Hacı Əhməd-Cabir Hacı İsmayıl oğlu

 
247 
müasir  təbabət  gündə  7-8  qramdan  çox  duz  qəbul 
etməyi  məsləhət  görmür.  Xüsusən  yaşlılar  və  qan-
damar xəstəliklərindən əziyyət çəkənlər duz istehlakını 
azaltmalıdırlar. 
 Xörək duzu təbiətdə 2 tipdə olur: 
1.
 
Mədən  duzu  –  bərk  kristallı mineraldan ibarət 
olub, yer altında böyük yataq şəklində olur. Bu növ du-
za mineralogiyada qalit adı verilir. Yeyinti sənayesində 
və ticarətdə belə duza Daş duz deyilir. 
2.
 
ġora  –  yalnız  suda  həll  olmuş  halda  göllərdə, 
dənizdə,  hövzələrdə  olur.  Bunun  alınma  üsulları 
müxtəlifdir. 
Duz  yataqlarının xarakterindən  və  duzun  alınması 
texnologiyasından  asılı  olaraq  xörək  duzu  aşağıdakı 
növlərə ayrılır: 
1.  Daş  duz.  Bu  duzu  yeraltı  duz  yataqlarından  iri 
parça  halında  çıxarıb  duz  dəyirmanlarında  xırdalayır-
lar. Naxçıvan MR-da daş duz yataqları vardır. 
2.  Çökdürülmüş  duz  və  ya  hövzə  duzu.  Bu  duzu 
süni  surətdə  düzəlmiş  hövzələrdə,  dəniz  suyunu 
buxarlandırıb çökdürməklə əldə edirlər.  
3.
 
Şoran duzu və ya göl duzu. Bu duzu duzlu göl-
lərin  dibindən  çıxarırlar.  Abşeronda  şoran  duz  yutaq-
ları  vardır.  Masazır  gölü  ən  böyük  şoran  duz  mənbə-
yidir.  
4.
 
Buxarlandırılmış  duz.  Bu  duzu  yer  altından  çı-
xarılmış  duzlu  suyun  buxarlandırılması  nəticəsində 
əldə edirlər. 
5.
 
Yodlaşdırılmış  duz.  Bu  duzu  adi xörək  duzuna 
kalium-yodat duzu qatmaqla hazırlayırlar. 
Azersun  Holding”  şirkətlər  qrupunun  tərkibində 
fəaliyyət  göstərən  “Azərbaycan  Duz  Istehsalat 

---

 
248 
Birliyi”  QSC  müasir avadanlıqların köməyi ilə dünya 
standartlarına cavab verən texnologiyanı tətbiq etməklə 
yüksək keyfiyyətli duz istehsalını təşkil etmişdir.  
Masazır  gölündəki  şoran  duzunun  analizləri 
göstərmişdir ki, bu duz tərkibinə görə MDB-nin  digər 
bölgələrindəki şoran duzlardan çox az fərqlənir.  
Zavodda  müxtəlif  çeşiddə  xörək  və  süfrə  duzu 
istehsal olunur. 
 Duz  haqqında  “Qurani-Kərim”-də  heç  bir 
buyuruq  yoxdur.  Lakin  Peyğəmbərimizin  (s.ə.v.)  və 
imamların  hədislərində  duz  və  duzun  istifadəsi 
haqqında bir neçə kəlamlara rast gəlmək olur. 
 
Xörək duzu haqqında hədislər 
 
 Rəsuli-Əkrəm  (s.ə.v.)  Əliyə  (ə)  etdiyi  vəsiyyətlə-
rində buyurur:  
1. “Ya Əli, duz ilə yeməyə başla, duz ilə də qurtar. 
Duzda  yeddi  xəstəliyə  şəfa  var:  dəlilik,  cüzam,  alalıq, 
boğaz ağrısı, diş ağrısı, qarın ağrısı”. 
2. “Kim  yeməkdən qabaq və  yeməkdən sonra duz 
yesə,  Allah-Təala  ondan  üç  yüz  otuz  növ  bəlanı 
uzaqlaşdırar. Belə ki, onların ən yüngülü cüzam olar”. 
Imam  Cəfər  Sadiq  (ə)  buyurub:  “Hər  kəs  təamın 
əvvəlinci  loxmasına  duz  səpsə,  üzündə  olan  çillər 
gedər”. 
Imam Rza (ə) öz səhabələrindən soruşdu ki, hansı 
“çörək qatığı” yaxşıdır? Onların bəzisi dedi: - ət, bəzisi 
dedi: - zeytun yağı. Sonra o Cənab (ə) buyurdu: “Yox, 
o  duzdur.  Bir  dəfə  biz  gəzməyə  çıxmışdıq,  qulam 
yaddan  çıxarıb  duz  götürməmişdi.  Təam  yeyəndə  heç 
bir şey duzu əvəz etmədi”. 
 

---

 
249 
 
Sirkə haqqında 
 
Yeyinti turşularına sirkə, limon, süd, alma və digər 
turşular aiddir. 
Limon  turĢusu  -  limon  və  yabanı  nar  şirəsindən, 
eləcə  də  tənbəki  yarpaqlarından,  şəkər  məhlulunu 
xüsusi  göbələklərlə  (Asperiglies  niger)  qıcqırtmaqla 
alınır.  Pərakəndə  satış  üçün  limon  turşusu  10-20  qr 
kütlədə  karton  qutucuqlarda  və  sellofan  paketlərdə 
qablaşdırılır.  Yeyinti  sənayesində,  spirtsiz  içkilərin, 
şirniyyat  məmulatının,  kompotların  istehsalında  və 
kulinariyada istifadə olunur.  
Sirkə  turĢusu  –  asetat  turşusunun  (CH
3
COOH) 
zəifləşdirilmiş  3-10%-li  məhlulundan  ibarətdir.  Sirkə 
turşusunu  qədimdən  tərkibində  şəkər  olan  meyvə  və 
giləmeyvə  şirələrinin  sirkə  turşusuna  qıcqırdılması 
(Mycaderma  aceti  bakteriyalarının  iştirakı  ilə  bioloji 
üsulla
 
) yolu ilə əldə ediblər. Lakin müasir dövrdə sirkə 
digər  üsullarla  da  (Ağacın  quru  distilləsi  və  sintetik 
üsulla  asetilendən)  alınır.  Yeyinti  məqsədləri  üçün 
əsasən bioloji üsulla alınmış sirkədən istifadə edilir. 
Hazırlandığı xammaldan asılı olaraq sirkə müxtəlif 
adlarda  –  üzüm  sirkəsi,  alma  sirkəsi,  tut  sirkəsi,  bal 
sirkəsi və s. adlarda satışa buraxılır. Sirkəni pərakəndə 
satış üçün 0,1; 0,25 və 0,5 litr tutumlu şüşə butulkalara, 
istehsalata  göndərmək  üçün  15;  25  və  60  litr  tutumlu 
balonlara doldururlar.  
Ağacın  quru  destilləsindən  sirkə  cövhərini  70-
80%-li  olmaqla  40;  60  və  100  ml  tutumlu  şüşələrdə 
satışa  verirlər.  Sirkəni  quru  və  sərin  yerdə  saxlamaq 
lazımdır. 

---

 
250 
“Qurani –Kərim”-də buyurulur: 
 “Siz xurma ağaclarının meyvəsindən və üzüm-
lərdən Ģərab  (yaxud sirkə)  və  gözəl  ruzi  (kişmiş, mö-
vüc,  bəhməz,  quru  xurma  və  s.)  düzəldirsiniz.  ġüb-
həsiz ki, bunda da ağılla düĢünənlər üçün bir ibrət 
vardır.” (ən – Nəhl, 16/67).  
Göründüyü  kimi  bu  ayədə  meyvələrdən  alınan 
qidalı məhsullarla yanaşı, sirkədən də söhbət gedir. 
 
Sirkə haqqında hədislər 
 
Rəsuli-Əkrəm (s.ə.v.) buyurub:  
1.  “Hər  kəs  sirkə  yesə,  onun  başı  üstündə  bir 
mələk  durar  və  o,  yeyib  qurtarana  qədər  onun  üçün 
istiğfar edər”. 
2.  “Nə  yaxşı  çörək  qatığıdır  sirkə?  Sirkə  olan  ev 
kasıb deyil”. 
3.  “Nə  yaxşı  çörək  qatığıdır  sirkə!  Ey  Allahım, 
sirkəni  bizə  mübarək  elə.  O  məndən  qabaqkı 
peyğəmbərlərin də çörək qatığı olub”. 
Imam  Cəfər  Sadiq  (ə)  buyurub:  “Sizə  tövsiyə 
edirəm sirkəni. O sizin daxilinizdə olan bütün canlıları 
(qurdları) qətlə yetirər”. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---