiadi sistemdir.
• Bu sistemin inkişafı mərkəzi zəngin ölkələrin periferiya ölkələri
üzərində hakimliyi ilə xarakterizə olunur.
• Dünya ölkələrinin geniş yayılmış təsnifatından biri də onların Soyuq
Müharibə dövründə Birinici, İkinci və Üçüncü Dünyalar kimi
fərqləndirilməsi olmuşdur.
• Birinci Dünyaya iqtsiadi baxımından inkişaf etmiş Avropa ölkələri,
ABŞ, Kanada, Avstraliya, Yeni Zellandiya və Yaponiya aid edilir. Bu
ölkələrdə dünya əhalisinin ¼ hissəsi yaşayır və yüksək həyat
standartlarına malikdirlər. Eyni zamanda da bu ölkələrdə ən böyük
orta sinif əhali yaşayır.
DÜNYA İQTİSADİYYATININ
DÜNYA İQTİSADİYYATININ
İQTİSADİ COĞRAFİYASI – VII
İQTİSADİ COĞRAFİYASI – VII
Birinci və Üçüncü Dünyalar və ya Şimal və Cənub
Birinci və Üçüncü Dünyalar və ya Şimal və Cənub
DÜNYA İQTİSADİYYATININ
DÜNYA İQTİSADİYYATININ
İQTİSADİ COĞRAFİYASI – VIII
İQTİSADİ COĞRAFİYASI – VIII
DÜNYA İQTİSADİYYATININ
DÜNYA İQTİSADİYYATININ
İQTİSADİ COĞRAFİYASI – IX
İQTİSADİ COĞRAFİYASI – IX
•
İkinci Dünya
İkinci Dünya Sovetlər İttifaqı və Şərqi
Avropanı əhatə edirdi.
• Soyuq Müharibə bitdikdən sonra (1990-cı
illər və sonra) bu bölgü öz əhəmiyyətini
itirdi və İkinci Dünya Birinci və Üçüncü
Dünya arasında bölüşdürüldü.
DÜNYA İQTİSADİYYATININ
DÜNYA İQTİSADİYYATININ
İQTİSADİ COĞRAFİYASI – X
İQTİSADİ COĞRAFİYASI – X
• Ən yoxsul və ən zəif ölkələr zəif inkişaf etmiş
Üçüncü Dünya
Üçüncü Dünyanı təşkil edir.
• Bu dünyaya bəzən inkişaf etməkdə olan ölkələr
və bəzən də zəif inkişaf etmiş ölkələr deyilir.
• Bəzi müşahidəçilər Üçüncü Dünyanın alt-hissəsi
kimi Dördüncü Dünyanı da ayırmağı təklif edirlər
və bura ən yoxsul ölkələri aid edirlər (əksəriyyəti
Səhraaltı Afrikada yerləşir).
DÜNYA İQTİSADİYYATININ
DÜNYA İQTİSADİYYATININ
İQTİSADİ COĞRAFİYASI – XI
İQTİSADİ COĞRAFİYASI – XI
• ABŞ dünyanın
hegamon güc
hegamon gücü kimi onun azad ticarət və
investisiya ideallarını reallaşdırmağa imkan verən
beynəlxalq iqtisadi nizamı təşkil edən institutlar yaratmışdır
(baxmayaraq ki, tənqidçilər “azad ticarət”in güclü ölkələrin
zəif ölkələri iqtisadi baxımdan işğal etməsini pərdələyən
anlayış olduğunu iddia edirlər).
• Soyuq Müharibənin başa çatması ilə Sovetlər İttifaqı çökdü
və 1980-90-cı illərdə yeni dünya sistemi doğmağa başladı.
Bu yeni sistemdə ABŞ dünyanın vahid supergücünə
çevrildir.
• Ancaq sonradan ABŞ-ın iqtisadi hegamonluğu yeni
sənayeləşən ölkələr, xüsusilə də Çin başda olmaqla Şərqi
Asiya ölkələri tərəfindən təhdid edilməyə başlandı.
DÜNYA İQTİSADİYYATININ
DÜNYA İQTİSADİYYATININ
İQTİSADİ COĞRAFİYASI – XII
İQTİSADİ COĞRAFİYASI – XII
QLOBALLAŞMA - I
QLOBALLAŞMA - I
•
Qloballaşma
Qloballaşma dünya iqtisadiyyatını və
daha inteqrasiyalı və daha qarşılıqlı asılı
toplumları yaradan ümumdünya
proseslərinin kompleks məcmusudur.
QLOBALLAŞMA – I
QLOBALLAŞMA – I
I
I
Kültürün və istehlakın qloballaşması
Kültürün və istehlakın qloballaşması
•
Tarixən müxtəlif kültürlər bir-birindən ayrı olsalar da müasir kapitalizm planetdə kültürləri
homogenləşdirir.
•
Bu, xüsusilə də ABŞ kültürünün ixracı hesabına baş verir:
– Amerikan müsiqisi;
– Amerikan kinosu;
– “Mollar” (Mall);
– Fəst fud (Fast food);
– Cins şalvar;
– Nike ayaqqabılar;
– Coca-Cola və pepsi;
– Malboro siqaretlər;
– McDonald’s hamburgerləri;
– Lady Gaga dinləmək və.s.
•
Bunlar bir anlamda kapitalizm altında kültürün maddiləşməsidir. Kiçik Amerikan
kültürünün dünyaya nüfuz etməsidir.
•
Çoxları qloballaşmanı Amerikanlaşma da adlandırırlar və bunu kültür imperializmi kimi
qələmə verirlər.
QLOBALLAŞMA – II
QLOBALLAŞMA – II
I
I
Kültürün və istehlakın qloballaşması
Kültürün və istehlakın qloballaşması
• Buna görə də qlobal mədəniyyətin dünya
regionlarına nüfuz etmə səviyyəsi müxtəlifdir.
• Bəzi toplumlar böyük həvəslə Qərb kültürünü
mənimsəyir, digərləri onun qarşısında sədd
qoyur və əksəri isə onun müxtəlif səviyyəli
qarışığına uyğunlaşırlar.
QLOBALLAŞMA – I
QLOBALLAŞMA – I
V
V
Telekomunikasiyalar
Telekomunikasiyalar
• Qlobal rəqəmsal telekomunikasiya
şəbəkəsinin inkişafı kültür qloballaşmasını
mühüm dərəcədə sürətləndirir.
QLOBALLAŞMA –
QLOBALLAŞMA –
V
V
İqtisadiyyatın qloballaşması
İqtisadiyyatın qloballaşması
• İqtisadiyyatın qlobalalşması o deməkdir ki, milli və dövlət
sərhəddləri və maliyyə bazarları arasındakı fərqliliklər aşağıdakı
tendensiyalar səbəbindən getdikcə öz əhəmiyyətini itirir:
– Beynəlxalq maliyyə;
– Transmilli Korporasiyaların əhəmiyyətinin artması;
– Birbaşa xarici investisiyaların dünyanın mərkəzi regionlarından – Şimali Amerika, Qərbi
Avropa və Şərqi Asiya - ixrac edilməsi;
– İstehsalın təşkilində qlobal ixtisaslaşma;
– İqtisadiyyatın üçüncü sektorunun qlobalalşması;
– Ofis funksiyalarının qlobalalşması;
– Qlobal turizm.
QLOBALLAŞMA – VI
QLOBALLAŞMA – VI
Transmilli Korporasiyalar
Transmilli Korporasiyalar
•
İqtisadiyyatın qlobalalşmasına
transmilli korporasiyalar
transmilli korporasiyalar (TMK) öncülülk edirlər.
•
Bunlara bəzən çoxmillətli müəssisələr də deyilir.
•
Onlar tədqiqat, istehsalın təşkili və məhsulların satışını təkcə mərkəzi ofislərinin
olduğu ölkələrdə deyil, müxtəlif ölkələrdə həyata keçirirlər.
•
BMT Ticarət və İnkişaf Konfransının “Dünya İnvestisiya Hesabatı”na görə bu gün
dünyada 53 000 TMK fəaliyyət göstərir və onlar bütün özəl sektor aktivlərinin
40%-i, bazar iqtisadiyyatları tərəfindən istehsal olunan məhsulun isə1/3 –i əhatə
edirlər.
•
Onlar inkişaf etmiş regionlardakı məşğulluğun 4%-i, inkişaf etməkdə olan
regionlardakı məşğulluğun isə 12%-i təşkil edən 100 milyon işçi çalışdırırlar.
•
Bu gün TMK-lar dünya ticarətinin 50%-dən çoxuna nəzarət edirlər.
•
Bunlar dünyada böyük həcmdə şirkətdaxili beynəlxalq dövriyyə yaradırlar.
QLOBALLAŞMA – VII
QLOBALLAŞMA – VII
Transmilli Korporasiyalar
Transmilli Korporasiyalar
•
Birbaşa xarici investisiyalar
Birbaşa xarici investisiyalar əsasən
TMK-lar tərəfindən həyata keçirilir və xarici
investor tərəfindən fabrik və zavodlara
yatırılan investisiyadır.
QLOBALLAŞMA – VIII
QLOBALLAŞMA – VIII
İnvestisiya fəaliyyətinin qloballaşması
İnvestisiya fəaliyyətinin qloballaşması
•
Dünya iqtisadiyyatının idarə olunduğu mərkəzi regionlar – Şimali Amerika, Qərbi
Avropa, Yaponiya və Sakit Okean ölkələridir.
•
Xüsusilə də dünya iqtisadiyyatının idarə olunduğu üç başlıca şəhər olan Nyu-york,
London və Tokyo öz istehsal mərkəzlərini dünyanın daha ucuz regionlarına
yönəltmişdir.
•
Məsələn, ABŞ-ın əksər idman geyim firmalarının mərkəzləri Nyu York və Los
Ancelsdə olduğu halda istehsallarını Asiya ölkələrinə ötürmüşlər.
•
İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə birbaşa xarici investisiyalarda 2 meyl ortaya çıxır:
– Birincisi, inkişaf etmiş mərkəzi ölkələrin periferiya ölkələrinə yönəltdiyi birbaşa xarici
investisiyaların həcmi azalır. Onlar getdikcə bir-birinə investisiyaları artırırlar.
– İkincisi, birbaşa xarici investisiylar coğrafi olaraq daha da selektivləşir. Mərkəzi
ölkələrdən daha böyük həcmli birbaşa xarici investisiya cəlb edən ölkələr ixrac yönümlü
iqtisadi artım strategiyasını seçmiş ölkələrdir. Bunlar xarici investisiyaları cəlb edir, yerli
əhalini işlədərək fabriklər qurur və istehsal olunmuş məhsulları beynəlxalq bazarlara
satırlar. Bu ölkələr xarici investisiyaları cəlb etmək baxımından qlobal kapital bazarlarına
və istehsal olunmuş məhsulları satmaq baxımından isə qlobal marketinq şəbəkələrinə
etibar edirlər.Son on illiklərdə sürətlə inkişaf edən ölkələr idxalıə əvəz edən iqtisadi
artım strategiyasını deyil, ixrac yönümlü iqtisadi artım strategiyasını seçən ölkələrdir.
QLOBALLAŞMA – IX
QLOBALLAŞMA – IX
İnvestisiya fəaliyyətinin qloballaşması
İnvestisiya fəaliyyətinin qloballaşması
QLOBALLAŞMA – X
QLOBALLAŞMA – X
Məkansal ixtisaslaşma
Məkansal ixtisaslaşma
• Qlobal iqtisadiyyatında hər bir məkan zamanla inkişaf edən üstün və zəif
tərəfləri ilə birlikdə özünəməxsus rol oynayır və TMK-lar hər məkanın iqtisadi
və coğrafi üstünlüklərini qiymətləndirir.
• Qlobal iqtisadiyyatda istehsalın orjinal amilləri - əhali və resurslar – getdikcə
əhəmiyyətini itirir və ixtisaslaşma ilə əvəz olunur.
• Bu gün beyin gücü dünyada zənginliyin ilkin mənbəyi kimi mühüm dərəcədə
əzələ gücünü əvəzləyir və transmaterializasiya (məhsulun xidmətə çevrilməsi,
məs. musiqini xidmət kimi almaq) resursların xaraketerini dəyişir.
• İstehsal amilləri və komponentləri firmadaxili hərəkət edir, son məhsullar
istehlak məntəqəsinə yaxın istehsal edilir və milli sərhədlər qlobal
iqtisadiyyatda keçmişə nəzərən indi daha az hesaba alınır.
• Yeni qlobal iqtisadiyyatda TMK-lar rəqabət üstünlüyü yaratmaq məqsədilə hər
fəaliyyətləri (mühəndis sistemləri,
xammal
xammal hasilatı, istehsal, depolama, ofis
funksiyaları, marketinq və menecment) üçün optimal coğrafi amilləri və
mövqeləri müəyyən edir.
QLOBALLAŞMA – XI
QLOBALLAŞMA – XI
Məkansal ixtisaslaşma
Məkansal ixtisaslaşma
•
Hər fəaliyyət üçün münasib məkanlar ya bir ölkədə seçilə bilər ya da dünyanın
müxtəlif ölkələri arasında bölüşdürülə bilər.
•
İqtisadiyyatın qloballaşmasının nəticəsi olaraq, dünya əraziləri arasında iqtisadi
fərqlər artmışdır. Bəzi ərazilərdə fabriklər bağlanır, digər ərazilərdə yenidən açılır.
•
Bəzi ölkələr texniki araşdırmaların mərkəzinə çevrilir, digər ölkələrdə isə aşağı
səviyyəli əl əməyinə əsaslanan işlər toplanır.
•
İstehsalın coğrafiyasındakı dəyişmə regionların xüsusi funksiyalar üzrə ixtisaslaşdığı
əməyin məkansal bögüsünü yaratmışdır.
•
TMK-lar yerli iş qüvvəsinin xarakterinə, onun bacarıq səviyyəsinə, tələb etdikləri
əmək haqqına və həmkarlar ittifaqlarına yanaşmalarına, tariflərə və nəqliyyat
qiymətlərinə uyğun olaraq yer seçimini edirlər.
•
TMK-lar adətən əmək haqqlarının yüksək olduğu və həmkarlar ittifaqlarının güclü
olduğu regionlarda fabriklərini bağlayırlar.
QLOBALLAŞMA – XII
QLOBALLAŞMA – XII
Xidmətlərin qloballaşması
Xidmətlərin qloballaşması
• Xidməətlərin və istehlakın qloballaşması böyük iqtisadi rola
malikdir.
– Məsələn, ABŞ-ın biznes xidmətləri ixracı onun xarici gəlirlərinin 1/3-i
əhatə etməklə, avtomobil ixracından gələn gəlirlərindən çoxdur.
• Biznes xidmətləri TMK-ların əsas satınalmalarını təşkil edir
və bununla da dünya arenasına yayılır.
• Bu beynəlxalq sektor hüquq məsləhətçiliyi, biznes
konsaltinq, mühasibat, marketinq, satış, reklam, faktura
kəsmə və kompüter xidmətlərini əhatə edir.
• Bu sektor həmçinin turizm, əcnəbi tələbə təhsili və əyləncəni
- TV, musiqi səsyazması və filmlər əhatə edir
QLOBALLAŞMA – XIII
QLOBALLAŞMA – XIII
Turizmin qloballaşması
Turizmin qloballaşması
• Turizm dünyanın ən sürətlə inkişaf edən sektorlarından
biridir və 2009-cu ildə 230 milyon insanı çalışdırmaqla dünya
ÜDM-nin təxminən 12%-i təşkil etmişdir.
• Turizm sektoru artıq əsas ixrac sektorlarından biridir və
dünya üzrə hər il 3% böyüməsi gözlənilir.
• Ən yüksək sürətlə inkişaf etdiyi ölkələr bəzi inkişaf etməkdə
olan ölkələrdir. Bu ölkələr tropik regionlarda yerləşir,
mənzərəli ərazilərə, təbii və mədəni turizm obyektlərinə, xoş
iqlimə, yaxşı çimərliklərə, cəlbedici sosial və siyasi mühitə
malikdirlər.
• Bu sektor üçün siyasi stabillik mühüm əhəmiyyətə malikdir.
QLOBALLAŞMA – XIV
QLOBALLAŞMA – XIV
İnformasiya texnologiyaları və qloballaşma
İnformasiya texnologiyaları və qloballaşma
• Kommunikasiyanın inkişaf etməsi dünya iqtisadiyyatının qloballaşmasının
sürətlənməsi deməkdir. Çünkü dünyanın istənilən ərazisində yerləşən əhali
digər ərazidəkilərlə hər zaman informasiya mübadiləsində ola bilir.
• Dünya iqtisadiyyatı insanların əvəzinə informasiyanın hərəkətindən asılıdır.
• Bu məhsul idxal və ixracı deyil, amma informasiya imkan verəcəkdir ki,
inovasiyalar dünya iqtisadiyyatında sürətlə yayılsın və ölkələr arasında
bərabərsizliklər artsın.
• Qlobal informasiya şəbəkəsi imkan verəcək ki, qlobal iqtisaidyyatda bilik
işçiləri dünyanın məlumat bazaları və digər bilik bazalarını emal edə bilsin.
• Real-vaxt rejimli informasiya sistemləri dünya iqtisadiyyatında hər an qərar
qəbul edən bazar subyektləri baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır.
• Kommunikasiya sistemlərinin inkişafı dünya iqtisadiyyatında mübadilə
mexanizmini də sürətləndirir.
QLOBALLAŞMA LOKAL
QLOBALLAŞMA LOKAL
MÜXTƏLİFLİYƏ QARŞI
MÜXTƏLİFLİYƏ QARŞI
• Qloballaşma əsasən unikal lokal müxtəlifliyi zədələsə də onu
tamamilə sıradan çıxarmır.
• Hazırda bir çox siyasi, sosial və iqtisadi problemlər kültürün və
iqtisadiyyatın qloballaşmasını təşviq edən güclərlə lokal kültür
ənənələrini qorumağı və iqtisadi özünütəminatı üstün tutan
güclər arasında çıxan gərginlikdən doğur.
• Yüksələn qloballaşma qarşısında ənənəvi iqtisadiyyatlarını və
kültür seçimlərini qorumaq arzusu dünyanın bir çox daha
ənənəvi regionlarında siyasi konfliktlərə, sosial xaoslara və
bazar bölünmələrinə yol açmışdır.
• Qloballaşma və lokal müxtəlifliklərin bir yerdə mövcud olacağı
və bir-birini formalaşdıracağı vəziyyəti bəzi mütəxəssislər
“qlokallaşma” adlandırır.
DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - I
DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - I
•
İnkişaf
İnkişafın məqsədi insanların həyat
keyfiyyətini artırmaqdır.
• Başqa sözlə, onları sağlam iş, ev, yetərli
qida və tibb xidmətləri, təmiz su və hava,
əlverişli nəqliyyat və təhsil ilə təmin etməkdir.
• Ancaq dünyanın müxtəlif hissələrində
iqtisadi çiçəklənmə baş versə də, hələ də
planetin müxtəlif yerlərində milyardlarla
insan dərin yoxsulluq içindədir.
DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - II
DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - II
Ekoloji məhdudiyyətlər
Ekoloji məhdudiyyətlər
• Dünya ekologiyası – hava, su və həyatın təbii sistemləri
arasında kompleks və qarşılıqlı əlaqələrdir.
• Ekologiya bir tərəfdən inkişaf etmiş dünyanın hədsiz kütləvi
istehlakı və israfçı istehlakçı kültürünün təzyiqi altındadır.
• Digər tərəfdən ekologiya inkişaf etməkdə olan ölkələrdə sağ
qalmaq uğrunda yoxsul əhalinin resursları tez-tez sıradan
çıxarmaları ilə xarakterizə olunur.
• Enerji təklifindəki azalma, resurs məhdudluğu və ekoloji
deqradasiya gələcək iqtisadi artımı təhdid edən üç başlıca
problemdir.
DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - III
DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - III
Ekoloji məhdudiyyətlər
Ekoloji məhdudiyyətlər
• İnkişaf etməkdə olan dünyanın çoxunda ciddi enerji problemi
mövcuddur.
• Hindistan, Haiti, İndoneziya, Malaziya, Tanzaniya və Braziliya kimi
ölkələrdə meşələrin qırılmasının başlıca səbəbi yanacaq məqsədilə
odun tədarük edilməsidir. Bu zəif inkişaf etmiş dünyada ən ağır
ekoloji problemlərdən biridir.
• Ətraf mühitin korlanması iqtisadi artım üçün ciddi bir maneədir.
• İqtisadi artımın limitləri varmı? Dünya əhalisi həddindən artıq
çoxdurmu?
• Bizim bir çox mövcud fəaliyyətimiz nəzarət altında saxlanılmadığı
təqdirdə dünyanı gələcək nəsillər üçün yaşanmaz hala gətirəcəkdir.
DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - IV
DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - IV
Ekoloji məhdudiyyətlər
Ekoloji məhdudiyyətlər
• Atmosferdə yığılmış çirkləndiricilər –
karbon dioksid, metan, azot oksid, kükürd
dioksit, kloroflorokarbonlar – dünyada
tempraturun yüksəlməsinə səbəb ola bilən
təbii
istixana effekti
istixana effekti yaradır.
DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - V
DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - V
Sərvət və rifah bərabərsizlikləri
Sərvət və rifah bərabərsizlikləri
• Dünya iqtisadiyyatı yer üzərində iqtisadi strukturlar,
həyat standartları və həyatın keyfiyyətidə böyük
fərqliliklər doğurur.
• Dünyanın ən zəngin və ən yoxsul ölkələri arasında
iqtisadi göstərici olan adambaşına düşən ÜDM və
sosial və demoqrafik göstəricilər olan doğulanda
gözlənilən həyat müddəti, uşaq ölümü səviyyəsi,
savadlılıq və kalori istehlakı baxımından böyük
fərqlər vardır.
DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - VI
DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - VI
Sərvət və rifah bərabərsizlikləri
Sərvət və rifah bərabərsizlikləri
• Kütləvi yoxsulluq bizim dövrümüzdə dünyanın yeganə
ən mühüm inkişaf problemidir.
• Dünyanın yoxsulu kimdir?
– Hər il Afrika, Asiya və Latın Amerikada 15 milyon uşaq
aclıqdan ölür.
– 1,5 milyard əhali və ya dünya əhalisinin 24%-i içməli sudan
məhrumdur.
– 1,4 milyard əhali tullantıları yox edən sanitar imkanlardan
məhdrumdur.
– 2005-ci ilin məlumatına görə 3 milyard əhali – dünya
əhalisinnin təxminən yarısı – adambaşına 400 dollardan
aşağı gəlirə malik ölkələrdə yaşayır.
– Dünyanın yarısı (Afrikanın əksər hissəsi) gündəlik 2
dollardan aşağı gəlirə malikdir.
DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - VII
DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - VII
Üçüncü Dünya ölkələrində yoxsulluğun çıxılmaz halı
Üçüncü Dünya ölkələrində yoxsulluğun çıxılmaz halı
DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - VIII
DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - VIII
Sərvət və rifah bərabərsizlikləri
Sərvət və rifah bərabərsizlikləri
• Ümumdünya iqtisadi bumunun yaşandığı II Dünya müharibəsindən
sonrakı 30 ildə (1945-1975) inkişaf etmiş ölkələrin ÜDM-i 2 dəfədən
çox artmışdır.
• İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə də adambaşına düşən real gəlirin
artmasına baxmayaraq, bu artım inkişaf etmiş ölkələrdə daha böyük
olmuşdur.
• İnkişaf etmiş ölkələr dünya artımın 66%-i əhatə etmişdir. Halbuki dünya
əhalisinin yarısının yaşadığı zəif inkişaf etmiş ölkələr (Çin xaric
olmaqla) dünya gəlirinin 1/8-i əldə etmişdir.
• 1982-ci ildə ABŞ-ın(235 milyonluq əhali) milli gəliri təxminən Üçüncü
Dünyanın (3 milyarddan çox əhali) məcmu gəlirinə bərabər olmuşdur.
• Bir sözlə, yarım əsrdən çox dövr ərzində zəngin daha da zənginləşmiş,
yoxsul isə çox az qazanmışdır.
DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - IX
DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - IX
Sərvət və rifah bərabərsizlikləri
Sərvət və rifah bərabərsizlikləri
• 1980-ci illərin borc böhranında nəhayət ABŞ müəyyən etdi
ki, inkişaf etməkdə olan dünyanın çiçəklənməsində real
fayda vardır.
• Bəzi ölkələrin borclarını ödəyə bilməməsi ABŞ və bəzi
Avropa ölkələrinin maliyyə sistemi üçün real təhlükə yaratdı.
• Bəzi ən böyükləri də daxil olmaqla ABŞ banklarının çoxu
borc verdikləri inkişaf etməkdə olan ölkələr defolt vəziyyətini
elan etdiyi üçün texniki olaraq müflis oldular.
• Belə bir vəziyyətdə borc böhranın təcili aradan qaldırılması
tələb olunurdu və bu da borclu ölkələrin iqtisadi fəaliyyətinin
zəifliyi ilə bağlı idi.
DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - X
DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - X
Sərvət və rifah bərabərsizlikləri
Sərvət və rifah bərabərsizlikləri
• Təəssüf ki, bir çox debitorlar üçün problemin həlli onun özündən
daha acınacaqlı oldu.
• Bazar fundamentalizminə (dar mənada yalnız azad bazarların
sosial problemləri yüngülləşdirdiyi tezisi) inanan BVF və digər
beynəlxalq təşkilatların irəli sürdüyü sərt məhdudiyyətlərə
əsaslanan iqtisadi siyasətlərin tətbiq edilməyə başlandığı
debitor ölkələrdə əhalinin böyük bir hissəsinin vəziyyəti daha da
pisləşdir.
•
BVF şərti
BVF şərtinin məqsədləri iqtisadi artımın bərpası, mərkəzi
hökumətin iqtisadiyyatdakı rolunun azaldılması, əmtəə və
xidmət ixracının genişləndirilməsi və idxalın azaldılması yolu ilə
borclu ölkələrin borcunu ödəməyə imkan verən xarici gəlirlərini
artırmaq idi.
DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - XI
DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - XI
Sərvət və rifah bərabərsizlikləri
Sərvət və rifah bərabərsizlikləri
• Bu siyasətlərin iqtisadi artımın bərpa olunmasına yardım etdiyi ilə bağlı çox
az fakt olduğu halda, əhalinin həyat keyfiyyətini azaltdığı yönündə daha çox
fakt vardır.
• Dünya Bankının keçmiş baş iqtisadçısı George Stiglitzin (2002) də qeyd
etdiyi kimi bu siyasətlər bir çox zəruri dövlət xidmətlərinin kəskin
azaldılmasını və ortadan qaldırılmasını və valyutaların devalvasiyası ilə idxal
xərclərinin artmasını doğurdu.Lakin bu siyasətlər xarici ticarət profsiti
yaradaraq xarici borcların idarə edilməsini asanlaşdırmalı idi.
• 1990-cı illərdə maliyyə resurslarının axınında tərs bir proses baş vermişdir:
maliyyə resursları zəngin ölkələrdən yoxsul ölkələrə yönəlməli olduğu halda,
yoxsul ölkələrdən zəngin ölkələrə yönəlmişdir.
• Borcların qaytarılması yoxsul ölkələrdə iqtisadi inkişaf üçün daha ciddi
problem yaratmışdır. Çünkü bu ölkələrdə kapital və maliyyə resursları
məhduddur və itirilən hər dollar iqtisadiyyata mənfi təsir etmişdir.
ƏSAS ANLAYIŞLAR
ƏSAS ANLAYIŞLAR
• kapital (capital)
• kapitalizm (capitalism)
• inkişaf (development)
• iqtisadi coğrafiya (economic
geography)
• Birinci Dünya (First World)
• birbaşa xarici investisiya (foreign
direct investment - FDI)
• qloballaşma (globalization)
• istixana effekti (greenhouse
effect)
• hegamon güc (hegemonic power)
• iqtisadi insan (Homo economicus)
• BVF şərti (IMF conditionality)
• beynəlxalq iqtisadi düzən
(international economic order)
• beynəlxalq iqtisadi sistemlər
(international economic systems)
• bilik işçisi (knowledge worker)
• əmək (labor)
• torpaq (land)
• əmtəə bazarı (product market)
• mənfəət (profit)
• xammal (raw materials)
• İkinci Dünya (Second World)
• Üçüncü Dünya (Third World)
• transmilli korporasiya
(transnational corporation - TNC)
• dünya iqtisadiyyatı (world
economy)
MÜZAKİRƏ ÜÇÜN SUALLAR
MÜZAKİRƏ ÜÇÜN SUALLAR
1. Coğrafi dünyagörüş necə izah edilir?
2. İqtisadi coğrafiyaya tərif verin.
3. Nə üçün coğrafiya və tarix qırılmaz surətdə bağlıdır?
4. Nə üçün məkanlar bir-birindən təcrid edilmiş şəkildə
öyrənilə bilməz?
5. İqtisadiyyat kültürlə necə əlaqəlidir?
6. Nə üçün sosial əlaqələr iqtisadi mənzərələri dərk
etmədə əhəmiyyətlidir?
7. Qloballaşma anlayışına tərif verin və onun meydana
gəlmə səbəblərini göstərin.
8. Qloballaşmanın təzahür etdiyi 4 sahə hansılardır?
Document Outline - DÜNYA İQTİSADİYYATI
- Slide 2
- I BÖLMƏNİN MƏQSƏDLƏRİ
- Slide 4
- COĞRAFİ DÜNYAGÖRÜŞÜ - I
- COĞRAFİ DÜNYAGÖRÜŞÜ - II
- COĞRAFİ DÜNYAGÖRÜŞÜ - III
- COĞRAFİ DÜNYAGÖRÜŞÜ - IV
- COĞRAFİ DÜNYAGÖRÜŞÜ - V
- İQTİSADİ COĞRAFİYA YANAŞMASI ÜÇÜN 5 ANALİTİK MƏSƏLƏ - I
- İQTİSADİ COĞRAFİYA YANAŞMASI ÜÇÜN 5 ANALİTİK MƏSƏLƏ - II
- İQTİSADİ COĞRAFİYA YANAŞMASI ÜÇÜN 5 ANALİTİK MƏSƏLƏ - III
- KAPİTALİZM - I
- KAPİTALİZM - II
- KAPİTALİZM - III
- KAPİTALİZM - IV
- KAPİTALİZM - V
- KAPİTALİZM - VI Adambaşina ÜDM (GDP Per Capita)
- KAPİTALİZM - VII Adambaşina ÜDM (GDP Per Capita)
- KAPİTALİZM - VIII Adambaşına ÜDM (GDP Per Capita)
- KAPİTALİZM - IX
- KAPİTALİZM - X
- KAPİTALİZM - XI
- KAPİTALİZM - XII
- DÜNYA İQTİSADİYYATININ İQTİSADİ COĞRAFİYASI - I
- DÜNYA İQTİSADİYYATININ İQTİSADİ COĞRAFİYASI - II
- DÜNYA İQTİSADİYYATININ İQTİSADİ COĞRAFİYASI - III
- DÜNYA İQTİSADİYYATININ İQTİSADİ COĞRAFİYASI - IV
- DÜNYA İQTİSADİYYATININ İQTİSADİ COĞRAFİYASI - V
- DÜNYA İQTİSADİYYATININ İQTİSADİ COĞRAFİYASI - VI
- DÜNYA İQTİSADİYYATININ İQTİSADİ COĞRAFİYASI – VII Birinci və Üçüncü Dünyalar və ya Şimal və Cənub
- DÜNYA İQTİSADİYYATININ İQTİSADİ COĞRAFİYASI – VIII
- DÜNYA İQTİSADİYYATININ İQTİSADİ COĞRAFİYASI – IX
- DÜNYA İQTİSADİYYATININ İQTİSADİ COĞRAFİYASI – X
- DÜNYA İQTİSADİYYATININ İQTİSADİ COĞRAFİYASI – XI
- DÜNYA İQTİSADİYYATININ İQTİSADİ COĞRAFİYASI – XII
- QLOBALLAŞMA - I
- QLOBALLAŞMA – II Kültürün və istehlakın qloballaşması
- QLOBALLAŞMA – III Kültürün və istehlakın qloballaşması
- QLOBALLAŞMA – IV Telekomunikasiyalar
- QLOBALLAŞMA – V İqtisadiyyatın qloballaşması
- QLOBALLAŞMA – VI Transmilli Korporasiyalar
- QLOBALLAŞMA – VII Transmilli Korporasiyalar
- QLOBALLAŞMA – VIII İnvestisiya fəaliyyətinin qloballaşması
- QLOBALLAŞMA – IX İnvestisiya fəaliyyətinin qloballaşması
- QLOBALLAŞMA – X Məkansal ixtisaslaşma
- QLOBALLAŞMA – XI Məkansal ixtisaslaşma
- QLOBALLAŞMA – XII Xidmətlərin qloballaşması
- QLOBALLAŞMA – XIII Turizmin qloballaşması
- QLOBALLAŞMA – XIV İnformasiya texnologiyaları və qloballaşma
- QLOBALLAŞMA LOKAL MÜXTƏLİFLİYƏ QARŞI
- DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - I
- DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - II Ekoloji məhdudiyyətlər
- DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - III Ekoloji məhdudiyyətlər
- DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - IV Ekoloji məhdudiyyətlər
- DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - V Sərvət və rifah bərabərsizlikləri
- DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - VI Sərvət və rifah bərabərsizlikləri
- DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - VII Üçüncü Dünya ölkələrində yoxsulluğun çıxılmaz halı
- DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - VIII Sərvət və rifah bərabərsizlikləri
- DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - IX Sərvət və rifah bərabərsizlikləri
- DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - X Sərvət və rifah bərabərsizlikləri
- DÜNYANIN İNKİŞAF PROBLEMLƏRİ - XI Sərvət və rifah bərabərsizlikləri
- ƏSAS ANLAYIŞLAR
- MÜZAKİRƏ ÜÇÜN SUALLAR
Dostları ilə paylaş: |